اتحادیه جهانی مخابرات می‌تواند استارلینک را متوقف کند؟

آی‌تی‌ایران- انتهای هفته گذشته وزارت ارتباطات خبر داد که طبق مصوبات آخرین جلسه Radio Regulations Board وابسته به اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) ارائه خدمات از سوی استارلینک در مرزهای جمهوری اسلامی ایران بدون رعایت قوانین سرزمینی ایران، غیرمجاز است. همین خبر کافی بود تا برخی کارشناسان ارتباطی و البته کاربران صاحب نظر در شبکه‌های اجتماعی، نسبت به این خبر واکنش منفی نشان دهند و اعلام کنند که صادر کردن چنین دستوری از سمت ITU اساسا خارج از کارکرد این اتحادیه بین‌المللی و وابسته به سازمان ملل است. 

از طرف دیگر برخی نیز با انتشار بخش‌هایی از مصوبه Radio Regulations Board اعلام کردند که داستان آنطور که وزارت ارتباطات گزارش داده هم نیست و اتحادیه جهانی مخابرات از ایران خواسته تا توضیحات بیشتری درباره فعالیت استارلینک در ایران به آنها ارائه کند تا ابعاد ماجرا روشن‌تر شود. در کنار این موضوع از ایران خواسته شده تا اطلاعاتی نظیر اینکه آیا یک مشترک با خرید اشتراک استارلینک این کار را کرده یا خیر، استخراج کند. همچنین ITU وعده داده که به ایران کمک می‌کند تا این موضوع را پیگیری کند. 

با تمام اینها حالا این سوال مطرح است که آیا ITU صلاحیت این را دارد که فعالیت یک شرکت خصوصی را در مرزهای یک کشور غیرمجاز اعلام کند؟ و اگر پاسخ به این سوال مثبت است چقدر این دستور برای یک شرکت خصوصی لازم الاجراست؟ 

خواسته‌های ایران از ITU چیست؟

باقر انصاری، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر حقوق ارتباطات در گفت‌وگو با آی‌تی‌ایران اعلام می‌کند که اعضای اتحادیه مخابرات را دولت‌ها تشکیل می‌دهند نه شرکت‌ها، بنابراین این اتحادیه نمی‌تواند به شرکتی بگوید که فعالیتش در کشوری غیرقانونی است یا دستور ممنوعیت فعالیتی را به شرکتی بدهد.

انصاری که در جزییات درخواست ایران از ITU در این زمینه است در توضیحات بیشتر این اتفاق به آی‌تی‌ایران می‌گوید: « در مورد اعتراض‌ها و درخواست‌های ایران راجع به ممنوعیت ارسال و دریافت مستقیم سیگنال‌های ارسالی از استارلینک آنچه تاکنون من دیده‌ام این است که  ایران سه درخواست از مجامع بین المللی مرتبط با ارتباطات یا تنظیم فعالیت‌های فضایی داشته است. اول اینکه استارلینک حدود ۴۲ هزار ماهواره به مدار خاصی ارسال می‌کند که این مدار بسیاری ارزشمند است و این مدار باید در اختیار کشورهای مختلف جهان باشد و نباید اجازه داده شود که شرکتی این مدار را پر کند.»

او ادامه می‌دهد: «از طرفی چون دولت آمریکا هم در این زمینه تنظیم‌گر اسپیس ایکس است باید به تعهدات خودش عمل کند و اینکه در این زمینه آمریکا به تعهداتش عمل نمی‌کند در نتیجه درخواست دولت ایران این است که نهادهای بین المللی ناظر بر تنظیم ارتباطات به دولت آمریکا فشار بیاورند و این دولت را متقاعد کند که جلوی اسپیس ایکس را بگیرد و مجوز چنین کاری را به آن ندهد.»

به گفته انصاری یکی دیگر از درخواست‌های ایران از ITU این بوده که هر نوع فعالیت مخابراتی در هر کشوری باید با رعایت قوانین و مقررات آن کشور انجام شود و این یک قاعده در همه جای دنیا است، بنابراین چون استارلینک هم چنین کاری می‌خواهد انجام دهد باید در قلمرو حاکمیتی ایران طبق مصوبه‌های کشور مقررات را رعایت کند و از ایران مجوز فعالیت بگیرد در غیراین‌صورت ایران حق خود را محفوظ می‌داند که هرطور که صلاح می‌داند با این فعالیت غیرقانونی مقابله کند.  

همچنین براساس اظهارات انصاری یکی دیگر از موضوعاتی که ایران به ITU انتقال داده است این موضوع است که ایران مدعی شده ماهواره های مورد استفاده ایلان ماسک می‌خواهند در فعالیت‌های جاسوسی مشارکت کنند و این امر استفاده صلح‌آمیز از فضا نیست، بنابراین این موضوع نیز باید در دستور جلسه‌های  ITU قرار بگیرد و بررسی شود. 

انصاری تاکید می‌کند که براساس اسنادی که مطالعه کرده تا کنون به این موضوع برخورد نکرده که ITU فعالیت استارلینک در کشور را غیرقانونی اعلام کرده باشد. 

