کمتر از سه هفته به آغاز سال تحصیلی جدید مانده و دانش‌آموزان و معلمان خودشان را برای یک آموزش با سبک و سیاق جدید آماده میکنند. هرچند وزارت آموزش و پرورش و در رأس آنها دولت اعلام کرده بودند که کلاسها با حضور دانش‌آموزان و معلمان برگزار می‌شود و در این میان از طرحهای مختلف برای رعایت فاصله اجتماعی خبر میدادند. برای نمونه سناریوهای موجود برای بازگشایی مدارس این است که اگر وضعیت شهرستان‌ها و کشور سفید باشد، آموزش حضوری خواهد بود.
اگر وضعیت زرد باشد، آموزش ترکیبی حضوری و مجازی پیش‌بینی شده است و اگر وضعیت قرمز باشد آموزش مجازی در شبکه «شاد» ادامه پیدا می‌کند. اظهارات دبیر شورای‌عالی فضای مجازی نیز حاکی از آن است که برنامه شاد (شبکه آموزشی دانش‌آموزی) اپلیکیشن ویژه دانش‌آموزان، به قوت خود باقی بوده و شرایط ویژه تعرفه‌ای برای کاربران شاد ارائه می‌شود. ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی، در نشست بررسی آخرین وضعیت سامانه شاد گفت: برای سال تحصیلی جدید آموزش ترکیبی (آموزش حضوری، مجازی، تلویزیون و بسته‌های آموزشی) در نظر گرفته شده و همچنین ترافیک مناسب برای شبکه شاد در سال تحصیلی جدید و تخصیص شرایط ویژه تعرفه‌ای برای کاربران آن اختصاص خواهد یافت. مصوبات لازم برای محتوای غنی، جلوگیری از بازماندگی تحصیلی دانش‌آموزان کشور، نحوه مشارکت بخش‌خصوصی و در نهایت دسترسی همگانی در این مرکز تدوین خواهد شد. به گفته وی، شبکه آموزشی دانش‌آموزی در کشور باید روی سکوی (پلت‌فرم) مناسب با کارآمدی و امنیت بالا برای فعالیت دائمی و تداوم سیستم آموزشی ترکیبی ایجاد شود که البته این سکو جایگزین آموزش و پرورش نخواهد بود بلکه مدل نظام آموزشی تکمیلی در کشور است. سامانه شبکه شاد که درحال‌حاضر در سیستم آموزشی کشور فعال شده است به‌صورت زمان‌بندی و با ارائه تسهیلات در اختیار فعالان این حوزه قرار خواهد گرفت. ارائه شرایط ویژه تعرفه‌ای برای کاربران شاد درحالی است که اخیرا معاون وزیر ارتباطات از برگزاری جلسه با وزارت علوم برای بررسی مشکلات فنی آموزش مجازی دانشگاه‌ها و در نظر گرفتن امکان استفاده از تعرفه ترجیحی برای ترافیک آموزش مجازی این مراکز خبر داد. به گفته ستار هاشمی، کیفیت آموزش مجازی و رضایت کاربران، مستلزم عملکرد مناسب المان‌های مختلف بوده که مهم‌ترین آنها «زیرساخت‌های ارتباطی، پلت‌فرم‌های کارآمد آموزش مجازی، پیکربندی سامانه‌ها و بارگذاری مناسب و صحیح محتواهای آموزشی» است.
گلایهها از شاد
ارتقای سطح بهداشت عمومی و سرعت گرفتن فرآیند دیجیتالی شدن سبک زندگیها و امور کارها، تنها جنبه‌های مثبت شیوع بیماری کرونا در جهان بوده است. زیرا ایجاد شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) از سال‌های گذشته هم مطرح شده بود، اما شیوع کرونا منجر شد استفاده از این شبکه به‌صورت جدی مطرح شده و به این ترتیب از ابتدای سال‌جاری و با ادامه روند تعطیلی مراکز آموزشی، برگزاری کلاس‌های آموزشی در مدارس به شبکه شاد منتقل شد که البته مشکلاتی از جمله عدم‌برخورداری از اینترنت و وسایل الکترونیکی از مشکلات این طرح بود.
هر چند مجازی شدن آموزش برای آن دسته از دانشآموزانی که امکان حضور در مدارس را نداشتند یا در شرایط کرونایی از کلاس درس دور بودند را میتوان به فال نیک گرفت اما رونمایی ناگهانی از اپلیکیشن شاد باعث شد، دانش‌آموزان و معلمان مدت‌ها برای یادگیری استفاده از آن کلنجار بروند و از طرفی این اپلیکیشن ظرفیت پذیرش این حجم از تقاضا را نداشته باشد و برای اولیای دانش‌آموزان و مدرسه دردسرآفرین شود.
مهم‌ترین نقد معلمان اما به زیرساخت‌های فنی این اپلیکیشن به‌ویژه سرعت پایین آن است که عملا جریان آموزش مجازی را با مشکل مواجه کرده است؛ آنها می‌گویند ارسال هر فایل وقت زیادی می‌گیرد و در برخی مواقع آن‌قدر طولانی می‌شود که صبر معلم را سرریز می‌کند. به‌عنوان نمونه، کند بودن پلت‌فرم شاد که به‌اذعان برخی معلمان پاسخ دانش‌آموز (پیام صوتی) ۲۰ دقیقه پس از طرح سوال معلم ارسال شد. همچنین امکان پرسش و پاسخ همزمان وجود نداشت. کلاس درس ساعت ۸ صبح شروع می‌شد ولی تا ساعت ۱۳ هنوز فیلم‌های تدریس در شبکه شاد بارگذاری نشده بود.
