نمک به زخم کسب‌وکارهای فعال روی اینستاگرام

با وجود هشدار کارشناسان و فعالان اقتصادی نسبت به از بین رفتن کسب‌وکارهای خرد و متوسط به دنبال فیلتر اینستاگرام امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی گفته است که تنها ۲.۷ درصد از گردش مالی تجارت الکتورنیکی کشور در فضای اینستاگرام صورت می‌گیرد. همچنین روز گذشته هم علیرضا شاه‌میرزایی، معاون وزیر صمت آمارها درباره تعدادکسب‌وکارهای ایرانی در اینستاگرام را دروغ خوانده و گفته بود که سهم فروشندگان محصولات اینستاگرامی فقط ۳ درصد از کل اقتصاد دیجیتال ایران است.

یک ماه از محدودیت روی اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌های محبوب مردم و کسب‌وکارها از جمله اینستاگرام گذشته و مشخص نیست که این محدودیت دسترسی چه زمانی برداشته می‌شود. در حالی که کارشناسان و فعالان اقتصادی نسبت به ادامه این فیلترینگ و ضربه آن به بدنه اقتصاد و تجارت الکترونیکی هشدار می‌دهند؛ اما مدیران وزارت صمت با اعلام آماری اندک ازنقش اینستاگرام در رشد تجارت الکترونیک سعی دارند اعلام کنند که محدودیت دسترسی به اینترنت و فیلترینگ روی شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام تاثیری روی کسب‌وکارها و تجارت الکترونیکی کشور نداشته است.

پشت کردن به آمارها 

در یک ماه گذشته گزارش‌های مختلفی از میزان خسارت قطعی و اختلال اینترنت روی کسب‌وکارها و مخصوصا کسب‌وکارهای خردی که از طریق اینستاگرام کسب روزی می‌کنند منتشر شده است. برخی از این آمار نشان می‌دهد که در هفته‌های ابتدایی فیلتر اینستاگرام، فروشگاه‌های روی این پلتفرم با کاهش۹۷ درصدی بازدید و رسیدن فروش آنها به صفر مواجه شده‌اند. همچنی دست کم هر فروشگاه در عرض یک هفته با ۵۰ میلیون تومان خسارت مالی روبه‌رو شده است.

طبق گزارش سال گذشته مرکز آمار ایران، معادل ۱۱ میلیون نفر از طریق شبکه‌های مجازی کسب درآمد می‌کنند به طوری که حدود ۹ میلیون نفر یعنی ۸۳ درصد از طریق اینستاگرام در حال کسب درآمد هستند. گزارش سال گذشته مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نیز کل حجم تجارت الکترونیکی را هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان اعلام و برآورد کرده بود که در حدود ۴۰۰ هزارکسب و کار اینترنتی در کل کشور فعالیت می‌کنند و اعلام کرده بود که از این تعداد تقریبا ۸۰ درصد آنها در شبکه‌های اجتماعی و مخصوصا اینستاگرام و واتس‌اپ حضور دارند. اما در آن گزارش نیز مشخص نشده بود که به صورت مشخص حجم تجارت اینستاگرامی چقدر است.

در کنار این آمار دولتی، آمارهای مؤسسات وابسته به دولت و نهادهای صنفی مستقل را هم وجود دارد که باز هم همگی آنها خبر از سنگینی ضربه فیلترینگ بر پیکر تعداد زیادی از افراد جامعه مشغول به فعالیت اقتصادی در اینستاگرام دارد. براساس برآوردهای موسسه پژوهشی بتا دومیلیون صفحه کسب‌وکار فعال در اینستاگرام وجود دارد که از بین آنها حدود ۵۰۰هزارکسب‌وکار استانی و بومی و ۲۰۰ هزار کسب‌وکار کوچک هستند. همچنین طبق همین برآورد از دومیلیون کسب‌وکار در پلتفرم اینستاگرام حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار مورد از آنها یعنی ۸۱درصد از کسب‌وکارهای اینستاگرام هیچ فروشگاهی ندارند.

