نام نویسنده: سونیتا سراب‌پور
بر اساس نتایج اجرای پروژه ملی پایش جهانی توانمندی فناوری 2009، ایران در میان 70 کشور مورد مطالعه رتبه 66 را در زمینه کیفیت سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و رتبه 49 را در بخش زیرساخت توسعه فناوری به دست آورده است. رتبه‌ای که نمایانگر مهجور ماندن استفاده از فناوری‌های نوین در کشور را نشان می‌دهد.
به گفته دبیر انجمن مدیریت تکنولوژی، این پروژه با هدف افزایش آگاهی از سطح فناوری کشورهای مختلف دنیا و ارائه مدلی جهانی برای ارزیابی سطح توانمندی فناوری کشورها، شفاف‌سازی و افزایش آگاهی از سطح فناوری مناطق جغرافیایی مختلف دنیا، آشکارسازی روند فناوری‌های مختلف در دنیا، بررسی حوزه‌های فناوری‌های مختلف در سطح بین‌المللی و ارائه گزارش‌های تحلیلی ویژه برای افزایش آگاهی نسبت به حوزه‌های مختلف فناوری و کمک به سیاست‌گذاری در حوزه فناوری به تمامی کشورها به خصوص کشورهای کمتر توسعه یافته انجام شده است.
این نتایج و آمارها تنها یک نتیجه کلی از وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری کشور است، اما اگر کمی دقیق‌تر شویم شاهد خواهیم بود که این سرمایه‌گذاری در حوزه‌ای همچون آی‌تی بحرانی‌‌تر از آن چیزی است که بتوان تصور کرد. به گفته کارشناسان، از آنجایی که مسوولان دولتی هنوز اهمیتی برای توسعه آی‌تی در کشور قائل نیستند، سرمایه‌گذاری در این حوزه در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارد.
آی‌تی مهجور مانده
خاورمیانه امروزه به یکی از قطب‌های اصلی فناوری در جهان تبدیل شده است و مدیران و سرمایه‌گذاران طی ماه‌های اخیر تلاش کرده‌اند با شناسایی هرچه بهتر فرصت‌ها و چالش‌ها راه را برای رسیدن به اهداف عالی خود هموارتر کنند. در بازار رقابتی امروز که شرکت‌ها در پی افزایش رقابت با یکدیگر هستند و مدیران فناوری و روابط‌عمومی از آخرین فناوری‌های روز برای پیشبرد اهداف خود بهره می‌برند، گفته می‌شود که در منطقه خاورمیانه کاربران و مصرف‌کنندگان خدمات فناوری قدرت اصلی را در دست دارند. در فضای کنونی که بودجه شرکت‌ها بیش از پیش کاهش یافته و ضمن کاهش قدرت خرید، مدیران فناوری نیز با محدودیت‌های بیشتری مواجه شده‌اند، این افراد هنوز برای سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های مناسب و قابل اعتماد بودجه کافی در اختیار دارند و این همان سرمایه‌ای است که شرکت‌ها باید به آن توجه فراوان کنند.
اما گویا در کشور ما سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که در دیگر کشورها رخ می‌دهد. هنوز مسوولان و مدیران دولتی به این باور نرسیده‌اند که با سرمایه‌ذاری روی حوزه پر سود آی‌تی آینده روشنی در انتظار پیشرفت کشور قرار خواهد گرفت. باقر بحری، نایب ريیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در خصوص وضعیت سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی می‌گوید: «سرمایه‌گذاری در این بخش نیز همانند سایر بخش‌ها است؛ اما باید گفت که این بخش بیشتر از بخش‌های دیگر مهجور مانده است. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی در اکثر کشورهای جهان باعث بروز توسعه در بخش‌های دیگر می‌شود؛ متاسفانه در ایران به سرمایه‌گذاری در این بخش کمترین تاکید می‌شود و صحت این ادعا را نیز می‌توان در وضعیت دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک و… جویا شد.» وی در ادامه می‌افزاید: «از همه مهمتر و ساده‌تر اینکه سرمایه‌گذاری روی پهنای باند و بسترهای اینترنتی که مانند یک جاده‌سازی است و می‌تواند سرعت سرمایه‌گذاری در این بخش را بالا ببرد نیز دچار بی‌توجهی کامل است.» به باور بحری تا زمانی که بستر و زیرساخت‌های توسعه پهنای باند در کشور درست نشود، طبیعی خواهد بود که سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر آی‌تی نیز به نتیجه نرسد.