در همان روزهای ابتدایی آغاز به‌کار این برنامه مسوولان آموزش‌وپرورش می‌گفتند: «در مسیر حرکت حضور معلمان و دانش‌آموزان در این فضا و تشکیل کلاس‌های درس، مشکلات را شناسایی و رفع خواهیم کرد.» برخی کارشناسان اما بر این باورند کنار تمام مشکلات شاد که باید با برنامه‌ریزی دقیق هرچه سریع‌تر رفع شود، شرایط فعلی بهترین فرصت برای شکل‌گیری جریان آموزش مجازی است و اگر این سامانه همه‌گیر نشود قطعا هیچ زمان دیگری نمی‌توان به آموزش مجازی، فکر کرد.
در نهایت، چالش بزرگ استفاده از برنامه شاد، دسترسی دانش‌آموزان به گوشی هوشمند با قابلیت نصب این نرم‌افزار بود. امکانی که برآورده کردن آن برای خیلی از خانوارهای با سطح درآمد پایین که در روزهای کرونایی بیش از هر زمانی تحت فشار اقتصادی بودند، واقعا سخت بود و در نهایت منجر به محرومیت فرزندانشان از آموزش مجازی می‌شد.
اصلی‌ترین چالش آموزش مجازی
معاون وزیر ارتباطات با اشاره به تاثیرات فناوری اطلاعات بر آموزش عالی در دوران کرونا گفت: در توسعه آموزش مجازی در این ایام، کمترین چالش متوجه زیرساخت‌ها و اصلی‌ترین چالش مربوط به خدمات است. امیر ناظمی در نشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» که توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم برگزار شد، گفت: توسعه رویکرد سنجش و شکل‌گیری شبکه‌های بین‌المللی پایگاه‌های دانش و تحقیقات در دسترس از طریق وب، از جمله تاثیرات فناوری اطلاعات بر آموزش عالی به شمار می‌رود. وی با بیان اینکه تقاضاگرایی یا عرضه‌گرایی دو بعد اساسی آموزش و پژوهش محسوب می‌شود، گفت: در بعد تقاضاگر در مقابل عرضه‌گرا فرآیند سیاست‌گذاری، جنس بازیگران، جنس تحقیقات، تامین مالی، خبرگان علمی و علایم ارزیابی کیفی آموزش، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند.
رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه آینده‌پژوهی آموزش عالی در کشور مبتنی بر پیشرانی فناوری اطلاعات است، به مرور چهار سناریو در حوزه علوم و تحقیقات پرداخت. به گفته وی، سناریوی نخست به همکاری باز و رشد عرضه‌گرایی و بین‌المللی شدن می‌پردازد و طی آن غول‌های آموزشی در کشورهای مختلف جهان با تعریف پروژه‌های مشترک به فعالیت می‌پردازند و شبکه‌های همکاری میان دانشگاه‌های بزرگ شکل می‌گیرد.
ناظمی خاطرنشان کرد: در سناریوی دوم که شبیه‌ترین وضعیت به شکل حال‌حاضر نظام آموزش و پژوهش در کشور است، آموزش عالی به‌طور اساسی توسط دولت تامین وجه می‌شود و دولت‌ها تاکیدی قوی بر ماموریت‌های ملی آموزش عالی دارند. در چنین سناریویی، تحقیقات بین‌المللی ادامه دارد اما با محدودیت‌های بیشتری در میان کشورهای دوست انجام می‌شود.
معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه سناریوی سوم و چهارم نیز بر بازار تحقیقات بین‌المللی و مدیریت عمومی جدید تکیه دارد، به تاثیر شیوع اپیدمی کووید-۱۹ بر لزوم توسعه آموزش عالی الکترونیکی در کشور اشاره کرد و گفت: کمترین چالش در این حوزه متوجه زیرساخت‌های آموزش الکترونیکی و اصلی‌ترین چالش در مسیر خدمات‌دهی است. وی تصریح کرد: توسعه دوره‌های آموزش عالی از راه دور، افزایش برند دانشگاه‌های معتبر جهانی، توسعه رویکرد سنجش با افزایش اهمیت آزمون استاندارد به اندازه آموزش، توسعه دوره‌های خاص به جای دوره‌های عمومی و شکل‌گیری همکاری دانشگاه‌ها با کسب و کارها به‌منظور طراحی دوره‌های خاص با هدف پاسخ به نیازمندی‌های خاص از تاثیرات فناوری اطلاعات و ارتباطات بر آموزش عالی است. ناظمی علاوه بر موارد یاد شده، تامین مالی بخش‌خصوصی در زمینه توسعه‌ای و کاربردی (R&D)، امکان همکاری بیشتر به جای رقابت، افزایش رویکرد دانش آزاد و در عین حال رایگان، ایجاد شکاف بر پایه هوشمندی نظام‌های حکمرانی به جای منابع آنها و رشد پرشتاب تحقیقات جهانی را از دیگر تاثیرات ICT بر آموزش عالی عنوان کرد.
