نام نویسنده: سونیتا سراب پور
– «در برنامه پنجم توسعه شاخص مشخصی برای آی‌تی در نظر گرفته نشده است، رویکرد اصلی در آی‌سی‌تی در برنامه سوم توسعه اتفاق افتاده است و برنامه چهارم و پنجم از اين نظر عقب‌تر از برنامه سوم است، بسیاری از احکام اجرا نشده برنامه چهارم در برنامه پنجم رها شده است، در این برنامه تنها دولت مورد خطاب قرار گرفته است و…»
این اظهارات ارزیابی برخی کارشناسان و فعالان حوزه آی سی تی است، که پیش نویس برنامه پنجم را دیدهاند؛ برنامه‌ای که به گفته آنها نه تنها آی سی تی و مخصوصا آی تی در آن جایی ندارد، بلکه برنامه‌ای نیز برای جبران عقب‌افتادگی‌های برنامه چهارم در آن دیده نمی‌شود.
برنامه پنجم عقب‌تر از برنامه چهارم
گمان می‌رفت برخی شاخص‌ها که در برنامه چهارم به فراموشي سپرده شده و یا اهدافی که رسیدن به آن محقق نشده در برنامه پنجم جبران شود، اما با نگاهی به این برنامه کاملا مشخص می‌شود که آی‌تی در برنامه آینده توسعه نیز جایگاهی نخواهد داشت. به باور کارشناسان رویکردهای آی‌سی‌تی در برنامه پنجم توسعه، بیشتر سیاست‌های واسطه‌ای فناوری اطلاعات را دارا است و به رویکردهای راهبردی آن توجهی ندارد.
هم‌اکنون شاخص‌های برنامه پنجم توسعه در حوزه ICT در کارگروهی در وزارت ارتباطات مشغول تدوین است به احتمال زیاد بعد از آن به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری ارائه مي‌شود. هر چند فعلا این شاخص‌ها در مرحله پیش‌نویس قرار دارد و آنهایی که این پیش نویس را دیدهاند مي‌گویند که بر خلاف برنامه چهارم که روی خدمات تاکید داشت در برنامه جدید تاکید روی زیرساخت‌هایی چون امنیت، هاستینگ و مواردی از این دست است.
عباس پورخصالیان، کارشناس در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به پیش‌نویس برنامه پنجم توسعه می‌گوید: «برنامه چهارم در ادامه برنامه سوم تهیه شده بود که هر دو برنامه روی فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت سیستماتیک کار کرده بودند. در صورتی که در برنامه پنجم این سیستمي بودن برنامه به طور کلی زیر سوال است و در واقع می‌توان گفت که سیستمي بودن برنامه توسعه فناروی اطلاعات و ارتباطات عقب تر از برنامه چهارم است.»
به باور پورخصالیان، اجزای مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات در این برنامه به صورت پراکنده دیده شده‌اند و برای هیچ کدام از این اجزا به صورت مجزا برنامه‌ای در نظر گرفته نشده است که همین امر باعث می‌شود زمانی که دولت دهم بخواهد برنامه را اجرا کند دچار مشکل ناهمخوانی و عدم پیوند پایگاه داده‌های مختلف با یکدیگر شود.
احمد معتمدی، وزیر سابق وزارت ارتباطات و اطلاعات نیز با یک مقایسه بین برنامه‌های دوره‌های گذشته اظهار می‌کند که در دولت نهم نیز اهداف و چشم‌اندازهایی برای اجرای برنامه دیده شده که این برنامه‌ها بیشتر جنبه ظاهری داشته است چرا که اگر یک ارزیابی از برنامه چهارم داشته باشیم و آن را با وضعیت حال حاضر تطبیق بدهیم، خواهید دید که چقدر از اهداف برنامه چهارم عقب هستیم که این اتفاق و با شرایط حال، برای برنامه پنجم نیز رخ خواهد داد.
چ
وی به عقب افتادگی عمیق در برنامه چهارم اشاره می‌کند و می‌افزاید: « در برنامه چهارم روی آی‌تی هدف‌گذاری شده بود و قرار بود که براساس برنامه سه میلیون پورت پرسرعت واگذار شود اما براساس آمار منتشر ده از سوی وزارتخانه، تنها 300 هزار پورت پرسرعت واگذار شده که با این شرایط و این عقب افتادگی باید گفت که برنامه پنجم توسعه نیز همین دیدگاه را دنبال می‌کند.» معتمدی بر این باور است که در حوزه آی تی هر چه کمتر توسعه ایجاد شود بهتر است، چرا که اگر قرار است برنامه یا طرحی با هدف کنترل اجرا شود، بهتر است که توسعه‌ای داده نشود.
وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه تصریح می‌کند که در برنامه گذشته علاوه بر افزایش پورت پرسرعت، افزایش استفاده از کاربردهای آی‌تی نیز در قالب طرح تکفا مطرح شد که با گذشت زمان این طرح به همراه بودجه اختصاص یافته به آن نیز برچیده شد. به اعتقاد وی اگر در برنامه پنجم توسعه نیز به این بخش توجه مورد نیاز نشان داده نشود می‌توان به این نتیجه رسید که همچنان همان دیدگاه قبلی روی تهیه این برنامه حاکم است، یعنی اهمیت ندادن به آی‌تی.
گسترش صنعت IT در همه كشورهاي پيشرو فناوري اطلاعات، مسوولان مربوطه را دچار حيرت كرده است به طوري‌كه آنان را به سمت استفاده بيشتر از اين ابزار توسعه سوق داده است، ولي در ايران با وجود علم استفاده از اين ابزار توجه ويژه به آن فقط در نقل قول‌ها و در ظاهر دیده می‌شود.
