حال چند هفته‌ای است که زمزمه‌هایی از همکاری وزارت بهداشت با وزارت ارتباطات برای اجرای طرح ردیابی موبایلی بیماران کرونا در ایران به گوش می‌رسد. چندی پیش علی‌ربیعی، سخنگوی دولت اعلام کرده بود هر فردی که در آزمایشگاه به او اعلام شده مبتلا به کروناست از شیوه‌های مختلف از جمله ردیابی موبایل مورد کنترل قرار می‌گیرد و در صورت خروج از خانه، جرایم سنگینی به وی تعلق می‌گیرد. موضوعی که هیچ وقت تا به امروز عملی نشده است. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز با اشاره به طرح ردیابی موبایلی بیماران کرونا در ایران گفته بود: «باید افراد مبتلا به ویروس کرونا را زود پیدا کرده و اطرافیان آنها را هم شناسایی کنیم و اگر این فرد جایی رفته و برگشته، باید ردیابی شده و افراد را پیدا کنیم که به همین منظور با هماهنگی وزارت ارتباطات، ردیابی هوشمند از هفته آینده اجرا می‌شود.» وی توضیح داد که آزمایشگاه‌های کشور به یکدیگر متصل شده‌اند. آزمایشگاه‌های خصوصی و دولتی که تست کرونا انجام می‌دهند، جواب تست در پرونده الکترونیک او ثبت شده و بهورز و مراقب سلامت مشاهده می‌کند که چه کسانی مبتلا شده‌اند.
محمد اسماعیل اکبری، مشاور وزیر بهداشت هم با اشاره به اینکه ردیابی ویروس‌ها مهم‌تر از ردیابی افراد است، گفته بود: «وضع کشور ما از همه کشورهایی که در تلویزیون نشان می‌دهید، بدتر است. او با بیان اینکه الان در مسیری قرار گرفته‌ایم که باید ۸ ماه قبل در آن قرار می‌گرفتیم، اظهار کرد: «باید ویروس را ردیابی کنیم و پیگیری ویروس کاری است که در جنوب شرقی آسیا اتفاق افتاده است.» اکبری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان تاکید کرده بود: «ما شبکه قدرتمندی داریم که کارشان را بلد هستند، اگر بها بدهیم معجزه می‌کنند، باید نظام شبکه بهداشت را تقویت کنیم تا کار پیشگیری و پیگیری ویروس صورت گیرد، کشف ویروس یکی از وظایف ماست، باید مانع حضور فرد مبتلا در جامعه شویم، در کنترل اپیدمی اگر نقاهتگاه نداشته باشیم، باخته‌ایم.» به‌رغم همه این تاکیدها برنامه‌ای برای ردیابی موبایلی بیماران کرونا انجام نشد و بسیاری از کارشناسان معتقدند همین یک عامل مهم در شیوع گسترده این بیماری در ایران است.
فرصت تکنولوژی برای مقابله با کرونا
بخش تکنولوژی از ابتدای شیوع کرونا برای مقابله با آن به میان آمده و محصولات متعدد و مختلفی برای مقابله با این ویروس عرضه شده با این حال کنترل و رهگیری افراد عموما توسط سیستم‌های موبایل انجام می‌گیرد. در زمانی که ضریب نفوذ موبایل در ایران حالا به ۱۵۰ درصد رسیده می‌توان انتظار داشت که از این دسترسی همگانی برای رهگیری بیماران کرونا بهره گرفت ویژگی که حداقل تا امروز در ایران اجرایی نشده است.
در طرح‌های ردیابی هوشمند برای کنترل مبتلایان به ویروس، تکنولوژی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات نقشی کلیدی دارند و استفاده از فناوری‌های دیجیتال در کنار دیگر روش‌های ردیابی، می‌تواند هم چالش‌های ذکر شده را رفع کند و هم اجرای فرآیند را تسریع کند. بسیاری از کشورها برای مدیریت داده‌های ردیابی هوشمند، از نرم افزاری که توسط WHO راه‌اندازی شد استفاده می‌کنند. به کمک این نرم افزار موارد ابتلا و تماس‌هایی که با دیگر افراد داشته‌اند ثبت و مورد بررسی قرار می‌گیرند. البته کشورهایی نیز کار ردیابی را با استفاده از نرم‌افزارها یا اپ‌های اختصاصی خود انجام می‌دهند. استفاده از این نرم افزار به تسهیل نظارت و پیگیری موارد مشکوک توسط کادر بهداشتی کمک می‌کند. همچنین با بررسی نتایج ثبت شده در این بانک اطلاعاتی، می‌توان روش‌هایی که در درمان یا کنترل بیماری موثرتر بوده‌اند را نیز شناسایی کرد.
