دنیای اقتصاد: سال ۲۰۲۰ سال تاریکی برای استارت‌آپ‌ها بود. هجوم ناگهانی ویروس‌کرونا باعث افت کلی اقتصاد و تقاضا در حوزه‌های مختلف شد. میزان سرمایه‌گذرای جسورانه در فصل نخست آن سال تا ۱۷درصد نسبت به‌سال قبلش افت کرد و تعداد راندهای سرمایه‌گذاری هم ۵درصد کاهش یافت. تنها در چین که یک قطب بزرگ استارت‌آپی محسوب می‌شود ویروس‌کرونا به‌افت ۷۴درصدی تعداد راندهای سرمایه‌گذاری در کمتر از دوماه منجر شد. جهان پررنگ استارت‌آپ‌ها جای خود را به‌فضای تیره و تاری می‌داد که کسی از آینده آن خبر نداشت.
اما همه چیز تغییر کرد و پاندمی باعث شد که آرام آرام بسیاری از کسب وکارهای کوچک و نوآور هم خودشان را با این فضا تطبیق دهند. با این حال پاندمی خیلی زود تاثیرات مثبتش را روی جهان استارت‌آپ‌ها نشان داد. در واقع همین اوضاع پاندمیک، سوخت جدیدی به‌سوی برخی حوزه‌های کسب‌وکار به‌ویژه درعرصه آنلاین تزریق کرد که به جهش بزرگ‌تر آنها نسبت به قبل منجر شد. میزان تجارت الکترونیکی در جهان به‌گفته سازمان ملل به ۷.۲۶تریلیون دلار رسید، تعداد مشترکان سرویس‌های اشتراک ویدئو و موسیقی به‌طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و میزان سفارش آنلاین غذا در جهان هم ۳۰درصد رشد کرد.
همین جهش اینترنتی در دوران کرونا باعث رشد جریان سرمایه در این عرصه هم شد به‌طوری که در نیمه اول سال ۲۰۲۱ میزان سرمایه‌گذاری جسورانه با ۹۵درصد افزایش نسبت به‌سال قبل به ۲۸۸میلیارد دلار رسید. حتی گفته می‌شود که واژه یونیکورن هم که برای استارت‌آپ‌های با ارزش بیش از یک میلیارد دلار به‌کار می‌رود، دیگر بی‌اهمیت شد چراکه درماه آگوست سال ۲۰۲۱ بیش از ۸۰۰ استارت‌آپ بالای یک‌میلیارد دلار ارزش داشتند. ارزش استارت‌آپ‌ها در سراسر جهان از ۶.۲تریلیون دلار هم فزونی گرفت. در واقع سال ۲۰۲۱ برای کارآفرینان و اکوسیستم استارتاپی جهان به‌یکی از فراموش نشدنی‌ترین سال‌ها تبدیل شد.
رشد اکوسیستم استارت‌آپی در نقاط مختلف
هر سال «استارت‌آپ ژنوم» با نظرخواهی از کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیران حوزه استارت‌آپی بهترین و بزرگترین اکوسیستم‌های استارتاپی جهان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و آنها را درجه‌بندی می‌کند و نتایج رده‌بندی نهایی تحت‌عنوان گزارشی در هر سال منتشر می‌شود. استارت‌آپ ژنوم تعداد آنالیز اکوسیستم‌های استارت‌آپی‌ش را از ۶۰ اکوسیستم در سال ۲۰۱۸ تا نزدیک به۳۰۰ اکوسیستم در سال ۲۰۲۰ افزایش داده است.
