در پنلی با موضوع «آینده سرمایه‌گذاری جسورانه در ایران» مدیران شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه ادونچرز، سرآوا، حصین، بهمن، فیروزه، شناسا و صندوق نوآفرین از مقدار سرمایه‌‌ای که به اکوسیستم استارتاپی تزریق کرده‌اند و مدل سرمایه‌گذاری‌های خود؛ صحبت کردند. در این پنل که با مدیریت شهرام شریف بنیانگذار آی تی ایران برگزار شد، افرادی چون حسین خسروی، مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری ادونچر؛ مسعود آراسته، مدیرعامل شرکت حصین؛ حمزه قطبی‌نژاد، مدیرعامل توسعه کارآفرینی بهمن؛ علی فیاض‌بخش، مدیرعامل شرکت سرآوا؛ رادمان ربیعی، معاون سرمایه‌گذار شرکت سرمایه‌گذاری فیروزه؛ حامد ساجدی، مدیرعامل شرکت شناسا و نقی‌زاده، رئیس هیئت مدیره صندوق نوآفرین حضور داشتند.
علی فیاض بخش، مدیرعامل سرآوا گفت مجموع سرمایه‌گذاری‌های سرآوا روی استارتاپها از سال 91، حدود 320میلیون دلار است که به نرخ ارز رایج امروز 4هزار میلیارد تومان می‌شود. او تاکید می‌کند که این سرمایه‌گذاری‌ها در برهه‌های زمانی مختلف با نرخ دلار همان دوره بوده است. فیاض بخش با اشاره به نحوه سرمایه‌گذاری سرآوا توضیح می‌دهد: «از ابتدای سال 97 که ورود سرمایه‌گذار خارجی به ایران سخت شد، ما یک تامین‌مالی از دو منبع سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی داشتیم. این سرمایه را به دو بخش تقسیم کردیم، یکی به استارتاپها تزریق شد که برای مثال در علی بابا 12 میلیون دلار، الوپیک 7.5 میلیون دلار، در مجموعه کافه‌بازار، بلد، دیوار 45 میلیون دلار بود. مابقی آن را هم تحت عنوان کش ریزرو یا همان ذخیره منابع مالی برای روزهای سخت نگهداری شد که در سال 98 و 99 به شرکت‌ها تزریق شد.» فیاض‌بخش اعتقاد دارد که سرمایه‌گذاری در حال حاضر بسیار سخت شده است و دلایل اصلی آن هم عدم بازگشت سرمایه به سرمایه‌گذاران و تضعیف نرخ برابری ریال در برابر دلار است.
او در ادامه توضیح داد: «بخشی از آن که مربوط به تورم و تضعیف نرخ برابری دلار در برابر ریال می‌شود باعث شده است تا سرمایه‌گذاران خارجی که به واسطه سرآوا سرمایه‌گذاری کرده بودند دچار زیان زیادی شدند. یعنی اگر نرخ برابری را در نظر بگیرید آن‌ها سود ارزی نکردند. درواقع اگر یک فضای اقتصادی خودش نتواند بازده اقتصادی ایجاد کند، تولید مانع برای سرمایه‌گذاران در آن فضا به شمار می‌آید. موضوع بعدی امکان بازگشت سرمایه به سرمایه‌گذاران است که در سال 99 در ایران در بازار سرمایه باید این اتفاق بیفتد. البته این فقط برای استارتاپها نیست.»
اگر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نتوانند بازگشت سرمایه داشته باشند خون تازه در رگ‌های اکوسیستم استارتاپی تزریق نمی‌شود علی فیاض بخش – مدیرعامل سرآوا
به گفته فیاض بخش برای مثال شرکت شستا که توسط تامین اجتماعی ایجاد شده است، شامل هلیدنگ‌های چند رشته‌ای مختلف در صنعت سیمان، پتروشیمی، رایتل و … می‌شود. او توضیح داد: «حال پس از سال‌های سال سرمایه‌گذاری در این شرکت در یک برهه زمانی به یک بن‌بست رسید. آن‌هم زمانی بود که تامین اجتماعی پروژه‌‌ای به نام ستاره خلیج فارس داشت که برای ایران حیاتی بود اما نمی‌توانست از منابع شرکت شستا برای سرمایه‌گذاری در این پروژه استفاده کند تا اینکه بازار سرمایه پذیرای شستا شد. در حال حاضر ارزش روز شرکت شستا در بازار سرمایه 300هزار میلیارد تومان است که تامین اجتماعی 12 درصد آن را به عموم مردم واگذرا کرده است.»