در سنگاپور با نصب داوطلبانه یک اپلیکیشن روی گوشی موبایل افراد، با استفاده از بلوتوث می‌توان دستگاه‌هایی که در نزدیکی هر فرد وجود داشته‌اند را شناسایی کرد و ردیابی دقیقی از افرادی که در مدت مشخصی در نزدیکی فرد مبتلا وجود داشته‌اند به ثبت رساند. همچنین در صورتی که تست کرونای آن فرد مثبت بوده باشد، این امر به مسوولان بهداشتی ناحیه اطلاع داده شده و پیامی مبنی بر حضور در نزدیکی یک فرد مبتلا، برای اشخاصی که در نزدیکی وی حضور داشته و احتمال ابتلای آنها به ویروس وجود دارد ارسال می‌شود. استفاده از این روش تکنولوژی‌محور می‌تواند چالش‌های مرتبط با به‌خاطر نیاوردن یا امتناع از اظهار ارتباط با برخی افراد را برطرف کند و انجام فرآیند را نیز تسریع کند. تکنولوژی‌های مشابهی نیز در کشورهای اروپایی به‌کار گرفته شده است و به‌جای بلوتوث از GPS برای ردیابی موارد مشکوک استفاده می‌شود. از چالش‌های این روش تکنولوژی‌محور برای ردیابی نیز می‌توان به مواردی اشاره کرد که افراد به دلایلی قادر به حمل گوشی موبایل خود در تمامی مکان‌هایی که به آن تردد می‌کنند، نیستند. در چنین مواردی ردیابی معمول می‌تواند جایگزین شود.
در مواردی که از اپلیکیشن‌های موبایلی برای ردیابی تردد موارد ابتلا یا مشکوک استفاده می‌شود، ترغیب مردم برای رسیدن به نرخ نصب حداکثری توسط افراد اهمیت بسزایی دارد؛ به همین دلیل در چنین مواردی باید با فرهنگ‌سازی درست و گسترده افراد را به نصب اپلیکیشن تشویق کرد. مثلا در سنگاپور با وجود راه‌اندازی اپ ردیابی اختصاصی و کمپین گسترده برای اطلاع‌رسانی موضوع، چند هفته پس از شروع طرح از هر ۶ نفر تنها یک نفر اپلیکیشن را دانلود و نصب کرده بود. در اجرای طرح ردیابی موارد با ریسک بالا، زمان تشخیص و صداقت فرد در ارائه داده‌های درست از ارتباطات گذشته بسیار مهم است و استفاده از تکنولوژی در اجرای این برنامه می‌تواند این چالش‌ها را رفع کند. همچنین از آنجا که میانگین زمان موردنیاز برای تهیه داده از فرد توسط یک کارشناس حدود ۸۰ دقیقه است، روش‌های مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال می‌تواند باعث صرفه‌جویی در زمان و منابع شود. در شناسایی ارتباطات پرخطر با فرد مبتلا، مبنای تشخیص تماس‌ها با فاصله کمتر از ۲ متر و به‌مدت بیش از ۱۵ دقیقه است.
تجربه جهانی به‌کارگیری برنامه ردیابی هوشمند
این صحبت‌ها فرصت خوبی است تا به تجربه کشورهای دیگری که در زمینه ردیابی هوشمند و کنترل ویروس کرونا موفق عمل کرده‌اند، نگاهی بیندازیم. کارشناسان معتقدند بیشترین احتمال انتقال ویروس‌کرونا از فرد بیمار به دیگران، در یک هفته ابتدای بیماری است و پس از آن قدرت سرایت بیماری کاهش قابل‌توجهی پیدا می‌کند. همچنین افراد دو روز پیش از اینکه علائم بیماری بروز پیدا کند قابلیت انتقال ویروس به دیگر افراد را دارا هستند؛ در نتیجه شناسایی به‌موقع بیماران و نزدیکان آنها و قرنطینه‌کردن افراد، تاثیر بسزایی در کنترل بیماری دارد.