آنطور که او می‌گوید به صورت کلی هم ITU نمی‌تواند به یک شرکت خاص دستور دهد که فعالیتش را در یک کشور متوقف کند، ITU تنها می‌تواند از دولت‌ها بخواهد که مجموعه اقداماتی را برای رعایت حقوق بین‌الملل انجام دهند. به گفته او ITU مجامع و کمیته هایی دارد که مسائل در آنجا بررسی می‌شود و او تا الان با این موضوع برخورد نکرده‌ است که این بخش‌ها  در مورد فعالیت استارلینک در کشوری نظر داده باشد. 

انصاری با اشاره به اینکه اگر از آمریکا هم خواسته شود فعالیت استارلینک را در ایران متوقف کند این کشور چنین درخواستی را قبول نمی‌کند . او در این مورد می‌گوید: «از نظر من  آمریکا هم هرگز قبول نم‌یکند مانع از فعالیت استارلینک در ایران شود. نه تنها مانع نمی شود، بلکه معافیت تحریمی هم به شرکت ایلان ماسک اعطا می کند. آمریکا مدعی است این امر جریان ازاد اطلاعات است که در ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بینالملی حقوق مدنی و سیاسی پیش‌بینی شده است. در این اسناد آمده که افراد آزادانه حق دارند اطلاعات را ارسال و دریافت کنند بدون توجه به مرزها.»

جایگاه ITU کجاست؟

انصاری تنها کارشناسی نیست که معتقد است ITU نمی‌تواند به شرکت خصوصی دستور توقف فعالیت در کشوری را بدهد. محمدجعفر نعناکار، وکیل پایه یک دادگستری و کارشناس حقوق فناوری نیز اعلام می‌کند که طبق ساختاری که ITU را تشکیل می‌دهد، این اتحادیه نمی‌تواند در امور سرویس‌دهی شرکتی خصوصی به یک کشور دخالت کند.

نعناکار با اشاره به جایگاه ITU به عنوان یک سازمان بین‌المللی وابسته به سازمان ملل متحد به آی‌تی‌ایران می‌گوید: «اتحادیه بین‌المللی مخابرات متولی استانداردگذاری و نظارت بر تبادل فراکانس چه از طریق ماهواره برون جو و چه درون جو است. در واقع وظیفه ذاتی این اتحادیه  قانون‌گذاری و مدیریت فضای فرکانسی، تدوین استانداردهای تبادل داده و مواردی این چنینی است.»

به گفته او استارلینک به عنوان یک ماهواره که از طریق آن امکان ارسال اینترنت به زمین به وجود می‌آید، اگر بخواهد در فضا قرار بگیرد و خدمات دیتا ارائه کند، حتما باید از استاندارد‌ها و قواعد ITU تبعیت کند، در غیر اینصورت اجازه پرتاب ماهواره به فضا را نخواهد داشت.

او تاکید می‌کند که ITU شرکت‌هایی مانند استارلینک را تنها می‌تواند به رعایت سازوکارها و قواعدی که این اتحادیه برای مدیریت فضای فرکانسی یا استانداردهای تبادل داده در نظر گرفته مجاب کند، اما نمی‌تواند به شرکتی آن هم از بخش خصوصی تعیین تکلیف کند که به کشوری خدمات بدهد یا ندهد.

نعناکار ادامه می‌دهد: «ITU از دولت‌ها تشکیل شده است. بنابراین یک دولت می‌تواند مخالفت خود را با مورد یا پدیده‌ای در حوزه مخابراتی و ارتباطی به اشتراک بگذارد یا در مورد آن رای دهد، اما اینکه مخالفت آن دولت در نهایت به بحث و تصویب گذاشته شود یک بحث جداست.»

به باور نعناکار فعالیت استارلنیک در یک کشور ربطی به حقوق بین‌الملل ندارد و در بحث ارتباط بین‌الملل جای می‌گیرد. او در این مورد توضیح می‌دهد: «ما دو نوع کشور داریم، یکی کشورهای جنبش عدم تعهد که اصولا اجازه سیگنال‌رسانی را به بخش خصوصی نمی‌دهند و یکسری کشورها پیشرفته وجود دارند مانند آمریکا که شرکت‌های بخش خصوصی هم اجازه سیگنال رسانی را دارند.»

او ادامه می‌دهد: «در این جا ممکن است درگیری بین یک دولت با دولت دیگر به وجود بی‌آید، مثلا ایران به چین بگوید تو نمی‌توانی به کشور من سیگنال ماهواری ارسال کنی یا اگر می‌خواهی چنین کاری انجام دهی باید پروتکل‌های ارتباطی من را رعایت کنی که یا آن کشور خارجی این موضوع را قبول می‌کند یا نه.»

بنابراین به باور او فعالیت یک شرکت خصوصی برای سیگنال رسانی یا ارائه خدمات مرتبط بستگی به ارتباط بین‌الملل است و اگر ایران نمی‌خواهد استارلینک در کشور فعالیت کند باید از آمریکا بخواهد که جلوی فعالیت این شرکت را در ایران بگیرد.