به گفته او اگر این اتفاق در سرمایه‌گذاری جسورانه کشور هم نیفتد و سرمایه‌گذاران قدیمی نتوانند منابعی را آزاد کننند، در نتیجه جریان مالی که خون در رگ اکوسیستم است هم نمی‌تواند حرکت کند. مدیرعامل سرآوا در ادامه گفت: «شرکت‌ها و اکوسیستم در این مدت به نرخ اشتغال کمک کرده‌اند و باری از روی دولت برداشته‌اند، آن هم با سرمایه‌گذاری‌های بسیار پایین. برای مثال در بازار پتروشیمی ایران به ازای هر یک میلیارد تومان، یک نفر شاغل می‌شود؛ در حالی که در این حوزه تقریبا به ازای هر8 تا 10 میلیون تومان یک نفر شاغل می‌شود. پس نباید با ایجاد بن‌بست یا عدم فهم درست این کسب‌وکارها، شرایط به سمتی برود که بازگشت سرمایه اتفاق نیفتد.»
او گفت: «سرآوا از سال 90 توسط آقای سعید رحمانی تاسیس شد. او به عنوان کسی که تجربه کارآفرینی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر در نقاط دیگری از دنیا را داشت در کنار افراد موفق و متخصص در حوزه‌های مختلف اقتصادی از جمله حوزه‌های تولید، FMCG یا همان کالاهای پرمصرف، بانکداری و صادرات پسته، همراه با هم سرآوا را شکل دادند.» فیاض‌بخش تاکید کرد: «شکلگیری سرآوا باعث شد تا یکی از قانون‌های تجارت الکترونیک که درآن زمان وجود نداشت، مرتفع شود، به این صورت که بستر بازار سرمایه برای مدل جی‌پی‌ال‌پی آماده نبود، یعنی فردی که متخصص است به عنوان جنرال پارتنر در کنار عده‌ای که سرمایه‌گذاری می‌کنند و منابع مالی خود را در اختیار یک فرد می‌گذارند. این افراد با هم یک یک شرکت سهامی شکل دادند که حداکثر سهام هر یک از سهامداران فقط 15 درصد بود. در نتیجه کسی نمی‌توانست کنترل شرکت را داشته باشد. تاحدودی این قانون را توانستند جا بیاندازند.»
ادونچرز به عنوان یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری‌های خصوصی تاکنون روی استارتاپهایی چون میاره،مامان‌پز، ایوند و … سرمایه‌گذاری کرده است. خسروی، مدیرعامل ادونچرز توضیح داد ساختار این شرکت، جی‌پی‌ال‌پی است و یک ال‌پی هم دارد که شامل شرکت خانوادگی می‌شود و در حوزه معدن، انبوه‌سازی و دو شرکت دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری کرده است. او گفت که آن‌ها با سرمایه 5 میلیون دلاری یعنی حدود 20 میلیارد تومان فعالیت خود را شروع کردند که تاکنون به صورت تقریبی همه این مبلغ روی استارتاپها سرمایه‌گذاری شده است و تنها یک عدد کوچک باقی‌مانده است.
به گفته او یا این پول را برای گزینه‌های جدید و استارتاپ‌های جدید مصرف خواهند کرد یا اینکه با توجه به شرایط مجبور می‌شوند آن را روی پورتفوی این شرکت خرج کنند. او گفت که ادونچرز تمرکز خود را روی حوزه آی‌تی گذاشته است و تاکنون روی استارتاپ‌های بیمه، لجستیک و غذا سرمایه‌گذاری کرده است و وی‌کست هم ساختار سرمایه‌گذاری آن متفاوت است و در پورتفوی ادونچرز نیست.
