صنعت رایانش ابری (کلاد) همواره یکی از ترندهای اصلی تکنولوژی در سال‌های اخیر محسوب می‌شده، اما حداقل از زمستان گذشته تاکنون به خاطر شیوع ویروس کرونا به صنعتی کلیدی در جهان تبدیل شده است. آمارهای هر دو شرکت گوگل و آمازون نشان دهنده رشد سرویس‌های کلاد در دوران کروناست. در ایران نیز این اتفاق کم و بیش در صنعت کلاد رخ داده هرچند یک عامل اصلی دیگر به رشد مضاعف این صنعت کمک کرده و آن افزایش نرخ ارز و به دنبال آن محدود شدن دسترسی به خرید سخت‌افزارهای، قدرتمند مورد نیاز است.
کارشناسان معتقدند در شرایط گرانی سرسام‌آور قیمت تجهیزات سخت‌افزاری استفاده از خدمات ابری می‌تواند فرصت مناسبی برای مدیریت بهینه منابع موجود در شرکت‌ها باشد. همچنین نگهداری و مدیریت سیستم‌های سخت‌افزاری مورد نیاز در داخل شرکتی که هسته کسب‌وکارش آی‌تی و تکنولوژی نیست، کار دشواری است. ضمن اینکه نیروی‌انسانی موردنیاز نیز به هزینه و انرژی زیادی نیاز دارد. با استفاده از خدمات کلاد کسب‌وکارها با بی‌نیاز شدن از تمرکز بر امور آی‌تی و برون‌سپاری آنها، می‌توانند بر هسته اصلی فعالیت کسب‌وکار تمرکز کنند.
درآمد جهانی صنعت کلاد، با پیشتازی بازیگرانی همچون آمازون، مایکروسافت، گوگل، آی‌بی‌ام و علی‌بابا، در نیمه اول سال ۲۰۱۹ به ۱۵۰ میلیارد دلار رسید که این میزان نسبت به دوره مشابه سال میلادی قبل از آن، رشدی ۲۴ درصدی داشته است. در این میان بیشترین سهم بازار به آمازون، غول دنیای تجارت الکترونیکی، تعلق دارد که نزدیک به یک‌سوم بازار جهانی کلاد را در اختیار دارد.
در ایران آمارهای مشخصی از بازار کلاد وجود ندارد. بنابر اظهارات مدیران این حوزه، سهم ICT از تولید ناخالص ملی ایران در حال حاضر عددی بین ۷/ ۲ تا ۴/ ۳ درصد است و طبق سناریو، دست کم تا پنج سال آینده به بیش از ۴ درصد (در کشورهای پیشرفته بیش از ۶ درصد است) می‌رسد. امروز ۶۰ درصد از صنعت ICT در کشورهای پیشرفته به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر رایانش ابری قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا ۹۰ درصد نیز برسد. به عبارتی اگر تا پنج سال آینده تولید ناخالص ملی ایران به ۴۰۰ میلیارد دلار برسد پیش‌بینی می‌شود سهم ICT، چهار درصد و سهم رایانش ابری ۶۰ درصد ازICT یا حدود ۱۰ میلیارد دلار معادل ۲۰۰ هزار میلیارد تومان باشد. این سهم به صورت ترکیبی شامل محصولات و خدمات ICT به علاوه فناوری‌های رایانش ابری است.
به گفته مرتضی جوان، دبیر جامعه آزاد رایانش ابری ایران، روند توسعه خدمات رایانش ابری در کشور به‌گونه‌ای است که انتظار می‌رود تا سال ۱۴۰۰ حداقل ۵۰ درصد رشد خدمات عمومی را شاهد باشیم. البته پیمایش مرزهای داده در سال ۹۷ نشان می‌دهد به دلایل متعدد از جمله نبود زیرساخت‌های کافی برای پشتیبانی از نیازهای خدمات رایانش ابری در کشور، نزدیک به ۷۰ درصد این خدمات در خارج از کشور میزبانی می‌شدند. گردش مالی بازار رایانش ابری در ایران در حال حاضر حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود که نسبت به کل حجم بازار بالقوه این صنعت تنها حدود ۱۰ درصد است. سهم بخش خدمات نرم‌افزاری و پلت‌فرم‌های عمومی از این بازار حدود ۱۰ درصد و سهم خدمات زیرساخت عمومی و خصوصی در مجموع حدود ۹۰ درصد است.
پردازش چند ابری و اهمیت ورود بازیگران جدید به صنعت
صنعت کلاد ایران رشدی همپای دیگر صنایع نداشته و یکی از دلایل اصلی آن، عدم حضور شرکت‌های بزرگ در این عرصه بوده است. بزرگ‌ترین غول تجارت الکترونیکی
جهان-آمازون- که عنوان باارزش‌ترین شرکت جهان را نیز یدک می‌کشد بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده خدمات ابری هم هست یا شرکت‌های شناخته‌شده‌ای چون گوگل و مایکروسافت، SAP و … خدمات ابری متعددی را در سطوح مختلف ارائه می‌دهند.
