وقتی یک گربه چیز جدیدی را بو می‌کند، گاهی اوقات چهره‌اش حالتی عجیب می‌گیرد، انگار که از بوی یک شیء بدبو شوکه شده باشد.
اما چرا گربه‌ها واقعاً این «چهره بدبو» را به خود می‌گیرند؟ جالب است بدانید که این موضوع هیچ ارتباطی با بوی ناخوشایند ندارد — بلکه در واقع نشانه‌ای است از اینکه آنها در حال تحلیل سیگنال‌های شیمیایی در محیط خود هستند.
بسیاری از حیوانات، از جمله گربه‌های وحشی و خانگی، فرومون تولید می‌کنند — سیگنال‌های شیمیایی که برای ارتباط بین اعضای یک گونه به کار می‌روند. برای شناسایی و تفسیر این پیام‌های نامرئی، دوستان پشمالوی ما به یک اندام حسی ویژه در سقف دهان خود به نام اندام ومرونازال یا اندام جاکوبسون متکی هستند.
این اندام از سیستم بویایی (یعنی بینی) جدا است و بوها را تشخیص نمی‌دهد، بلکه مخصوص شناسایی فرومون‌ها است. الکس تیلور، مشاور بهزیستی و رفتار گربه در سازمان International Cat Care، در ایمیلی به Live Science توضیح داد که وقتی گربه با فرومون‌ها مواجه می‌شود، آنها را به شکلی متفاوت از بوها پردازش می‌کند.
گربه به طور غریزی دهان خود را کمی باز می‌کند، لب‌ها را به سمت عقب می‌کشد و رفتاری به نام پاسخ فلمان (Flehmen) را نشان می‌دهد. این حالت به مولکول‌های فرومون کمک می‌کند تا راحت‌تر به اندام ومرونازال برسند و توانایی گربه در درک نشانه‌های شیمیایی مهم را افزایش می‌دهد.
تیلور می‌گوید: «این حالت ممکن است شبیه به اخم کردن یا چهره درهم کشیدن گربه به نظر برسد، اما هیچ جنبه احساسی در این رفتار وجود ندارد — گربه صرفاً در حال شناسایی و پردازش فرومون‌ها است.
گربه‌ها از فرومون‌ها برای انتقال پیام‌های مختلف استفاده می‌کنند. آنها می‌توانند از این مواد شیمیایی برای علامت‌گذاری قلمرو بدون درگیری یا تقویت پیوند بین مادر و بچه‌گربه‌ها استفاده کنند. به گفته میکل دلگادو، دانشمند ارشد در کالج دامپزشکی دانشگاه پردو، فرومون‌ها همچنین اطلاعاتی درباره وضعیت جنسی گربه ارائه می‌دهند، مانند زمانی که یک گربه در دوران فحلی قرار دارد.
فرومون‌ها توسط غدد ویژه‌ای که در نقاط مختلف بدن گربه قرار دارند ترشح می‌شوند؛ از جمله زیر چانه، گونه‌ها، فضای بین چشم‌ها و گوش‌ها، لبه‌های لب‌ها، پایه دم و اطراف دستگاه تناسلی.
وقتی گربه‌ها صورت خود را به مبلمان می‌مالند، روی سطوح خراش می‌اندازند، ادرار می‌پاشند یا مدفوع می‌کنند، پیام‌های شیمیایی برای گربه‌های دیگر به جا می‌گذارند. این پیام‌ها بعداً توسط دیگر گربه‌ها با استفاده از اندام ومرونازال (اندام جاکوبسون) تجزیه و تحلیل می‌شوند تا اطلاعاتی درباره همسایگان گربه‌ای خود به دست آورند.
در پاسخ فلمان (Flehmen response)، مولکول‌های فرومون از طریق لیسیدن یا تنفس وارد دهان گربه می‌شوند و در بزاق حل می‌شوند. سپس از دو مجرای موجود در سقف دهان، به نام مجاری نازوپالاتین، عبور کرده و به دو کیسه پر از مایع که اندام ومرونازال را تشکیل می‌دهند، منتقل می‌شوند.
هنگامی که مولکول‌های فرومون به اندام ومرونازال می‌رسند، سیگنال‌های عصبی به بخش‌های خاصی از مغز، از جمله منطقه آمیگدال در هیپوتالاموس، ارسال می‌شوند. این سیگنال‌ها رفتارهای جنسی، تغذیه‌ای و اجتماعی گربه را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
برخلاف بوها که معنا و تفسیر آنها با تجربه آموخته می‌شود، فرومون‌ها پاسخ‌های غریزی را فعال می‌کنند. گربه‌ها نیازی به “یادگیری” معنای فرومون ندارند — این دانش به صورت ذاتی در زیست‌شناسی آنها وجود دارد.
اندام ومرونازال تنها مختص گربه‌ها نیست؛ بسیاری از حیوانات دیگر، از جوندگان گرفته تا خزندگان، نیز از این حس بویایی دوم برای شناسایی فرومون‌ها استفاده می‌کنند. به گفته جاناتان لوسوس، زیست‌شناس تکاملی در دانشگاه واشنگتن، اندام جاکوبسون به حیوانات امکان می‌دهد که طیف گسترده‌تری از مولکول‌ها را در محیط تشخیص دهند.
اگرچه در انسان نیز بقایای اندام ومرونازال در تیغه بینی وجود دارد، اما هیچ مدرک قوی‌ای نشان نمی‌دهد که این ساختار در ارتباطات شیمیایی نقشی ایفا کند. اما برای گربه‌ها، این اندام یک ابزار قدرتمند است که به آنها کمک می‌کند اطلاعات اجتماعی مهمی را از محیط خود تفسیر کنند.
سر والتر اسکات، رمان‌نویس و شاعر اسکاتلندی، گفته است:
“گربه‌ها موجوداتی مرموز هستند. در ذهن آنها، بسیار بیشتر از آنچه ما تصور می‌کنیم می‌گذرد.”