به گفته مسعود آراسته، مدیرعامل حصین؛ این شرکت از ابتدا به صورت B2B فعالیت خود را در حوزه بانکی، کارت هوشمند و بحث‌های نرم‌افزاری مخابراتی و بانکی شروع کرده است و سپس با درآمد حاصل از شرکت؛ شروع به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های جدید کرده است. او توضیح داد: «این شرکت حدود 9 زیرمجموعه دارد، از سال 90 با پیش‌بینی رشد بازار موبایل هوشمند، در این حوزه ورود کردیم، مجموعه مایکت را راه‌اندازی کردیم که در حال حاضر 20 میلیون نصب دارد. اپ استور اندرویدی است که بیش از 8 میلیون کاربر فعال دارد، بالغ بر 5 هزار ترابایت دانلود ماهانه اپلیکیشن‌ها انجام می‌دهند. طاقچه بوک ریدری است که 9 میلیون ساعت مطالعه در سال گذشته داشته است. نسل سوم را روی بخشی سرمایه‌گذاری کردیم با هدف ورود ای‌تی به صنایع دیگر. مجموعه ترابرانت، ارزش افرینی کرده است. حمل و نقل بین شهری. گوشی‌شاپ را از واردات تا خرده‌فروشی را در فرایند ای‌تی اوردیم. ما آینده خود را در این صنعت می‌دانیم. قصد داریم که روی استارتاپهایی که می‌توانندسهم بازار بیشتری داشته باشند، سرمایه‌گذاری کنیم. میزان سرمایه‌گذاری این شرکت روی استارتاپها از سال 90، بیش از 15 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده است. این شرکت از سال 83 با تعدادی از دانشجویان شرکت دانشگاه شریف تاسیس شده است.»
از سال ۹۰ حدود ۱۵ میلیون دلار روی استارتاپها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم مسعود آراسته – مدیرعامل حصین
قطبی‌نژاد، مدیرعامل توسعه کارآفرینی بهمن نیز اعلام کرد که این مجموع تاکنون بر 50 شرکت حدود 70 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده است. او توضیح داد که توسعه کارآفرینی بهمن از سال 95 فعالیت خود را شروع کرده است و در حوزه‌های نرم‌افزاری و سرویس‌های تحت‌وب و سخت‌افزاری سرمایه‌گذاری کرده است. به گفته او آن‌ها در استارتاپ‌های مرحله ارلی‌استیج سرمایه‌گذاری می‌کنند. او در این‌باره گفت: «در کشور سرمایه‌گذاری روی بخش‌های غیرآتی بسیار کم بود، در نتیجه تمرکز روی تکنولوژی‌های غیرآتی سرمایه‌گذاری کردیم. مدل تامین مالی لیمیت پارتنرشیپ است، یعنی سرمایه‌گذراانی داریم که عمده آن از حاکمیت است، منابع را از آن‌ها تامین کرده و روی استارتاپها سرمایه‌گذاری می‌کنیم. تاکنون بیش از 30 مجموعه حقیقی یا حقوقی هستند که به عنوان پارتنر سرمایه‌گذاری تاکنون با ما همکاری کرده‌اند.» استارتاپهایی که بهمن روی آن سرمایه‌گذاری کرده است شامل ایوند،لحظه‌نگار، نوبار و زبان‌شناس و … هستند.
رادمان ربیعی، معاون سرمایه‌گذاری گروه فیروزه توضیح داد که این گروه از سال 84 فعالیت خود را در حوزه خدمات مالی و مدیریت سرمایه شروع کرده است. از سال 90 وارد حوزه سرمایه‌گذاری در استارتاپها شد که یکی از موسسان سرآوا بوده است و تاکنون روی استارتاپهایی چون شیپور، داستان من، الوپیک و … سرمایه‌گذاری کرده است.
او با بیان اینکه فیروزه در این مدت بیش از 10 میلیون دلار روی استارتاپها سرمایه‌گذاری کرده است، گفت: «اوایل سرمایه گذاری‌های بیشتر بود اما در حال حاضر به علت تضعیف ارزش پول ملی، میزان سرمایه‌گذاری هم کمتر شده است. ولی ما روی این حوزه نظر مثبتی داریم. سال گذشته صندوق پذیره‌نویسی جسورانه که درواقع با میزان 50 میلیارد تومان سرمایه یک صندوق بورسی جسورانه تاسیس کردیم.» او اعتقاد دارد که این حوزه می‌تواند رشد خوبی برای سهامداران خود و افرادی که واحدهای این صندوق را خریداری می‌کنند، داشته باشد. به گفته او این صندوق‌ها یک دوره 7 ساله دارند.