محمود بيات، كارشناس آی‌تی و استاد دانشگاه در خصوص برنامه‌پنجم توسعه و جايگاه فناوري اطلاعات در آن می‌گوید: « متاسفانه بايد اذعان كرد كه مسوولان برنامه‌ريز كشور از اين حوزه غافل مانده‌اند. در برنامه پنجم توسعه به اين بخش توجه شده است، اما اين جايگاه آن‌طور كه بايد، مناسب اين ابزار توسعه نيست. عدم جايگاه ويژه فناوري اطلاعات در برنامه پنجم توسعه مي‌تواند كشور ما را عقب مانده نگه دارد، به عبارتي عدم سياست‌گذاري‌هاي كلان كشور در خصوص صنعت آی‌تی نقطه ضعف بزرگي است كه اميدواريم به زودي مورد اصلاح مسوولان قرار گيرد.»
نواقص برنامه
به باور بسیاری از کارشناسان یکی از مشکلات اصلی که در برنامه‌هاي توسعه‌ای کشور دیده می‌شود به تعیین شاخص‌های آن برمی‌گردد. در اکثر این برنامه‌ها از ابتدا یا شاخص‌ها را آنچنان سنگین و دست بالا می‌گیرند که در عمل امکان اجرای آن وجود ندارد یا به دلیل عدم هماهنگی بین ارگان‌های مختلف شاخص‌های تکراری و غیرضروری در برنامه پیش بینی می‌شود که در زمان اجرا کار را سخت‌تر می‌کند، اما گویا در برنامه پنجم همین اتفاق نیز نیفتاده است چراکه به گفته پورخصالیان، در این برنامه دولت زیر بار هیچ شاخصی نرفته است. این کارشناس با اشاره به شاخص‌های برنامه پنجم می‌افزاید: «آنچه که از پیش‌نویس این برنامه دیده می‌شود این است که دولت زیر بار هیچ شاخصی نرفته است تا حداقل عملکرد خود را شفاف کند که این یکی از نوقص اصلی برنامه پنجم توسعه است. در واقع زیر بار شاخص نرفتن به این معنی است که اگر ابهام در برنامه باشد به نفع دولت خواهد بود.» براساس اظهارات پورخصالیان علاوه بر نبود شاخص‌های مشخص در این برنامه خبری از جامعه اطلاعاتی هم در این برنامه نیست و این در حالی است که قرار است براساس این برنامه ایران جایگاه دوم فناوری در منطقه را کسب کند.
این کارشناس در ادامه می‌افزاید: « در این برنامه تنها شاخص‌ها یا نبود برنامه برای جامعه اطلاعاتی دارای ابهام نیستند؛ چرا که در جای جای این برنامه فقط گفته شده که دولت موظف است به عنوان مثال برای برنامه‌هایی در حوزه سلامت الکترونیک به جای اینکه بیان شود وزارت بهداشت موظف خواهد بود تنها دولت را خطاب قرار داده و با ارگان اصلی کاری نداشته است. این کار باعث می‌شود هیچ نهادی خودش را مسوول فرض نکند و مجلس نیز به عنوان یک قوه نظارت گر نمی‌داند که باید چه ارگانی را در صورت عقب افتادگی از برنامه مورد خطاب خود قرار دهد.»
معتمدی نیز در خصوص شاخص‌های برنامه پنجم می‌گوید: « دولت همان خطی را که دربودجه سالانه دنبال می‌کند در خصوص برنامه توسعه‌ای کشور نیز تعقیب می‌کند. پیوسته این اظهارات از سوی مقامات بلند پایه کشور مطرح می‌شود که هدف این است که برنامه توسعه‌ای کشور در جیب هر ایرانی جای بگیرد که ای به این معنی است که کل بودجه را در اختیار دولت بگذاریم و کاری به آن نداشته باشیم. در برنامه توسعه‌ای کشور شعار شفاف سازی داده می‌شود، اما در اصل همه چیز غیرشفاف است. دولت سعی می‌کند شاخص‌ها را کوتاه‌تر و جزئیات را حذف کند که در پاره‌ای مواقع این کار خوب است، اما در اصل افزایش حذف این جزئیات نشان‌دهنده این است که دولت با این کار می‌خواهد هر کاری را که مایل است انجام دهد.»
بنابر اظهارات معتمدی هر چه بودجه و برنامه سالانه به سمت اختصار پیش برود یعنی همه چیز غیرشفاف تر خواهد شد و اختیارات دولت بیشتر. در این جا باید مجلس به میان آید و چارچوب‌ها و اهداف کلان برنامه‌ها را مشخص کند تا برنامه پنجم توسعه نیز به سرنوشت مبهم دچار نشود. پورخصالیان نیز بر این باور است که نهال فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور با همکاری شروع شد و این درحالی است که دولت نهم نه تنها این همکاری‌ها را بین نهادها افزایش نداد بلکه بین ارگان‌های مختلف خصوصی و دولتی نیز افتراق ایجاد کرد و نیاز است که در اینجا مجلس به طور همه جانبه وارد شود و با جلوگیری از حضور دولت در تمام بخش‌های آی‌سی‌تی به عملی شدن برنامه پنجم توسعه و جبران عقب‌افتادگی‌ها کمک کند.
در برنامه پنجم توسعه که هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده است پیش‌بینی شده که ایران تا پایان مدت زما اجرای کلی این برنامه جایگاه دوم فناوری در منطقه را کسب کند و بتواند طی چشم‌انداز بیست‌ساله مقام اول را از آن خود کند، اما به وضوح از طرح راهكارها و راهبردهاي اجرايي آن در اين برنامه خبري نيست.
منبع : دنیای اقتصاد
