نام نویسنده: مينو مومنی
فرض كنيد شخصي مرتب از وضعيت تحصيلي فرزندش تعريف مي‌كند تا آن حد كه شما تصور مي‌كنيد در كارنامه اين دانش‌آموز نبايد نمره‌اي غير از 20 را مشاهده كرد، اما وقتي بر حسب تصادف كارنامه او به دستتان مي‌رسد متوجه مي‌شويد نه تنها ين فرد جزو اولين‌ها محسوب نمي‌شود بلكه با كمال شرمندگي بايد نام او را در ليست مردودي‌ها جستجو كرد. اين داستان بي‌شك به ماجراي پيشرفت باورنكردني ايران در حوزه آي سي تي شباهت دارد همان ادعاي عجيبي كه اولين بار از زبان وزير ارتباطات اعلام شد و با خود موجي از اظهارنظرها را به دنبال داشت اما مهر باطل بر اين ادعا را واحد اطلاعات اقتصادي اكونوميست اعلام كرد همان جا كه در گزارش ساليانه خود با عنوان آمادگي الكترونيكي اعلام شد كه ايران در بين 69 كشور جهان در رده آخر قرار گرفته است.
حس آخر شدن
پيشرفت روزافزون تكنولوژي سبب شده است كه براي ارزيابي كشورها و طبقهبندي آنها علاوه بر در نظر گرفتن شاخص‌هاي چون اقتصادي ، منابع طبيعي و بهداشتي شاخص ديگري همچون ديجيتالي را نيز براي رتبه‌بندي كشورهاي به حساب آورده شود و اين مسئله تا آنجا جدي گرفته شده است كه اكثر كشورهاي جهان براي ارتقا رتبه خود درعرصه‌هاي بين‌المللي و دريافت سودهاي چندوجهي به سرمايه‌گذاري در اين بخش روي بياورند. با در نظر گرفتن اين شاخص از سال 2000 واحد اطلاعات اقتصادي اكونوميست با همكاري شركت آي‌بي‌ام رده بندي آمادگي الكترونيكي كشورها در زمينه فناوري اطلاعات را كليد زده است. اين گزارش حاصل تحقيق بر روي عملكرد يكساله كشورها در حوزه آي‌سي‌تي را شامل ميشود و براساس عواملي مانند محيط تجاري،زيرساخت آي‌تي و تلاش براي پژوهش و توسعه شكل گرفته ميشود و به طور كلي بايد گفت شاخص‌هاي اصلي كه در اين تحقيق مورد بررسي قرار مي‌گيرد عبارتند از: 1- ميزان دسترسي كاربران به فضاي الكترونيكي (25 درصد)، زيرساخت‌هاي فناوري و ارتباطات (20 درصد)، چشم‌انداز و سياست‌هاي دولتي(15 درصد)، فضاي اجتماعي و فرهنگي(15 درصد)، فضاي كسب و كار(15 درصد) و فضاي قانوني (10 درصد)
در مجموع بايد گفت محققين مركز مطالعات اقتصادي اكونوميست در واقع با جمع بندي شاخص‌هاي ياد شده به كشورها امتياز داده و نتايج بررسي و كلي خود را سالانه با عنوان گزارش آمادگي اكترونيكي كشورها اعلام مي‌كنند.
هفتمین گزارش اكونوميستEIU در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات الکترونیک نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه با سرعت بیشتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته در حال رشد هستند به اين صورت كه اگر كشورها را از نظر رتبه بندي به سه دسته 20 کشور بالای، 20 کشور میانی و 20 کشور پایینی تقسیم كنيم مشاهده خواهد شد که شاخص 20 کشور اول تنها 5/2درصد رشد داشته در حالی که 20 کشور میانی با 6 درصد پیشرفت روبه‌رو بوده و 20 کشور آخر به طور متوسط با رشد قابل توجه 9درصدی مواجه بوده است.
به هرحال وضعيت آمادگي ديجيتالي در اكثر كشورها نسبت به سالهاي گذشته با يك سير صعودي همراه بوده و اين وضعيت در كشور ما نه تنها روند رو به رشدي را طي نكرده، بلكه با سير نزولي شديدي همراه بوده است اما با وجود چنين اوضاعي متاسفانه مسئولين اين حوزه همچنان بر روي پيشرفت در اين حوزه پافشاري دارند تا آنجا كه وزير ارتباطات در مراسم افتتاح طرح مخابراتي در زنجان در حالي كه با تكيه بر آمارهاي همچون رشد در ضريب نفوذ اينترنت يا واگذاري خطوط تلفن همراه بر اين نكته اشاره داشت كه دولت فعلي در اين زمينه بسيار قوي عمل كرده است و دولت قبلي را به نوعي به عدم كارشناسي در كارها محكوم كرد و در نتيجه‌گيري سخنان خود اعلام كرد كه الگوي سازمان دهي ايران تا آنجا موفق بوده است كه مورد توجه ملل جهان قرار گرفته است. براي صحت و سقم اين گفتار كافيست كه رتبه‌بندي ايران را در سالهاي گذشت يكبار مرور كرد تا به اين واقعيت تلخ رسيد كه ايران در سال 2005 و 2006 رتبه‌اي به ترتيب 59 و 65 را داشته و از دو سال قبل تا كنون نه تنها كشور ما در زمينه آمادگي ديجيتالي رشدي نداشته است بلكه ده پله نيز در رتبه‌بندي سقوط كرده است.