در همین زمینه رمضان علی صادق‌زاده، معاون صنايع پيشرفته سازمان گسترش و نوسازي وزارت صنایع و معادن نیز با اشاره به اینکه ورود آی‌تی در کشور برعکس بخش مخابرات و ارتباطات ک در انحصار کامل دولتی بوده، از ابتدا توسط بخش خصوصی گسترش پیدا کرده است. وی نیز همانند دیگر فعالان این بخش سرمایه‌گذاری در این بخش را به نوعی فراموش شده عنوان می‌کند و اظهار می‌دارد که از آنجایی که اقتصاد کشور پیوسته دولتی بوده تنها کاری که به طور متمرکز در خصوص سرمایه‌گذاری بخش آی‌تی شده به زمانی در حدود 8 سال پیش؛ یعنی اجرای طرح تکفا برمی‌گردد. صادق‌زاده در توضیح می‌گوید: «هیچ وقت حوزه آی‌تی دارای یک بودجه متمرکز نبوده است و تنها بودجه متمرکز این بخش مربوط به طرح تکفا می‌شود. در واقع در این طرح بودجه متمرکزی بین سازمان‌ها و نهادهای دولتی تقسیم‌بندی شده بود؛ به عنوان مثال اظهار شده بود که این میزان بودجه مربوط به وزارت بازرگانی است تا روی تجارت الکترونیک تمرکز داشته باشد. اما بعد از این طرح هیچ گاه آی‌تی دارای یک بودجه و سرمایه‌گذاری مستقلی نبوده است.» به گفته وی بعد از این طرح هر سازمان و نهادی متناسب با نیاز و بودجه‌ای که دریافت می‌کرد روی گسترش آی‌تی سرمایه‌گذاری می‌کرد.
عدم استفاده از فرصت‌های جهانی
برخی کارشناسان بر این باورند بحران مالی و اقتصادی جهان که موجب تغییرات ساختاری در جغرافیای اقتصاد بین‌الملل شده است در منطقه خاورمیانه تاثیرات منفی زیادی برجا نخواهد گذاشت.
گفته می‌شود طی 15 سال گذشته بخش قابل توجهی از تولید جهانی در آسیا و خاورمیانه بوده است و در حال حاضر 41 درصد تولید جهانی مربوط به آسیا و خاورمیانه می‌شود. به طور کلی 60 درصد رشد اقتصادی جهان طی پنج سال گذشته در کشورهای در حال توسعه صورت گرفته و 70 درصد افزایش تجارت جهانی کالا و خدمات نیز مربوط به بازارهای در حال توسعه است. به باور اکثر فعالان در این فضا، کشورهای آسیایی و خاورمیانه شانس زیادی دارند تا نظام مالی جهان را به نفع خود تغییر دهند.
در حالی که بسیاری معتقدند این بحران اقتصادی می‌تواند به نفع کشورهای خاورمیانه تمام شود و به پیشرفت آن‌ها در بازار آی‌تی کمک کند؛ اما نايب‌رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران این پیش‌بینی را برای ایران قبول ندارد. وی در توضیح این ادعا می‌گوید: «ایران به دلايل مختلف و به دنبال آن تحریم‌های اقتصادي چندان با کشورهای دیگر رابطه‌ای نداشته است که حال این بحران شرایط خوبی را پیش رویش بگذارد. در خصوص دیگر کشورهای خاورمیانه نیز باید گفت که بحران فقط باعث شد که آن‌ها در امان مانده و ضربه نبینند.» بحری بر این باور است که ایران به دلیل شرایط اقتصادی نه تنها نتوانست از این شرایط به نفع خود استفاده کند، بلکه آنقدر از فعالیت و سرمایه‌گذاری در این حوزه عقب افتاده که در حال حاضر شرایط به گونه‌ای شده است که کشورهای پیشرفته از بحران خارج شده‌اند؛ اما ایران وارد بحران‌های دیگری می‌شود.
به اعتقاد بحری، مشکل اصلی سرمایه‌گذاری در بخش آی‌تی به قوانین دست و پاگیر و انحصار دولتی باز می‌گردد. بنا بر اظهارات وی تا زمانی که یک اراده ملی وجود نداشته باشد تا آی‌تی را به عنوان مبنای توسعه کشور قبول کند، واضح است که نه تنها پیشرفتی در این حوزه رخ نمی‌دهد، بلکه مشکلات جدیدتری نیز پدید خواهد آمد. بحری در ادامه می‌افزاید: «واقعیت این است که در کشور ما آنقدر مفاهیم امنیتی برای مسوولان دولتی اهمیت دارد که دیگر به مسائلی مانند توسعه توجه نمی‌شود و در نهایت سرمایه‌گذاری و گسترش ین بخش در جایگاه دست‌چندمی قرار می‌گیرند. به عنوان مثال وقتی فعالی تمام فعالیت و تجارت خود را در بستر اینترنت قرار می‌دهد، اما بعد به دلایلی اینترنت دو روز کامل قطع می‌شود، می‌توان تصور کرد که چه بلایي برسر فعالیت او می‌آید.» به باور وی مجموعه این اتفاقات و نگاه‌های امنیتی به این بخش و خدمات آن باعث می‌شود که آی‌تی در کشور با پیشرفت قابل توجهی همراه نباشد و فعالان نیز چندان تمایل به سرمایه‌گذاری در این بخش نداشته باشند.
بسیاری از فعالان و کارشناسان حوزه آی‌تی تنها راه‌حل برای خروج از این وضعیت و افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش را منوط به در نظر گرفتن یک بودجه مستقل می‌دانند؛ به طوری که هنگام ارائه بودجه سال به مجلس بودجه مستقل برای حوزه آی‌تی در نظر گرفته شود. همچنین در برنامه پنجم توسعه دیدن آی‌تی به عنوان محور توسعه از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به رشد سرمایه‌گذاری در این بخش کمک کند.
منبع : دنیای اقتصاد
