عصر ایران: ماهنامه پیوست در گزارشی به پرونده اختلاف بین دو پلتفرم پخش محتوای تصویری در فضای آنلاین یعنی فیلیمو و فیلیمیوم پرداخت و نوشت: دعوا بر سر نام است. فیلیمو می‌گوید نام فیلیمیوم تقلیدی از نام اوست و باعث گمراهی مخاطبان شده و فیلیمیوم می‌گوید مجوز از مراجع قانونی گرفته و نامش ترکیبی است از دو اسم عمومی. کدام یک درست می‌گویند و قانون حق را به چه کسی داده است؟
قوانین نامهای تجاری
به گزارش مجله پیوست، ابتدا به بررسی قوانین و مقررات موجود بپردازیم. در حقوق ایران سه عنوان داریم که ممکن است با بحث ما مرتبط باشد: علامت تجاری، نام تجاری و اسم تجارتی. اولی و دومی در قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ (از این پس فقط خواهیم گفت قانون ثبت اختراعات) آمده و سومی در قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱.
ما در اینجا از علامت تجاری صحبت نمی‌کنیم. ماده ۳۰ قانون ثبت اختراعات علامت تجاری را این‌طور تعریف کرده است: «علامت یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.» بنابراین علامت تجاری همان Trademark یا به عبارتی لوگو است ولی بحث ما در اینجا مربوط به نام تجاری یا اسم تجارتی است.
اما فرق نام تجاری و اسم تجارتی چیست؟ این دو با هم تفاوتی ندارند. قانون تجارت اسم تجارتی را تعریف نکرده ولی از مقررات آن برمی‌آید که منظور قانون‌گذار همان نام تجاری باشد. البته که قانون تجارت مربوط به سال ۱۳۱۱ است و قانون ثبت اختراعات مربوط به سال ۱۳۸۶ و از این رو قاعدتاً مقررات قانون جدید که ۷۵ سال بعد نوشته شده، به‌روز‌تر است.
حالا به بررسی مقررات نام تجاری و اسم تجارتی می‌پردازیم. این هفت نکته را اگر دقیق بخوانید، کل ماجرا را درخواهید یافت. توضیح اینکه این متن ترکیب مقررات قانون ثبت اختراعات و قانون تجارت است:
۱. نام تجارتی یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخص‌کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
۲. اسم یا عنوانی که ماهیت یا طریقه (روش) استفاده از آن برخلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد یا موجبات فریب مراکز تجاری یا عمومی را نسبت به ماهیت موسسه‌ای فراهم کند که اسم یا عنوان معرف آن است، نمی‌تواند به عنوان یک نام تجارتی به کار رود (مثلاً صاحب تجارتخانه که شریک در تجارتخانه ندارد نمی‌تواند اسمی برای تجارتخانه خود انتخاب کند که موهم (ایجادکننده توهم) وجود شریک باشد).
۳. در مورد الزامی بودن ثبت‌نام تجاری اختلاف وجود دارد ولی این قبیل نام‌ها حتی بدون ثبت، در برابر عمل خلاف قانون اشخاص ثالث حمایت می‌شوند.
۴. هرگونه استفاده از نام تجارتی از طرف اشخاص ثالث، به صورت نام تجارتی یا علامت یا علامت جمعی، یا هرگونه استفاده از آنها که عرفاً باعث فریب عموم شود، غیرقانونی تلقی می‌شود.
۵. اسم تجارتی ثبت‌شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند اسم تجارتی خود قرار دهد ولو اینکه اسم تجارتی ثبت‌شده با اسم خانوادگی او یکی باشد.
۶. اسم تجارتی قابل انتقال است ولی هرگونه تغییر در مالکیت نام تجاری باید همراه با انتقال موسسه یا بخشی از آن که با نام مزبور شناخته می‌شود، صورت پذیرد.
۷. (در صورت ثبت) مدت اعتبار ثبت اسم تجارتی پنج سال است.
حق با کیست؟
قضاوت کارشناسانه حقوقی حق را به فیلیمو می‌دهد. چرا؟ چون اسم تجاری فیلیمیوم باعث فریب مخاطب یا مشتری می‌شود. به آن هفت نکته‌ای که در ابتدا گفتیم مراجعه کنید. در آنجا گفته شده:
• کسی نمی‌تواند اسم تجاری‌ای انتخاب کند که موجبات فریب مراکز تجاری یا عمومی را نسبت به ماهیت موسسه‌ای فراهم کند که اسم یا عنوان معرف آن است.
• هرگونه استفاده از نام تجارتی از سوی اشخاص ثالث، به صورت نام تجارتی یا علامت یا علامت جمعی، یا هرگونه استفاده از آنها که عرفاً باعث فریب عموم شود، غیرقانونی تلقی می‌شود.
• و اسم تجارتی ثبت‌شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند اسم تجارتی خود قرار دهد ولو اینکه اسم تجارتی ثبت‌شده با اسم خانوادگی او یکی باشد.
