نام نویسنده: عاقله ترابی
حدود یک هفته می‌شود که ماجرای شکایت سازمان صداوسیما از آپارات و اتفاق‌های به‌دنبال آن در رسانه‌ها دست‌به‌دست و انواع نقد‌ها و نظرهای کارشناسان مختلف در رسانه‌ها منتشر می‌شود. البته موضوع مخالفت سازمان صداوسیما با فعالیت مجموعه‌هایی نظیر آپارات تازگی ندارد؛ این سازمان همواره انحصار فعالیت در عرصه صوتی و تصویری را در اختیار داشت و نکته بحث‌برانگیز اینکه از هنگام ورود اینترنت به کشور تمام تلاش خود را کرد تا هدایت این شبکه به سازمان صدا و سیما واگذار شود و علت هم این بود که اینترنت بر اساس صوت و تصویر است و از این رو مدیریت آن به سازمان صداوسیما برمی‌گردد. با اینکه این تلاش‌ها نتیجه چندانی در بر نداشت بازهم هر از گاهی این سازمان با مخالفت‌هایش برای فعالیت مجموعه‌های فعال در حوزه صوت و تصویر تلاشی برای متولی‌گری و انحصار هرچه بیشتر در این عرصه داشت تا اینکه مخالفت اخیرش از آنجا که در قالب شکایت بیان شده شکل جدی‌تری را به خود گرفت و توجه بسیاری را به خود جلب کرد.
هفته آخر مهر سال جاری بود که زمزمه شکایت سازمان صداوسیما از آپارات، آپارات کودک و سایت سینمای خانگی آپارات فیلیمو در رسانه‌ها پخش شد؛ بدون هیچ دلیل ارائه‌شده‌ای و اعلام رسمی از سوی سازمان صدا و سیما یا حتی سایت آپارات. البته حدس‌و‌گمان‌ها با توجه به پیشینه رفتاری صدا و سیما تا حدی موضوع را روشن می‌کرد و می‌شد حدس زد که این سازمان در تلاش است با متوقف‌کردن فعالیت این سرویس عرضه ویدئو، مخاطبان بیشتری برای خود جذب کند و از سیر نزولی که در پیش دارد خود را نجات دهد. جدا از اینکه آیا در چنین شرایطی مخاطبان این سرویس به سمت برنامه‌های صداوسیما کشیده می‌شوند یا جایگزین‌های خارجی را انتخاب می‌کنند، در وهله اول موضوع مهم در این میان این بود که نتیجه این درگیری چه می‌شود و داستان به نفع کدام یک از این دو تمام می‌شود.
بعد از دو سه روز، همه شایعات و حدس و گمان‌ها تبدیل به اخبار موثق و شواهد عینی شد. اولین نشانه، حذف اپلیکیشن‌های آپارات از بازار بود. این موضوع در حالی اتفاق افتاد که چند ساعت قبل از آن آپارات هرگونه تعطیلی یا کاهش فعالیت‌های این سایت را تکذیب کرده بود. به دنبال حذف اپلیکیشن‌های آپارات و فیلیمو از کافه‌بازار، صداوسیما بالاخره مهر سکوت را پس از چند روز شکست و ضمن تایید شکایتش از این سرویس، علت اقدام خود را بیان کرد. سازمان صداوسیما با این ادعا که قصد ندارد مانع فعالیت سرویس‌هایی نظیر آپارات بشود، اعلام کرد که مسوولیت تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، صدور مجوز و نظارت بر همه فعالان این حوزه بر عهده سازمان صداوسیما است. بنا بر اظهارات مدیر کل مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل سازمان صدا و سیما، این شکایت مربوط به دو سال پیش می‌شود و سازمان به دنبال احقاق حقوق خود است. حامد معینی این حقوق را از دو جنبه اعلام کرد که یکی نقض حقوق مالکیت فکری سازمان صدا و سیما است و دیگر اینکه آپارات مجوزهای لازم برای فعالیت در عرصه صوت و تصویر در فضای مجازی از سازمان صدا وسیما دریافت نکرده است.