رای بررسی موفقیت و عدم موفقیت این صندوق‌های جسورانه بورسی با این شرایط کمی زود است رادمان ربیعی – معاون سرمایه‌گذاری گروه مالی فیروزه
او توضیح داد: «ما هشتمین صندوق جسورانه بورسی بودیم که تاسیس شد، صندوق‌های قبلی یا شرکت‌های مالی، دانشگاه و افراد خصوصی بودند که اقدام به تاسیس صندوق جسورانه کرده بودند. از این سمت شما باید بعد از 7 سال از این صندوق‌ها خارج شوید و صندوق منحل می‌شود و عایدات آن به سهامداران آن می‌رسد. درواقع این مسئله خروج سرمایه شرکت‌های استارتاپها معضلی بوده است که هنوز هم وجود دارد. اما بسیار راه را طی کردیم و در حال حاضر آخر راه هستیم و امید داریم با ورود چند شرکت استارتاپی در بازار سرمایه و عرضه سهام آن به عموم یک کانال جدی برای خروج صندوق‌ها از سرمایه‌گذرای‌هایی که در آن به وجود می‌آید که این همان تکمیل چرخه و زنجیره سرمایه‌گذاری است که باعث می‌شود تا پول جدیدی به این حوزه تزریق شود. برای بررسی موفقیت و عدم موفقیت این صندوق‌های جسورانه بورسی با این شرایط کمی زود است.»
ساجدی، مدیرعامل شناسا نیز گفت که این شرکت تاکنون 15 تا 20 میلیون دلار روی 67 استارتاپ سرمایه‌گذاری است. استارتاپهایی چون لینک‌اپ، فیدیلیو و جاروب و کتاب پلاس در پرتفوی این شرکت قرار دارند. به گفته شناسا یکی از شرکت‌های گروه مالی پاسارگاد محسوب می‌شود. او توضیح داد: «بانک پاسارگاد در شناسا سهام‌دار نیست و سهامداران شناسا شامل نه گروه اصلی گروه مالی پاسارگاد می‌شوند که فناپ یکی از آن گروه‌ها است که در حوزه آی‌تی فعالیت می‌کند. به تعبیر دیگر شاید پازل سرمایه‌گذاری گروه مالی پاسارگاد در حوزه‌های متنوع توسط شناسا در حوزه نوآوری تکمیل شد. تجربه رشد فناپ جذاب شد و علاقمندبودند که این مدل در حوزه غیرآی‌تی هم اتفاق بیافتد. در نتیجه شناسا از ابتدای شکلگیری هدف آن فقط حوزه آی‌تی نبود و حتی بخاطر وجود فناپ تمرکز خود را روی کسب‌وکارهای غیرآی‌تی هم برد. در حوزه های‌تک و تجیهزات ورود کردیم. بازار های‌تک تایم تو مارکت بالاتری هم دارد.»
صندوق نوآفرین هم به گفته نقی‌زاده، رئیس هیئت‌مدیره آن به تازگی با سرمایه اولیه 100 میلیارد تومان فعالیت خود را شروع کرده است و سهامداران آن وزارت ارتباطات (شرکت زیرساخت و سازمان فناوری اطلاعات)، بانک ملت، ایرانسل و دیگری شرکتی وابسته به توسعه کارآفرینی بهمن است.
در بخش دوم این پنل نقی‌زاده بحثی را مطرح کرد و گفت که اولین شرط برای داشتن یک زیست‌بوم سرمایه‌گذاری جسورانه خوب طرح و ایده‌های خوب است و گفت که در حال حاضر ایده‌های خوب برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد. همچنین به گفته او این زیست‌بوم نوآوری به دانشگاه گره نخورده است. او توضیح داد: «یعنی منابع ما در حوزه تجاری‌سازی در زنجیره‌های انتهایی نسبت به ابتدایی متورم است. فرهنگ کشور ما به این صورت است که عمده افراد به دانشگاه می‌روند. بخشی از فرایند شکلگیری کسب‌وکارها کارآفرینی در کشور در دانشگاه شکل می‌گیرد. دانشگاه برای اینکه بتواند در این بخش موفقیت آمیز باشد باید یکسری منابع اولیه پژوهش و کارآفرینی داشته باشد. در حال حاضر ما کمبود منابع در بخش سرمایه‌گذاری جسورانه نداریم بلکه ایده خوب نداریم.
مدیرعامل شناسا در واکنش به این موضوع که ایده‌های خوب برای سرمایه‌گذاری کم هستند؛ گفت: «من هم با این موضوع موافق و هم مخالف هستم. در واقع حلقه مفقوده این زیست بوم این است که تلنت‌های ما با نیازهای کلان و خرد آشنا نیستند و فقط در یک محدوده خدماتی فعالیت می‌کنند. برای مثال هنوز بسیاری مردم با این کسب‌وکارها و این فضا آشنا نسیتند و دانش آن را ندارند. از همین رو ما از همان ابتدا اولین استارتاپ ویکند را برگزار کردیم تا اکوسیستم به نوعی گرم شود و نیازها شناخته شود. هنوز هم این فرایند ادامه دارد.»