در اجرای طرح ردیابی موبایلی بیماران کرونا در کشور انگلستان، از وب اپلیکیشن برای ثبت داده‌های کاربران استفاده شد و کارشناسان ردیابی موارد ابتلا که در تیم‌های بهداشت و درمان این کشور حضور داشتند، در هفته چند صد مورد را شناسایی می‌کردند. هرچه این طرح زودتر به‌کار گرفته شود، بار کاری تحمیل شده به تیم‌های شناسایی کمتر خواهد بود، به همین دلیل این کشور از ماه مارس ۲۰۲۰ (فروردین ماه سال جاری) تمرکز خود را از کنترل تمام افراد جامعه، به شناسایی و ردیابی موارد با احتمال بالای ابتلا تغییر داد. پس از مدتی از اجرای طرح که شیوع بیماری کاهش پیدا کرد، اجرای این طرح برای تیم‌های شناسایی و ردیابی به مراتب آسان‌تر از روزهای ابتدایی شد. در راستای اجرای طرح ردیابی و کنترل موارد ابتلا، برنامه‌ای تحت عنوان تست NHS) National Health Service)راه‌اندازی شد و در کنار آن هزاران کارشناس ردیابی در این کشور به‌کار گرفته شدند. نکته جالب‌توجه آنکه این کارشناسان ردیابی به‌کار گرفته شده در این طرح نیاز به مهارت خارق‌العاده‌ای ندارند و طی یک روز می‌توان آنها را برای موارد انجامی آموزش داد و سپس آنها را در همکاری نزدیک با کادر بهداشت و درمان به‌کار گرفت زیرا هماهنگی میان تیم ردیابی، انجام تست و کادر درمان اهمیت بسزایی دارد. طی طرح NHS افراد دارای علائم یا نزدیکان مبتلایان به ویروس‌کرونا، با مراجعه به مراکز درمانی به‌صورت رایگان مورد آزمایش قرار می‌گیرند. کره‌جنوبی هم یکی از کشورهایی است که از آن به‌عنوان نمونه موفق در کنترل بیماری کرونا یاد می‌شود. این کشور با سرمایه‌گذاری عظیم روی زیرساخت‌های مرتبط با بهداشت و سلامت، انجام تست‌های تشخیصی در سطح گسترده و نظارت دیجیتال برای اطلاع به‌موقع به شاخه‌های افراد نزدیک به فرد مبتلا برای اقدام سریع، توانست به خوبی از پس این بیماری برآید.
همانند انگلستان، آلمان نیز با گسترش دامنه ابتلای افراد در این کشور، سیستم ردیابی هوشمند سختگیرانه‌ای را اجرایی کرد تا بتواند با انجام طیف وسیعی از تست‌های به‌موقع از افرادی که احتمال ابتلای بالایی داشتند، شیوع کرونا را کنترل کند. مقامات نهاد بهداشت و درمان این کشور، با مکلف کردن مقامات بهداشت محلی برای همکاری نزدیک با متصدیان انجام این ردیابی‌ها توانست اجرای این طرح را تسهیل کند.
کشورهای دیگری مانند تایوان و استرالیا نیز با روشی مشابه طرح ردیابی موبایلی بیماران کرونا یعنی انجام تست‌های تشخیصی در سطح گسترده و ردیابی مبتلایان قطعی و احتمالی از طریق اپلیکیشن‌ها، برای نظارت دقیق بر ترددها و حمایت از مبتلایان برای تامین نیازهای اساسی، توانستند کنترل موثری بر همه‌گیری ویروس‌کرونا داشته باشند. مشاهده می‌شود که انجام تست و ردیابی افراد، اقدام اساسی تمام کشورها در کنترل بیماری بوده است و هر کدام از این کشورها به اقتضای شرایط خود اقدامات موثر دیگری را نیز در کنار این دو مورد انجام داده‌اند. نکته قابل‌توجه درباره برنامه تست و ردیابی برای تشخیص بیماران احتمالی آن است که این روش تنها در صورتی می‌تواند موثر واقع شود که پس از شناسایی موارد، مکانیزم موثری برای ملزم کردن افراد به قرنطینه و رعایت محدودیت‌های اعلام‌شده وجود داشته باشد؛ در غیر این‌صورت اگر افراد به دلایل شخصی اقدام به رعایت موارد نکنند، هر طرحی در نهایت محکوم به شکست خواهد بود.
