دنیای‌اقتصاد، هانیه تقی‌زاده : جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد از رتبه‌بندی کشورهای مختلف در شاخص آمادگی شبکه‌ای سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که ایران بدون تغییر وضعیت نسبت به سال ۲۰۲۰، در جایگاه ۷۹ از میان ۱۳۰ کشور ایستاده است. این شاخص به بررسی کاربردها و تاثیرات ارتباطات و فناوری اطلاعات در اقتصاد کشورها می‌پردازد و عملکرد کشورها در شاخص NRI تا حد زیادی جایگاه آنها را در نردبان توسعه نشان می‌دهد.
به نظر می‌رسد در تاثیر نفوذ فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، عموما اقتصادهای پیشرفته عملکرد بهتری نسبت به کشورهای در حال توسعه دارند، زیرا 28 کشور ابتدایی ای رده‌بندی همگی در دسته کشورهای پردرآمد قرار دارند. طبق این گزارش ایران در میان کشورهای آسیا و اقیانوسیه رتبه چهاردهم را دارد و بسیاری از کشورهای منطقه مانند امارات، ترکیه، قطر، عربستان، عمان و کویت با اختلاف از ایران پیش هستند. بهترین رتبه ایران در زیرشاخه‌های تعیین شده برای این شاخص، رتبه 45 در حاکمیت و اعتماد است و بدترین رتبه ایران نیز مربوط به بعد رگولاتوری است که ایران در جایگاه 120 قرار گرفته است.
وضعیت ایران در شاخص NRI
مجمع جهانی اقتصاد هر سال با انتشار گزارشی از شاخص NRI، وضعیت آمادگی شبکه‌ای کشورهای مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد. این شاخص یکی از معتبرترین بررسی‌های جهانی درباره وضعیت پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورهاست و برای برنامه‌ریزی‌های استراتژیک موردتوجه سیاستگذاران کشورها قرار می‌گیرد. توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و افزایش ضریب نفوذ و دسترسی‌ها در حوزه فناوری اطلاعات طی چند سال اخیر موجب بهبود جایگاه ایران شده و رتبه کشور از 92 در سال 2016، به 79 در سال 2021 رسیده است، اما همچنان مقایسه وضعیت ایران با کشورهای منطقه نشان می‌دهد که هنوز آنچنان که باید پیشرفت‌ها از سطح موردانتظار پایین‌تر هستند و کشور در بسیاری بخش‌ها از آنچه که باید باشد عقب است.
به طور کلی طی شاخص NRI، کشورها در 4شاخه اصلی فناوری، مردم، حاکمیت و تاثیرات، 12 زیرشاخه فرعی و 60 متغیر مورد بررسی قرار می‌گیرند و در هریک از این شاخه‌ها و متغیرها، رتبه‌ای به آنها تخصیص پیدا می‌کند. بهترین رتبه ایران در بین 4 بعد اصلی این شاخص، مربوط به بعد فناوری است که ایران در جایگاه 70 قرار گرفته و بدترین امتیاز نیز مربوط به بعد تاثیرات با رتبه 99 است که نشان می‌دهد کشور هنوز در زمینه کسب ثمرات اقتصادی از این فناوری‌ها و افزایش کیفیت زندگی از طریق ایجاد رفاه و شادی بیشتر، چندان موفق عمل نکرده است.
در گزارش ارائه شده از سوی این مرکز درباره تحلیل وضعیت ایران در متغیرهای مختلف شاخص NRI، بهترین وضعیت کشور در زیرشاخه‌های فرعی مربوط به زیرشاخه‌های حاکمیت و اعتماد با رتبه 45 است و بدترین رتبه‌ها نیز در زیرشاخه‌های کیفیت زندگی و رگولاتوی با رتبه‌های 104 و 120 به ثبت رسیده است. طبق این سند، نقاط قوت کشور در متغیرهای «پیامک‌های ارسال شده توسط جمعیت 15 تا 69 ساله»، «نشریات تخصصی هوش مصنوعی»، «نبود شکاف جغرافیایی در استفاده از خدمات پرداخت آنلاین»، «اشتراکات فعال پهن باند موبایل»، «پهنای باند بین‌المللی اینترنت»، «دسترسی خانگی به اینترنت»، «نبود شکاف اجتماعی اقتصادی در استفاده از پرداخت آنلاین»، «سرمایه‌گذاری سالانه در خدمات ارتباطی»، «پژوهش‌های حاکمیتی و دانشگاهی در این حوزه» و «به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته در تولید» بوده و در رتبه‌های 2 تا 28 قرار گرفته است. در تشریح نقاط ضعف کشور نیز متغیرهای «رشد نرخ GDP به ازای هر نفر»، «آزادی در انتخاب‌های مختلف زندگی»، «صادرات خدمات ICT»، «کیفیت رگولاتوری» و «حفاظت فردی در قانون حمایت از تولیدکنندگان محتوا» بدترین رتبه‌ها (بین 116 تا 120 از میان 130 کشور) را کسب کرده‌اند.