مدیرعامل سرآوا با گفته نقی‌زاده مخالفت کرد و گفت که نیاز اصلی ما در ایران پیدا کردن لوکوموتیوهای استارتاپی و سرمایه‌گذاری روی آن‌ها است، او توضیح داد: «با این صحبت که فضای سرمایه‌گذاری خوب نداریم، موافق نیستیم. ما باید لوکوموتیوها را پیدا کنیم و روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کنیم. برای مثال در جاهای دیگر دنیا ، گوگل، مایکروسافت لوکوموتیوهایی بودند که نیاز به واگن داشتند، یعنی نیاز به تکنولوژی داشتند که بتواند استهلاک چرخ زیر لوکوموتیو با راه‌آهن را کم کند. برای مثال دیجی‌کالا به عنوان لوکوموتیو حوزه خرده فروشی نیاز به این پیدا کرد که مسائل لجستیک، پرداخت و تولید محتوا خود را حل کند اما برای آن نیاز به سرمایه دارد. پس اگر ما روی تعداد زیادی ایده جدید سرمایه‌گذاری کنیم هم هیچ اتفاق نمی‌افتد و تنها مسائل مالی حبس می‌شوند، بازگشت سرمایه ندارند اما اگر این لوکوموتیوها را پیدا کنیم که نیازهای خود را شناختند این اتفاق می‌افتد.» او کارخانه نوآوری را مثال زد و گفت: «کارخانه نوآوری آزادی با سرمایه‌گذاری 60 میلیاردی سرآوا شکل گرفته است. زیرا که سرآوا روی دیجی‌کالا، کافه بازار سرمایه گذاری کرده بود، حالا این موضوع مطرح شده بود که جریان شرکت‌هایی که بتوانند نیازهای این‌ها را برطرف کنند؛ کجا قرار است شکل بگیرند پس باید برای این شبکه‌سازی فضایی ایجاد می‌کرد. باید لوکوموتیوها را پیدا کنیم و آن‌ها را رشد کنیم.»
نقی‌زاده اما در پاسخ گفت که تعداد این لوکوموتیوها در ایران بسیار کم است. او گفت که اما این اکوسیتسم نقطه‌ای دارد به نام دانشگاه که نکته کلیدی است و آن لاغر است و مشکل دارد. نقی‌زاده با بیان اینکه نرخ ریزش در بعضی صنایع در آمریکا در سال اول 70 درصد و متوسط 55 درصد است؛ بیان کرد: «با وجود این آمار اما در آمریکا استارتاپ می‌جوشد. اما در ایران تعداد دانشجویان و کارآفرینانی که مهارت داشته باشند تا بتوانند استارتاپی راه‌اندازی کنند بسیار کم است. این دلیل اصلی این است که صندوق‌ها ترجیح می‌دهند به جای تزریق سرمایه تسهیلات بدهند. برای اینکه استارتاپ وجود ندارد.»
مدیرعامل گروه مالی فیروزه اما در مخالفت با نظر رییس هیات مدیره صندوق نوآفرین گفت که این زیرساخت است که باعث جوشش استارتاپها می‌شود. او توضیح داد: «چند درصد این استارتاپهایی که در آمریکا شکل گرفته‌اند؛ سراغ حاکمیت رفته‌اند. یک کارآفرین زمانی که نیاز را حس می‌کند زندگی خود را روی آن می‌گذارد تا به هدف خود برسد. برای مثال تعداد زیادی از مدیران استارتاپ‌های موفق از دانشگاه انصراف داده‌اند. شاید طرح‌هایی باشند که کوچک باشند و نمی‌توانند کشور را متحول کنند اما بسیار عالی کار می‌کنند.»
مدیرعامل ادونچرز هم گفت که مسئله دانش فنی و دانش سرمایه‌گذرای خطرپذیر در اکوسیستم وجود ندارد. حتی استارتاپهایی که می‌خواهند بجوشند هم دانش کافی ندارند. برای مثال ما در ادونچرز بیش از 1000 هزار استارتاپ را بررسی کردیم که فقط روی 6 تای آن سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. نکته‌ای حائز اهمیت این بود که استارتاپ هنوز دانش آن را ندارند که چه وقتی باید به سمت شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر بروند. نمی‌دانند باید از کجا شروع کند؟ چه فعالیتی انجام دهد؟