در سال ۲۰۲۱ پنج اکوسیستم نخست جهان نسبت به‌سال قبل تغییر نکرد. سیلیکون‌ولی همچنان در رتبه اول و نیویورک، لندن، پکن و بوستون در رده‌های بعدی قرار دارند. آمریکای‌شمالی همچنان بیشترین اکوسیستم‌های استارت‌آپی را در اختیار دارد. نیمی از ۳۰ اکوسیستم بزرگ استارت‌آپی جهان در این منطقه قرار دارد. آسیا با ۲۷ و اروپا با ۱۷درصد مناطق استارت‌آپ خیز بعدی را تشکیل می‌دهند. اکوسیستم پدیده امسال بی‌شک توکیوست که توانسته با ۶ پله صعود به‌رتبه نهم جدول اکوسیستم‌ها برسد. توکیو اوضاع پرفراز و نشیبی در لیست استارت‌آپ ژنوم داشته است. در سال ۲۰۱۹ توکیو دومین اکوسیستم برتر جهان بود. در سال ۲۰۲۰ اما تا رتبه ۳۰ عقب رفت و امسال به‌رتبه ۹ جدول برگشته است. شنزن در رده ۱۹ و فیلادلفیا هم در رده ۲۸ بیشترین رشد را داشته‌اند. شنزن امسال ۲۸ رتبه بالاتر آمده است. سئول هم دیگر اکوسیستم روبه رشد است. در سال ۲۰۲۰ این شهر در رتبه ۲۰ جدول قرار داشت و امسال به‌رتبه ۱۶ رسیده است. هفت اکوسیستم اول جهان طی سه سال اخیر تغییری نکرده‌اند. از سیلیکون‌ولی که بگذریم لندن و نیویورک رقابت تنگاتنگی برای به‌دست‌آوردن رتبه دوم داشته‌اند و لندن در این میان موفق‌تر بوده است.
شاخص‌های کلیدی
آنچه باعث محبوبیت استارت‌آپ‌ها نزد کارآفرینان و سرمایه‌گذاران می‌شود شاخص‌های کلیدی هر منطقه یا شهر است. بسیاری از استارت‌آپ‌ها شهرهایی را برای اسکان استارت‌آپ خود انتخاب می‌کنند که دسترسی آنها به‌دیگر منابع مورد نیاز اعم از سرمایه‌گذار و نیروی انسانی متخصص راحت‌تر باشد. استارت‌آپ ژنوم با امتیاز دادن هرکدام از این شاخص‌ها اکوسیستم‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. یک شاخص مهم برای اکوسیستم عملکرد آن است که شامل ارزش کلی اکوسیستم، تعداد EXIT استارت‌آپی (به معنی ورود به‌بازار سرمایه یا خرید و ادغام یک استارت‌آپ) یا تعداد استارت‌آپ‌های موفق در اکوسیستم است. در این زمینه سیلیکون‌ولی تقریبا بالاترین عملکرد را دارد؛ هم از جهت ارزش استارت‌آپ‌ها و هم ورود به‌بازار سرمایه (IPO) این منطقه بالاتر از دیگر اکوسیستم‌ها قرار دارد. به‌رغم این سایر اکوسیستم‌ها از جمله شانگهای، نیویورک، بوستون و لندن هم نسبت به‌سال قبل رشد قابل‌توجهی در این شاخص داشته‌اند.
دسترسی به سرمایه و سرمایه‌گذار شاخص دیگر موفقیت یک اکوسیستم است. پاریس، سنگاپور و دلتا – آمستردام در این زمینه بسیار عملکرد بهتری نسبت به‌دیگران داشته‌اند. در این میان فیلادلفیا، سالت لیک‌پروو و شارجه هم کم‌کم دارای سرمایه‌گذاران با تجربه‌ای شده‌اند.