عقب ماندگی از کشورهای منطقه
در بررسی وضعیت ایران نسبت به کشورهای مشابه، می‌توان مقایسه‌‌‌‌ای در دو گروه انجام داد. در گروه اول می‌توان کشور را با کشورهای دارای درآمد متوسط به بالا در سطح جهان مقایسه کرد که در بررسی این مرکز، ایران نسبت به کشورهایی که درآمد مشابه دارند، در جایگاه 24 قرار گرفته است. میانگین امتیاز کشورهای دارای درآمد متوسط به بالا در شاخص کلی NRI، عدد 7/ 49 است و امتیاز ایران نیز 29/ 46 برآورد شده است. در بررسی دقیق‌تر، امتیاز کشور در تمامی 4 بُعد اصلی این شاخص نیز از میانگین کشورهای این دسته کمتر است. با مقایسه ایران با دسته دیگر یعنی کشورهای آسیا-اقیانوسیه نیز جایگاه چهاردهم میان این کشورها نصیب ایران شد و باز هم مانند مقایسه پیشین، رتبه ایران در تمامی 4 بعد مورد بررسی از میانگین کشورهای این منطقه کمتر است. میانگین امتیاز ثبت شده برای NRI کشورهای آسیا-اقیانوسیه عدد 38/ 54 و برای ایران 29/ 46 است.
در گزارش 2021 شاخص جهانی NRI، کشور امارات متحده عربی با امتیاز 92/ 63 در جایگاه سی و چهارم جهان جای گرفته است. کشورهای عربستان سعودی (رتبه 40)، قطر (رتبه 42)، ترکیه (رتبه 45)، عمان (رتبه 48)، بحرین (رتبه 51) و کویت (رتبه 55) همسایه‌های پیشتاز ایران در این رده‌بندی به حساب می‌آیند.
صدرنشینان NRI
در بررسی صدرنشینان جدول رده‌بندی NRI مشاهده می‌شود که عمده رتبه‌های یک تا 10 در اختیار کشورهای اروپایی و آمریکایی است. با این حال کشور سنگاپور توانسته رتبه هفتم این جدول را از آن خود کند و تنها نماینده آسیا-اقیانوسیه در جمع 10 کشور برتر باشد. کشورهای هلند (با امتیاز 06/ 82)، سوئد (با امتیاز 57/ 81) و دانمارک (با امتیاز 24/ 81) در رده‌های اول تا سوم قرار دارند و کشورهای آمریکا، فنلاند، سوئیس، سنگاپور، آلمان، نروژ و انگلستان نیز در رده‌های چهارم تا دهم جای گرفته‌اند. کشور چین نیز در رده 29 قرار دارد.
شاخص (NRI) به 4 زیرشاخص اثرگذاری (شامل اثر فناوری بر اقتصاد شبکه، کیفیت زندگی و حرکت به سمت توسعه پایدار)، حکمرانی (امنیت شبکه‌های ارتباطی، تنظیم‌گری دولت در تسهیل اقتصاد شبکه و فراگیری شبکه‌های ارتباطی)، استفاده جامعه از فناوری (استفاده و مهارت افراد در زمینه ICT، استفاده کسب و کارها از ICT و مشارکت در اقتصاد شبکه و استفاده و سرمایه‌گذاری دولت در زمینه ICT) و بلوغ فناوری (شامل دسترسی و استفاده از مصادیق فناوری، میزان محتوای بومی تولید شده و قابلیت پذیرش فناوری‌های نوین) تقسیم می‌شود.
به اعتقاد نگارندگان گزارش 2021 شاخص جهانی NRI، پاندمی کرونا در تسریع پیشرفت‌های فناورانه کشورها نقش قابل‌توجهی ایفا کرده است؛ به طوری که ظرف چند هفته از اوج‌گیری محدودیت‌های تردد، عمده کشورها در هر دو دسته کشورهای پیشرفته و کشورهای درحال توسعه، توانستند تا حد زیادی خود را با شرایط تطبیق دهند و محدودیت‌ها را با کمک فناوری‌های ارتباطی دور بزنند. کارشناسان معتقدند که پاندمی کرونا تحول دیجیتال را از یک اولویت به یک ضرورت جهانی تبدیل کرده است و حالا دیگر بسیاری از ابعاد زندگی روزمره افراد آنلاین شده و این غیرقابل برگشت به پیش از کروناست. کاهش شکاف‌های دیجیتال میان گروه‌های مختلف جوامع، یکی دیگر از دستاوردهای این پاندمی برای بشریت و صنعت ICT بوده است. دسترسی برابر به تجهیزات دیجیتال و مهارت‌های به‌کارگیری این فناوری‌ها در زندگی، رو به بهبود است و افراد زیادی توانسته‌اند فارغ از جنسیت، نژاد و موقعیت جغرافیایی خود، به شماری از جدیدترین فناوری‌های دیجیتال دست پیدا کنند.