این سه ماده صریح قوانین و مقررات کشور در این زمینه است و تکلیف کاملاً روشن است.
آرای قضایی هم در این زمینه وجود دارد. سال ۱۳۹۴ اختلافی حقوقی بین شرکت نفت سپاهان اصفهان و شرکت الوند سپاهان اصفهان پیش آمد. هر دوی این شرکت‌ها در یک حوزه فعالیت می‌کردند.
دادگاه تجدید نظر رأی داد که:
«نوع فعالیت و نام این شرکت‌ها جز در کلمات نفت و الوند مشابه است و طبیعی است مشابهت کلی در نام تجارتی و نوع فعالیت آنها موجبات گمراهی مشتریان دو شرکت را فراهم آورد و این امر منافی مواد ۵۷۸ قانون تجارت و… است.»
کمی قبل‌تر در سال ۱۳۸۳ شرکت نفت پارس شل و شرکت بین‌المللی شل که آن زمان در ایران حضور داشت از شرکتی به نام شرکت بین‌المللی پرشین شل شکایت کردند. پرونده نهایتاً در دیوان عالی کشور بررسی شد و دیوان رأی داد که نام پرشین شل شبیه به پارس شل است و این نوع انتخاب نام خلاف قانون است.
بنابراین روشن است که در این پرونده حق با فیلیمو است.
رگولاتور شجاعت پذیرفتن خطای خود را ندارد
جواب ساترا در نوع خود از نظر حقوقی حیرت‌آور است و شاید به همین دلیل هم حذف شده. اولاً رگولاتور رسماً از حالت بی‌طرفی خارج شده و می‌گوید: «دلیل صدور بیانیه فیلیمو به بهانه صدور مجوز برای رسانه‌ای به نام فیلیمیوم و ارائه نسبت‌های ناروا به ساترا این است که سکوی دیگری به حریم منافع این بنگاه اقتصادی نزدیک شده.»
در بند بعدی ساترا گفته فیلیمو مالکیتی بر کلمه فیلم ندارد و اگر دو حرف به آن اضافه کرده، حق مالکانه روی آن دارد ولی کسی دیگر اگر چهار حرف اضافه کند، مالکیتی ندارد؟ باید از ساترا پرسید اگر کسی همین حالا یک رسانه صوتی و تصویری راه بیندازد و نام آن را «ساتراپ» که به معنای نگهبان شهر (قلمرو)، فرماندار یا استاندار یکی از بخش‌های شاهنشاهی هخامنشی بوده بگذارد، این نهاد به آن رسانه مجوز خواهد داد؟ رگولاتوری که متوجه نیست اضافه شدن دو حرف می‌تواند باعث تضییع حقوق کاربران شود دقیقاً در حال مقررات‌گذاری بر سر چیست؟
در بند بعدی ساترا فیلیمو را به مطالعه قوانین کشور توصیه کرده ولی درست بعد از آن نشان داده است که اطلاع کافی از قوانین کشور ندارد. چون گفته فرایند اختصاص دامنه اینترنتی و حل و فصل اختلافات از طریق مرکز ثبت دامنه کشوری ایران (ایرنیک) انجام می‌شود و موضوع شباهت فیلیمو و فیلیمیوم در آن مرکز مطرح نبوده و هر دو دامنه ثبت قانونی شده‌اند.
با این حال باید به ساترا یادآور شد که مرکز ایرنیک به صورت پیشینی در زمینه نامهای تجاری ممانعتی از ثبت دامنه انجام نمی‌دهد و صرفاً حافظ برخی از اسامی عمومی و حاکمیتی مثل نام نهادها و شهرهاست و نه نامهای تجاری و شرکت‌ها.
و در نهایت ساترا گفته بر اساس قانون، «رسانه‌هایی که متقاضی استفاده از علامت تجاری (نمانام و…) هستند در زمان اخذ مجوز ملزم به ارائه مستندات ثبت علامت در مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می‌باشند.» ولی ساترا ظاهراً متوجه نیست که در اینجا اساساً مساله علامت تجاری نیست بلکه نام تجاری است.
از سوی دیگر تا این لحظه که این گزارش تهیه می‌شود در سایت روزنامه رسمی هیچ‌گونه نام تجاری‌ای به نام فیلیمیوم به نام شرکت پایا کیان پرهام که مالک فیلیمیوم است ثبت نشده. این موضوع ذهن‌ها را بیشتر به این سمت می‌برد که نام مزبور اساساً به دلیل شباهت به فیلیمو و گمراه‌کننده بودن امکان ثبت ندارد و از این رو این شرکت احتمالاً به دنبال ثبت آن هم نرفته است.
حال سوال اینجاست رگولاتوری که بسیار هم خود را مدافع قانون نشان می‌دهد چطور حمایت از یک نام تجاری ثبت‌نشده یعنی فیلیمیوم را به یک نام تجاری ثبت‌شده و تحت حمایت قانون یعنی فیلیمو ترجیح داده است؟