همچنین انجمن تجارت الکترونیکی هم در بیانیه اخیر و اعتراضی خود به‌ دنبال محدودیت‌های اینترنتی اعلام کرده بود که تنها قطع دسترسی به اینستاگرام، بیش از ۴۰۰ هزار کسب‌وکار را با خطر نابودی مواجه کرده و امرار معاش بیش از یک میلیون نفر را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است.

با وجود این آمارها و اطلاعاتی که نشان دهنده وضعیت وخیم کسب‌وکارهای فعال روی اینستاگرام دارد؛ اما مدیران وزات صمت ازجمله علیرضا شاه میرزایی، معاون تجارت و خدمات وزارت صمت می‌گوید که آمارهای ارائه شده درباره تعداد آنهایی که زندگی‌شان به اینستاگرام گره خورده دروغ است و سهم فروشندگان محصولات اینستاگرامی فقط ۳ درصد از کل اقتصاددیجیتال ایران است. همچنین در گفت‌وگویی جدید‌تر امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی همان ۳ درصد را هم کاهش داده و گفته است که تنها ۲.۷ درصد از تجارت الکترونیک کشور مربوط به اینستاگرام است.

گردش مالی سالانه ۲۵ تا ۳۰میلیارد تومان در اینستاگرام

رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در مصاحبه با خبرگزاری دولتی ایرنا در اظهاراتی جدید با ارائه جزییاتی بیشتر اعلام کرده که اینستاگرام چه میزان نقشی در تجارت الکترونیکی کشور داشته است.

او با تکیه بر آمار سالیانه این مرکز از وضعیت تجارت کشور گفت: « مطابق آمارهای سال ۱۴۰۰ جمع گردش مالی رسمی تجارت الکترونیک کشور یک‌هزار و ۲۳۰ همت (هزار میلیارد تومان) است؛ این آمار مربوط به شرکت‌ها و کسب و کارهایی است که نزد وزارت صنعت، معدن و تجارت شناسنامه داشته، اینماد گرفته یا عضو اتحادیه هستند و بر این اساس مورد پایش قرارگرفته و از حمایت‌های موجود بهره‌مند می‌شوند.»

او ادامه داد: « مطابق این گزارش، گردش مالی تجارت الکترونیک در فضای اینستاگرام در سالی که گذشت بین ۲۵ تا ۳۰ همت بود که حدود ۲.۷ درصد از کل گردش مالی تجارت الکترونیک کشور را شامل می‌شود؛ در این میان حتی اگر تبلیغات، استوری‌ها و غیره در فضای اینستاگرام را به این رقم اضافه کنیم حدود ۳.۵ درصد از گردش مالی در این حوزه را شامل خواهدشد.»

به گفته او تخمین زده می‌شود بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در اینستاگرام صفحه تجارت الکترونیک داشته باشند که بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار شغل را شامل می‌شود.

کلاهدوزان با اشاره به جزییات بیشتر از نوع شغل‌های فعال در اینستاگرام اعلام کرد: « نکته‌ای که در خصوص این شغل‌ها قابل تامل است، تعدادی از آنها مشاغل مکمل هستند؛ یعنی به‌طور مثال شخص مغازه‌ای در بازار داشته و با ایجاد صفحه‌ای در اینستاگرام در کنار مغازه خود فعالیت می‌کرد و بر این اساس در هر دو جا شاغل محسوب می‌شده است؛ در این زمینهوزارت کار باید به اظهار نظر بپردازد.  برخی دیگر از افراد در حقیقت کارمندانی هستند که در این فضا شغل دومی برای خود تعریف کرده بودند و این افراد نیز جزو همان آمار ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفری اشتغال قرار می‌گیرند، اما دسته سوم تنها محل درآمدی‌شان از این صفحات بوده است.»

آنطور که او اعلام کرده این صفحات اینستاگرامی یکنواخت نبودند، به‌طوری که برخی از آنها تنها یک‌هزار دنبال‌کننده و برخی دیگر بیش از ۱.۵ میلیون دنبال‌کننده داشته است و بنابراین تنوع اثرگذاری در این صفحات متفاوت بوده است.