دسترسی به بازار دیگر شاخص‌کلیدی عملکرد یک اکوسیستم است. داشتن یونیکورن‌های بیشتر و سهم بیشتر این یونیکورن‌ها از درآمد ناخالص ملی GDP و همچنین داشتن مقرراتی برای تسهیل تجاری‌سازی حقوق معنوی از دیگر شاخص‌های یک اکوسیستم موفق محسوب می‌شود. در این زمینه هنگ‌کنگ، استونی و سنگاپور رشد بسیار خوبی امسال داشته‌اند. نیویورک، فیلادلفیا و پیتسبورگ هم در این زمینه با رشد روبه‌رو بوده‌اند. شاخص دیگر یکپارچگی (Connectedness) است. داشتن زیرساخت‌های شتابدهی و تحقیق و توسعه و همچنین تعداد رویدادهای استارت‌آپی در این شاخص قرار می‌گیرند. در این زمینه برلین، دلتا- آمستردام و پاریس در رتبه بالایی قرار می‌گیرند. در آسیا سئول و بنگلور- کارناتاکا هم عملکرد مطلوبی امسال نشان داده‌اند. نیوزیلند و زوریخ هم عملکرد محلی خوبی بر اساس این شاخص از خود نشان داده‌اند.
شاخص مهم دیگری که در تعیین رتبه‌بندی بزرگترین اکوسیستم‌های استارتاپی ۲۰۲۱ مورد توجه قرار گرفته «استعداد» است. منظور از استعداد دسترسی استارت‌آپ‌ها به نیروی فنی متخصص و آموزش‌دیده یا فارغ‌التحصیل و همچنین نیروی انسانی باکیفیت است. چهار اکوسیستم از پنج اکوسیستم اول یعنی لندن، نیویورک، بوستون و پکن در زمینه این شاخص امتیاز بالایی را کسب کرده‌اند. در این میان نوع دسترسی به‌نیروی انسانی در هر اکوسیستم هم متفاوت است؛ مثلا در سیلیکون‌ولی دسترسی به نیروی متخصص آی‌تی بسیار بیشتر از نیروی متخصص علمی است. فیلادلفیا، شنزن و کپنهاگ در این زمینه رشد قابل‌توجهی را در گزارش امسال داشته‌اند. همچنین برخی از شهرهای آسیایی مثل بمبئی، بنگلور- کارناتاکا و دهلی هم در این زمینه از رتبه بالایی برخوردارند و در آمریکای‌جنوبی هم سائوپائولو رشد قابل‌توجهی در این زمینه داشته است.
شاخص «دانش» هم دیگر عنصر کلیدی در غنی‌شدن یک اکوسیستم است که به‌تعداد حقوق انحصاری یا مقالات علمی موجود در یک اکوسیستم برمی‌گردد. اکوسیستم چین در زمینه در بالای جدول قرار می‌گیرد و به‌دنبال آن سئول، توکیو، بنگلور – کارناتاکا و سیلیکون‌ولی قرار دارند.
اکوسیستم‌های نوظهور
شهر بمبئی یک‌بار دیگر به‌واسطه عملکرد، دسترسی به‌سرمایه و نیروی متخصص و باتجربه در این زمینه رتبه نخست جدول را رد بین بزرگترین اکوسیستم‌های استارتاپی ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده است. بارسلونا از مادرید در این زمینه جلوتر است و میامی هم حالا در جمع ۱۰شهر اول قرار گرفته است.
نکته قابل‌توجه اینکه شهرهای اروپایی و آسیایی ۱۰رتبه اول رابه خود اختصاص داده‌اند. ۱۰۰اکوسیستم نوظهور نخست ارزشی بالغ بر ۵۴۰میلیارد دلار دارند که نسبت به‌سال قبل ۵۵درصد رشد نشان می‌دهد. در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هم چهار اکوسیستم در حال رشد وجود دارد که شامل دبی، مصر، ریاض و ابوظبی است. دبی در این میان در مکان یازدهم و استانبول در مکان ۱۵ است.
موضوع دیگری که در این گزارش به‌آن اشاره شده رشد روزافزون یونیکورن‌ها در سراسر جهان است. حالا برخلاف گذشته یونیکورن‌ها متعلق به‌یک اکوسیستم خاص (مثلا سیلیکون‌ولی) نیست. امروزه بیش از ۲هزار یونیکورن در سراسر جهان وجود دارند و در سال ۲۰۲۱ هر روز دو یونیکورن به‌جمع قبلی‌ها افزوده است.