او در ادامه گفت: مشکل دیگر سایت آپارات این است که از محتوای سازمان صداوسیما که برای تامین آنها هزینه قابل توجهی شده است بدون کسب مجوز استفاده می‌کند و به اخطارهای سازمان هم در این مدت توجهی نکرده و همچنان تولیدات رسانه ملی را بازنشر می‌کند و ضمن نادیده‌گرفتن حقوق مالکیت فکری سازمان، محتوای آن را در فضای مجازی در دسترس عموم قرار می‌دهد؛ بدون آنکه عواید مالی آن را به دارندگان حقوقشان منتقل کند یا آنها را در کنار محتواهایی که مورد تایید سازمان نیستند، قرار ندهد. در نهایت اینکه از نگاه معینی، انتشار هر محتوایی در سایت آپارات چرخه بهره‌برداری‌های مادی آتی و منافع اقتصادی آن را متوقف می‌کند و انتشار رایگان و بدون مجوز در سایت‌هایی نظیر آپارات به منافع مشروع سازمان صداوسیما و دارندگان حقوق مادی و معنوی آنها لطمه جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.
به دنبال این اظهارات، مدیر آپارات هم به ارائه توضیحاتی در این باره پرداخت. محمدجواد شکوری درباره نقض حقوق مالکیت فکری سازمان صدا و سیما و نداشتن مجوزهای لازم گفت: سایت آپارات و شرکت متولی آن به جز مجوزهای دیگر دارای مجوز رسانه کاربرمحور موضوع ماده 2 آیین‌نامه سازماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت فرهنگی دیجیتال از مرکز رسانه‌های دیجیتال است. او با بیان اینکه حدود یک ماه پیش سایت آپارات از سوی معاون وزارت ارشاد و رئیس مرکز فناوری اطلاعات به‌عنوان پربیننده‌ترین رسانه دیجیتال اعلام شد، گفت: به جز این سایت، فیلیمو نیز دارای مجوز سامانه نمایش درخواستی vod از سازمان سینمایی و امور وزارت ارشاد است و فعالیت‌های این مجموعه تماما منطبق بر قوانین و مقررات جاری کشور و دارای مجوز است.
نکته دیگر که شکوری به آن اشاره کرده این است که تاکنون سازمان صداوسیما با وجود حضور در کمیته تعیین مصادیق، نه از طریق کمیته مصادیق و نه راسا اخطارنامه یا درخواستی برای حذف ویدئویی که آن را ناقض حق کپی‌رایت خود می‌داند به سایت آپارات ارسال نکرده است و جالب اینکه تعدادی از شبکه‌های صداوسیما و برنامه‌های آنها راسا درخواست ایجاد کانال اختصاصی روی سایت آپارات را داشته‌اند. معینی در پایان به این نکته هم اشاره کرده است که کانال‌های تلگرام و اینستاگرام در شبکه‌های صداوسیما تبلیغ می‌شوند در حالی که همه این محتواها بدون اخذ مجوز قانونی و رعایت حقوق مالکیت معنوی روی آنها قرار دارد.
سازمان متولی
نخستین حضور صداوسیما در فضای اینترنت با احساس مالکیت و متولی‌گری این سازمان همراه بود. صداوسیما از نخستین نهادهایی بود که در ایران به اینترنت متصل شد و دسترسی به اینترنت را برای تعدادی از کارکنان خود فراهم کرد. با این حال تا بیش از یک دهه، این سازمان به اینترنت به‌عنوان رقیب خود نگاه می‌کرد و همین باعث شد که در برنامه‌های صداوسیما نامی از اینترنت یا آدرس‌های اینترنتی برده نشود. به تدریج از اواخر دهه هشتاد سیاست‌های سازمان در این زمینه تغییر کرد. سازمان صداوسیما هرچند دراین دوران چندان روی خوشی به اینترنت نشان نمی‌داد، اما در تمامی نهادهای مرتبط با سیاست‌گذاری اینترنت در ابتدا تا امروز مشارکت فعالی داشته است. از کمیته تعیین مصادیق رایانه‌ای گرفته تا عضویت در شورای عالی مجازی نمایندگان صداوسیما همواره در مهم‌ترین نهادهای حاکمیتی حضور داشته‌اند.