او تاکید کرد: «بیش از ۹۵ درصد تجارت و کسب و کار الکترونیکی غیر رسمی کشور در اینستاگرام اتفاق افتاده و شبکه اجتماعی اثرگذار دیگری در عمل وجود نداشت و پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال دست‌کم ۱۵ درصد رشد در این حوزه شاهد باشیم.»

پیش به سوی پلتفرم داخلی

در یک ماه گذشته و با شروع محدودیت دسترسی به اینترنت و فیلترینگ گسترده پلتفرم‌های محبوب خارجی، بسیاری از مدیران دولتی از وزیران وزارتخانه‌های ارتباطات گرفته تا صمت و اقتصاد و همچنین برخی نمایندگان مجلس به شکل شبانه‌روزی در تلاش برای رونق گرفتن بازار خاموش استفاده از پلتفرم‌های داخلی هستند. روزی نیست که خبری از زبان مدیران دولتیشنیده نشود که بهتر است کسب‌وکارها برای زیان ندیدن از قطع دسترسی به پلتفرم‌های خارجی به سمت پلتفرم‌های داخلی بروند و روی خارجی‌ها سرمایه‌گذاری نکنند.

برای نمونه همین هفته پیش حرف‌های عجیب مدیرعامل شرکت پست باعث خشم و انتقاد بسیاری از کسب‌وکارها شد.  محمود لیائی، مدیرعامل شرکت پست در همایش روز ملی تجارت الکترونیکی در حالی که خود این شرکت به دنبال قطعی و فیلترینگ اینستاگرام درآمدش یک سوم کاهش داشته در واکنش به فیلتر اینستاگرام و ضربه کسب‌وکارهای خرد و روستایی گفته بود: «خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.» هرچند که لیایی بعد از مورد انتقاد گرفتن از سمت کاربران در همان شبکه‌های فیلتر شده در بیانیه‌ای اعلام کرد که منظورش بد منعکس شده و حرفهایش هم تقطیع شده است.

حالا در بیانی نرم‌تر، امین کلاهدوزان گفته است که باید شرایطی فراهم شود که کسب‌وکارها نه از روی اجبار که از روی خواست خود به سمت استفاده از پلتفرم‌های داخلی بروند.

او در این مورد به ایرنا گفته است: «با وجود مطالب یاد شده و اتفاق افتادن بخش عمده و ۹۷ درصدی اقتصاد و تجارت الکترونیک در فضای خارج از اینستاگرام، اما رویکرد ما این است که شرایطی فراهم کنیم تا شرکت‌ها، مجموعه‌ها و کسب و کارهایی که در اینستاگرام فعال بودند، وارد فضای رسمی، حرفه‌ای و شناسنامه‌دار شوند تا علاوه بر دریافت حداکثری امکانات وتسهیلات، توسعه کسب و کارشان سرعت بگیرد.»

او در ادامه و در توضیح این صحبت‌های خود بدون اشاره به جزییات بیشتر با بیان اینکه مرکز توسعه تجارت الکترونیکی این مهم را تشویق کرده و از افراد برای ورود به فضای رسمی کسب و کار الکترونیکی حمایت می‌کند، اعلام کرد: «به طور مثال اگر فردی در فضای اینستاگرام موفق به جلب و جذب ۱۰ هزار دنبال‌کننده شده بود، با معرفی پلتفرم‌های جدید، معادل همینمیزان دنبال‌کننده به شکل حمایتی و با گزینه‌های تشویقی در اختیارش قرار خواهد گرفت.» مشخص نیست منظور کلاهدوزان از ارائه دنبال‌کننده به شکل حمایتی چیست؟

کلاهدوزان در ادامه گفت :  ما توصیه می‌کنیم که دولت مداخله‌ای در حوزه انتخاب و معرفی پلتفرم و محیط کسب و کار نداشته باشد و اجبار نکند، اما می‌تواند توصیه و راهنمایی داشته باشد. ما ترجیح می‌دهیم کسب و کارها به یک هویت مستقل رسیده، وب‌سایت خودشان را داشته و برند خود را ثبت کنند و وارد باشگاه تجارت حرفه‌ای الکترونیک شوند.»