یکی از موضوعاتی که اخیرا مورد توجه کسب‌وکارها قرار گرفته است، استفاده از روش پردازش چند ابری (multi-clouding) است. به این ترتیب، شرکت دریافت‌کننده خدمات (کاربر) می‌تواند بخش‌های مختلف نیازهای پردازشی خود را از شرکت‌های مختلف ارائه‌دهنده خدمات ابری دریافت کند و ضمن دریافت خدمات بهتر که ناشی از وجود مزیت رقابتی در هر بخش برای هر شرکت است، از انحصارگرایی و ایجاد محدودیت‌های اجباری از سوی ارائه‌دهندگان خدمات ابری جلوگیری می‌شود.
ضرورت ایجاد چنین فضای رقابتی، وجود بازیگران قدرتمندی است که در ارائه طیف وسیعی از این خدمات، توانمند باشند و زمینه را برای رشد بازار و ایجاد سرویس‌های جدید در صنعت هموار کنند. در حال حاضر در بازار ابری ایران، شرکت‌های زیادی در حال ارائه خدمات رایانش ابری هستند. به گفته فعالان این صنعت، بخش عمده بازیگران صنعت کلاد داخلی بر Iaas و سپس Paas تمرکز دارند و عمدتا به ارائه سرور و زیرساخت می‌پردازند و صنعت کلاد در بحث ارائه سرویس (Saas) چندان رشد نکرده است.
در سال‌های اخیر شرکت‌های زیادی به این صنعت اضافه شده و پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند. مدیرعامل استارت‌آپ ابرآروان درباره آینده کلاد در ایران می‌گوید: «اکنون در شرایطی قرار داریم که اگر جهانی نشویم، به نابود شدن محکومیم. تا دیروز ورود به بازارهای جهانی یک جذابیت و حرکتی رو به آینده بود، اما امروز یک اجبار است. وقتی درباره اجبار صحبت می‌کنیم، یعنی یا رفتن و جنگیدن یا شکست خوردن.» پیرحسینلو پیشتر در رویداد این شرکت در بهمن گذشته به پنج زبانه شدن وب‌سایت ابر آروان و به‌واسطه آن، پوشش ۸۹درصدی منطقه خاورمیانه و آسیای میانه اشاره کرده و از برنامه‌های شرکت برای داشتن مشتریان فعال در ۳۸ کشور مختلف جهان و افزایش سریع پاپ‌سایت‌های ابر آروان در آسیای میانه و خاورمیانه و جذب مشتریان فعال آسیایی درآینده نزدیک خبر داده بود. هرچند طی روزهای اخیر شاهد خروج یکی از استارت‌آپ‌های ابری به نام ابرینو از بازار کلاد بودیم، اما بازیگران دیگری نیز به بازار پیوسته‌اند. علی الیاسی، مدیرعامل «ابرآمد»، که یکی از شرکت‌های تازه وارد به صنعت ابری کشور است، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: تا امروز عمده فعالیت صورت گرفته در زمینه رایانش ابری کشور، در حوزه زیرساخت‌ها و تجهیزات بوده است و خدمات ابری جای توسعه بسیاری دارند. به نظر می‌رسد دوره جدید این صنعت، با روی‌آوری شرکت‌ها به ارائه و استفاده از خدمات ابری همراه باشد.
الیاسی معتقد است سرویس‌های ابری اختصاصی که کاربران تخصصی را در برگیرد می‌تواند مورد استقبال قرار گیرد مثلا سرویسی مثل GPU مجازی که طراحان و فیلم‌سازها را از داشتن سیستم‌های کامپیوتری خاص و سنگین بی‌نیاز می‌کند. به خصوص با توجه به گرانی قیمت کامپیوترهای پیشرفته یا سرویس دسکتاپ مجازی که باعث می‌شود کارمندان شرکت بتوانند با حداقل سیستم کامپیوتری، از طریق مرورگر به فضای مورد نیاز دسترسی پیدا کنند.
به عقیده مدیرعامل ابرآمد، با سرویس‌های ابری، کاربران قادر خواهند بود که با گوشی، لپ‌تاپ و تین کلاینت و زیرو کلاینت‌ها، به دسکتاپ اختصاصی خود دسترسی داشته باشند و ضرورت تهیه تعداد زیادی سیستم‌های کامپیوتری با امکانات زیاد رفع و هزینه‌ها تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر ادامه شیوع کرونا و ادامه پیدا کردن بحث دورکاری نیز بر استقبال از سرویس‌های دورکاری مبتنی بر کلاد افزوده است. مدیرعامل ابرآمد می‌گوید: در سرویس‌های دورکاری بر سه دسته خدمات ارتباطی، خدمات دسکتاپ مجازی و سیستم‌های گزارش‌گیری تمرکز می‌شود تا هم مدیران و هم کارکنان با اطمینان خاطر از حفظ کیفیت عملکرد مجموعه، در خارج از شرکت کار کنند.