او با اشاره به اینکه این سایت به‌صورت وسیع با پشتوانه صداوسیما ارائه شده و قابلیت پخش فیلم‌های بلند را دارد، گفت که فقط در دو هفته نخست راه‌اندازی آن بالغ بر 5 هزار ویدئو و عکس توسط ایرانی‌ها روی آن آپلود شده است. سیاهکلی در ادامه افزوده بود: محدودیت محتوایی برای به اشتراک‌گذاری ویدئوها وجود ندارد و در واقع مهر نماد هویت ایرانی است و ما انتظار داریم این ویدئوها که در سراسر دنیا قابل پخش است به نحوی باشد که دنیا به شخصیت ایرانی‌ها پی ببرد و نگاه و قضاوتی که از سوی دنیا به ما می‌شود از طریق این رسانه قابل سنجش باشد.
امروز اما اگر سری به سایت Mehr.ir بزنید خواهید دید که آخرین زمانی که یک نفر روی آن ویدئویی را آپلودکرده مربوط به خردادماه است؛ یعنی حدود پنج ماه است که فعالیتی در این سایت نشده است. پخش زنده تلویزیونی آن کار نمی‌کند و با توجه به رتبه 13 هزاری الکسای آن تقریبا می‌توان گفت این سرویس عملا نفس نمی‌کشد. محسن وزیری، مربی کسب وکارهای اینترنتی می‌گوید: « واقعیت ا ین است که سازمان صداوسیما هم از نظر قدرت و هم امکانات و تکنولوژی و منابع مالی بسیار وضع خوبی دارد؛ اما اینها برای راه‌اندازی یک سرویس مشهور کافی نیست. سایت‌های موفق ایرانی که امروزه میلیون‌ها بیننده را به خود اختصاص داده‌اند مدل‌های نوینی از توسعه کسب‌وکار را الگو قرار داده‌اند. امروزه رقابت در این فضا بسیار نزدیک شده و اینکه شما کانال تبلیغاتی قوی مثل تلویزیون را هم کنار خود داشته باشید لزوما موفقیت شما را تضمین نمی‌کند.»
چند رگولاتور در یک میدان
در بخشی از پاسخی که معاون حقوقی صداوسیما درباره دلایل شکایت از آپارات ارائه داده به این موضوع اشاره شده که این سازمان رگولاتور حوزه صوت و تصویر روی اینترنت است و همه فعالان اینترنتی که در این زمینه کار می‌کنند باید از این سازمان مجوز فعالیت دریافت کنند. اطلاق عنوان رگولاتور به صداوسیما شاید تازه‌ترین حرفی باشد که فعالان اینترنتی با آن مواجه شده‌اند. حدود یک سال قبل محمود واعظی، وزیر ارتباطات در پاسخ به ادعای مشابه این سازمان در مورد کسب مجوز شبکه‌های IPTV از این سازمان گفته بود: « آنچه مربوط به پخش برنامه‌های تلویزیونی و محتواست به صداوسیما بازمی‌گردد و این سازمان، فقط می‌تواند رگولاتور محتوای برنامه‌های تولید‌شده خود باشد؛ به همین سبب هم ارائه خدمات IPTV،IP MEDIA و ویدئوی درخواستی باید فقط با مجوز وزارت ارتباطات انجام شود.» در همین حال بر اساس آنچه مدیر آپارات گفته مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد نیز مجوزهای فعالیت در این عرصه را به برخی فعالان از جمله خود آپارات داده است.