فرصت‌ها و چالش‌های صنعت رایانش ابری ایران
فعالان صنعت ابری معتقدند سال‌های پیش‌رو، سال نفوذ خدمات ابری در میان صنایع مختلف خواهد بود. بررسی بازار هدف خدمات ابری حاکی از آن است که بیش از ۲۰ درصد مشتریان این نوع خدمات در بخش ICT فعالیت دارند و پس از آن بخش‌های آموزش و یادگیری، بانکداری و بیمه و خدمات و سرگرمی‌از خدمات ابری ارائه شده در کشور استفاده می‌کنند. بخش دیگر متقاضیان،کسب‌وکار خود را در صنعت و تولید و خرده‌فروشی اداره می‌کنند. در نهایت اینکه بخش‌های کشاورزی، انرژی، حمل‌ونقل، محیط‌زیست، سلامت و صنایع نظامی نیز جزو مشتریان خدمات ابری هستند. همچنین ۵/ ۸ درصد خدمات ابری کاربرد عمومی و مشتریان خودش را دارد.
هم صنعت رایانش ابری ایران و هم بازیگران آن، بسیار جوانند. ظهور خدمات‌دهندگان داخلی سرویس‌های ابری باکیفیت در سال‌های اخیر از چندین جنبه حائز اهمیت است. پیش از این شرکت‌های متقاضی خدمات ابری ناچار بودند از خدمات شرکت‌های خارجی این حوزه استفاده کنند و این امر چالش‌های بسیاری را برای آنان به همراه داشت. سرویس‌های شرکت‌هایی چون گوگل، آمازون و این اواخر ترلو به دلیل تحریم از دسترس ایرانیان خارج شده و استفاده از خدمات آنها ریسک بالایی برای کسب و کارها به همراه دارد. همچنین به دلیل محدودیت‌های پشتیبانی کاربران ایرانی توسط این خدمات دهندگان، فرصت دسترسی به سرویس‌های ابری کارآمد از کاربران سلب می‌شود.
در ارائه خدمات ابری، فاصله سرورها تا کاربران اهمیت زیادی دارد. هرچه سرورها در فاصله کمتری نسبت به مشتریان قرار داشته باشند، کیفیت ارائه خدمات بهتر و تاخیر در انتقال داده‌ها کمتر خواهد بود. از طرف دیگر، استقرار سرورهای رایانش ابری در داخل کشور باعث می‌شود علاوه بر پرداخت هزینه کمتر برای اینترنت مصرفی، در بحرانی مانند قطعی سراسری اینترنت در سال گذشته، بسیاری از کسب و کارها از تعطیلی کامل نجات پیدا کنند.
اکوسیستم رایانش ابری کشور به لحاظ نوپایی و ناشناختگی در دستگاه دولتی با ابعاد گسترده‌ای از چالش‌های پیاده‌سازی مواجه است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: قابلیت جابه‌جایی، ارتباطات متقابل، دسترسی‌پذیری، امنیت اطلاعات و موقعیت آنها، قیمت‌گذاری و توافقات سطح خدمات و اصول حاکم بر رعایت آنها. رفع این موانع نیازمند اتخاذ استاندارد‌های فنی و ایجاد ساز و کارهای قانونی و وضع مقرراتی مدون است.
طی سال‌های اخیر دولت (مجموعه نهادهای حکومتی) به شکلی اسراف گونه تمرکز مالی گسترده‌ای روی ایجاد دیتاسنترهای متعدد کرده‌اند. بنا بر یک تحقیق صورت گرفته حدود ۸۰ درصد ظرفیت دیتاسنترها در سازمان‌های دولتی بی استفاده مانده در حالی که برای تجهیز هرکدام سرمایه‌گذاری هنگفتی شده است. علی منسبی یک کارشناس بازار کلاد به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: دیتاسنتر صنعتی است که مرتبا باید تجهیزات آن به روز شود در حالی که دیتاسنترهای دولتی بدون نیازسنجی درست در سال‌های اخیر هزینه میلیون دلاری قابل توجهی را به خود اختصاص داده‌اند و در حال حاضر هم سرمایه‌گذاری مجدد دولتی در آن به صرفه نیست.
به عقیده کارشناسان یکی دیگر از چالش‌های بزرگ در توسعه فضای ابری کشور به تامین سرمایه برمی‌گردد که در لایه‌های مختلف مراکز داده، مجازی سازی، نرم‌افزارهای مختلف ابر و امنیت بین ابرهای همکار حائز اهمیت است.
محدودیت‌های زیرساخت، کمبود نیروی متخصص، وجود الزامات فنی محدودکننده، محدودیت‌های مربوط به مهاجرت به ابر، تطبیق افراد و فرآیندها، هزینه استفاده از سرویس‌ها و … از جمله مهم‌ترین محدودیت‌ها در اکوسیستم رایانش ابری کشور به حساب می‌آیند.