موضوع اختلاف بر سر متولیان و مجوزدهندگان آنجا جالب می‌شود که بدانیم یک سال قبل قائم مقام رگولاتوری اعلام کرده بود: صداوسیما براساس قانون صرفا متولی پخش فراگیر صوت و تصویر است و در موارد غیرفراگیر که به‌عنوان خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات است دریافت مجوز از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی الزامی است. لطف‌الله سبوحي همچنین گفته بود: صداوسيما مي‌تواند از امكانات و زيرساخت‌هاي ارتباطي و فناوري اطلاعات كه توسط دارندگان پروانه از رگولاتوري فراهم شده‌اند براي انجام وظايف خود اقدام كند؛ ولی همه محتواي صوتي و تصويري در انحصار صداوسيما نيست.
این را که در این میان بالاخره رگولاتور اصلی کیست، باید احتمالا منتظر ماند و دید. به جز اینها اما صداوسیما از طریق اهرم‌های قانونی نیز همواره فشارهای حقوقی را به فعالان نوپای عرصه ویدئوی اینترنتی وارد آورده است. در اردیبهشت ماه سال 91 خبری منتشر شد که نشان می‌داد این سازمان از 18 سایت خبری منتشرکننده محتوای صوتی و تصویری شکایت کرده بود. این شکایت البته ظاهرا به جایی نرسید؛ چون امروزه تقریبا همه سایت‌های خبری به شکلی وسیع از محتوای ویدئویی در سایت خود استفاده می‌کنند. استناد حقوقی صداوسیما در آن زمان ماده هفتم اساسنامه این سازمان بود؛ جایی که بر اساس آن «تاسیس فرستنده و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در هر نقطه کشور در انحصار این سازمان بوده و چنانچه اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به تاسیس یا بهره‌برداری از چنین رسانه‌هایی کنند از ادامه کار آنان جلوگیری به عمل آمده و تحت تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت.»
این استناد حقوقی همان چیزی است که گفته می‌شود امروز هم بر همان اساس از آپارات شکایت شده است. علیرضا صاحب نصیر، مشاور حقوقی در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «آنچه در استناد صداوسیما دیده می‌شود مربوط به قانونی است که در سال 1362 یعنی حدود 33 سال قبل تصویب شده و مستند و تاکید بر ایجاد شبکه تلویزیونی جدید دارد. در این بند اساسا نامی از سایت‌های اینترنتی برده نشده است. اینکه یک سایت اینترنتی را که بستری برای ویدئو ایجاد می‌کند مشمول این قانون آورده شود نیاز به تفسیری بسیار وسیع از این بند دارد. کما اینکه اگر در این حد وسیع نگاه کنیم شاید هرنوع کانال در شبکه‌های تلگرام و غیره هم مشمول این قانون شود که این غیرممکن است.»
یوتیوب ایرانی
صدا وسیما اما در سال‌های اخیر تجربیات مختلفی را روی اینترنت داشته است. راه‌اندازی تعداد قابل توجهی از سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف یا راه‌اندازی آرشیو دیجیتالی برنامه‌های صداوسیما از آن جمله بوده است. یوتیوب ایرانی یا رسانه مهر نام یکی از سایت‌هایی بود که یکی از مسوولان صداوسیما خبر راه‌اندازی آن را به رسانه‌ها داد. لطف‌الله سیاهکلی، معاون وقت رسانه‌های مجازی سازمان صداوسیما در آن زمان درباره سایت یوتیوب ایرانی که هم‌اکنون نیز در آدرس Mehr.ir در دسترس است، گفته بود: «تفاوت یوتیوب فارسی با یوتیوب خارجی این است که در یوتیوب خارجی فقط فیلم‌های کوتاه قابلیت ارائه دارند؛ اما در رسانه مهر مردم می‌توانند فیلم‌های بسیار بلند را نیز که با دوربین‌هایشان و به مناسبت‌های مختلف تهیه می‌کنند به اشتراک بگذارند و رسانه مهر به‌عنوان محلی برای میزبانی این ویدئوها در نظر گرفته شده است.» او با اشاره به اینکه این سایت به‌صورت وسیع با پشتوانه صداوسیما ارائه شده و قابلیت پخش فیلم‌های بلند را دارد، گفت که فقط در دو هفته نخست راه‌اندازی آن بالغ بر 5 هزار ویدئو و عکس توسط ایرانی‌ها روی آن آپلود شده است.
سیاهکلی در ادامه افزوده بود: محدودیت محتوایی برای به اشتراک‌گذاری ویدئوها وجود ندارد و در واقع مهر نماد هویت ایرانی است و ما انتظار داریم این ویدئوها که در سراسر دنیا قابل پخش است به نحوی باشد که دنیا به شخصیت ایرانی‌ها پی ببرد و نگاه و قضاوتی که از سوی دنیا به ما می‌شود از طریق این رسانه قابل سنجش باشد. امروز اما اگر سری به سایت Mehr.ir بزنید خواهید دید که آخرین زمانی که یک نفر روی آن ویدئویی را آپلودکرده مربوط به خردادماه است؛ یعنی حدود پنج ماه است که فعالیتی در این سایت نشده است. پخش زنده تلویزیونی آن کار نمی‌کند و با توجه به رتبه 13 هزاری الکسای آن تقریبا می‌توان گفت این سرویس عملا نفس نمی‌کشد. محسن وزیری، مربی کسب وکارهای اینترنتی می‌گوید: « واقعیت ا ین است که سازمان صداوسیما هم از نظر قدرت و هم امکانات و تکنولوژی و منابع مالی بسیار وضع خوبی دارد؛ اما اینها برای راه‌اندازی یک سرویس مشهور کافی نیست. سایت‌های موفق ایرانی که امروزه میلیون‌ها بیننده را به خود اختصاص داده‌اند مدل‌های نوینی از توسعه کسب‌وکار را الگو قرار داده‌اند. امروزه رقابت در این فضا بسیار نزدیک شده و اینکه شما کانال تبلیغاتی قوی مثل تلویزیون را هم کنار خود داشته باشید لزوما موفقیت شما را تضمین نمی‌کند.»
چند رگولاتور در یک میدان
در بخشی از پاسخی که معاون حقوقی صداوسیما درباره دلایل شکایت از آپارات ارائه داده به این موضوع اشاره شده که این سازمان رگولاتور حوزه صوت و تصویر روی اینترنت است و همه فعالان اینترنتی که در این زمینه کار می‌کنند باید از این سازمان مجوز فعالیت دریافت کنند. اطلاق عنوان رگولاتور به صداوسیما شاید تازه‌ترین حرفی باشد که فعالان اینترنتی با آن مواجه شده‌اند. حدود یک سال قبل محمود واعظی، وزیر ارتباطات در پاسخ به ادعای مشابه این سازمان در مورد کسب مجوز شبکه‌های IPTV از این سازمان گفته بود: « آنچه مربوط به پخش برنامه‌های تلویزیونی و محتواست به صداوسیما بازمی‌گردد و این سازمان، فقط می‌تواند رگولاتور محتوای برنامه‌های تولید‌شده خود باشد؛ به همین سبب هم ارائه خدمات IPTV،IP MEDIA و ویدئوی درخواستی باید فقط با مجوز وزارت ارتباطات انجام شود.» در همین حال بر اساس آنچه مدیر آپارات گفته مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد نیز مجوزهای فعالیت در این عرصه را به برخی فعالان از جمله خود آپارات داده است.
موضوع اختلاف بر سر متولیان و مجوزدهندگان آنجا جالب می‌شود که بدانیم یک سال قبل قائم مقام رگولاتوری اعلام کرده بود: صداوسیما براساس قانون صرفا متولی پخش فراگیر صوت و تصویر است و در موارد غیرفراگیر که به‌عنوان خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات است دریافت مجوز از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی الزامی است. لطف‌الله سبوحي همچنین گفته بود: صداوسيما مي‌تواند از امكانات و زيرساخت‌هاي ارتباطي و فناوري اطلاعات كه توسط دارندگان پروانه از رگولاتوري فراهم شده‌اند براي انجام وظايف خود اقدام كند؛ ولی همه محتواي صوتي و تصويري در انحصار صداوسيما نيست. این را که در این میان بالاخره رگولاتور اصلی کیست، باید احتمالا منتظر ماند و دید.
منبع : دنیای اقتصاد