با اعلام اين گزارش و مشخص شدن رتبه ايران شايد اين سئوال مطرح شود كه مبناي آماري گزارش اكونوميست كجاست كه در پاسخ به اين سئوال مي‌توان به قسمتي از گزارش مفصل ماهنامه تحليل‌گران عصر اطلاعات اشاره داشت در اين گزارش آمده است”يكي از همترين دسته‌بندي شاخص‌هاي آي‌سي‌تي كه مورد استناد اكونوميست قرار مي‌گيرد، شاخصي است كه از سوي مشاركت ارزيابي آي‌سي‌تي با هدف توسعه در اجلاس 2005 ژنو ارايه شده ايت و حاوي فهرست جامعي از شاخص‌هاي كليدي آي‌سي‌تي در 4 حوزه مختلف است 1- زيرساخت آي‌سي‌تي و دسترسي به آن 2- ميزان دسترسي به آي‌سي‌تي و به كارگيري آن توسط افراد و خانواده‌ها 3- به كارگيري آي‌سي‌تي توسط كسب و كارها 4- بخش خاص آي‌سي‌تي و تجارت محصولات مرتبط در اين فهرست تاكيد بيشتر روي شاخص‌هاي كليدي حوزه دسترسي و زيرساخت است كه عبارتند از: ضريب نفوذ تلفن ثابت، ضريب نفوذ تلفن همراه، ضريب نفوذ كامپيور، ضريب نفوذ اينترنت، ضريب نفوذ اينترنت پرسرعت، پهناي باند بين‌المللي به ازاي هر 100 نفر، درصد جمعيت پوشش داده شده توسط موبايل، تعرفه‌هاي دسترسي به اينترنت (20ساعت در ماه ) و نسبت ان به درآمد، تعرفه شبكه موبايل و نسبت آن به درآمد. بنا بر آمار اعلام شده به اتحاديه جهاني ارتباطات ITU در سال 2005، ضريب نفوذ تلفن ثابت 6/27 ،تلفن همراه 5/10 ،كامپيوتر 5/7 ،تعداد كاربران اينترنت 8/10 بوده است و بنا بر اعلام شركت مخابرات اين ارقام در سال 2006 به اين ارقام افزايش پيدا كرده است. ضريب نفوذ تلفن ثابت 2/32 ،تلفن همراه 8/21 ،كامپيوتر 11 ،تعداد كاربران 10/16 نكته جالبي كه پس از مطالعه دقيق گزارش اكووميست به چشم مي‌آيد، ذوق‌زدگي جناب وزير از واگذاري نزديك به 6 ميليون سيم كارت بود كه وزير را به اين جمع‌بندي رسانده بود كه با تغيير اين آمار در ليست ITU ايران نزديك به 20 پله در جدول مربوط به پيشرفت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات بالا خواهد رفت اما غافل از اينكه كشورهاي ديگر اعم از توسعه يافته و در حال توسعه در مسير پرشتاب فناوري اطلاعات و بي‌كار ننشسته بودند و با تمام توان بسيار سريعتر از ايران حركت كرده‌اند”.
راهايي از بن‌بست
همان طور كه اشاره شد براي اندازه‌گيري آمادگي ديجيتالي شاخص‌هاي بسياري لحاظ ميشود كه از آن جمله مي‌توان به دسترسي به اينترت پرسرعت اشاره كرد كه متاسفانه در حاليكه در اكثر كشورها خصوصا در سال 2007 اين شاخص با رشد بسيارزيادي روبه رو بوده است اما در كشور ما عليرغم اينكه در دولت قبل اقداماتي در خصوص ارايه پروانه فعاليت براي بيش از 11 شركت PAP (ارايه دهنده خدمات اينترنت پرسرعت) صادر شده است اما به دلايلي هنوز اينترنت پرسرعت در كشور همگاني نشده است و در كشور ما از همان روش منسوخ شده يعني دايل آپ اتصال به اينترنت برقرار ميشود در كنار اين عدم توسعه در گسترش اينترنت پرسرعت، مي‌توان به بخشنامه اريه شده از سوي وزارت ارتباطات نيز اشاره داشت همان بخشنامه‌اي كه در آن به ممنوعيت ارايه اينترنت پرسرعت با پهناي باند بالاتر از 128 براي كاربران خانگي تاكيد شده بود كه اين بخشنامه به خودي خود توانست تاثير منفي در رتبه‌بندي ديجيتالي داشته باشد.
به طور كلي افت رتبه توان ديجيتالي كشور به عوامل مختلفي بستگي دارد و به اعتقاد بسياري از كارشناسان دولت‌ها نقش اساسي در آمادگي ديجيتالي دارند و بسياري از سياست‌هاي اقتصادي و تكنولوژي كشورها تاثير مستقيمي بر آمادگي ديجيتالي مي‌گذارد در عين حال به عقيده بسياري از تحليل‌گران آمادگي فرهنگي و آموزش عمومي مردم، ضريب نفوذ و دسترسي به بسترهاي اطلاعاتي و راهكارها و استراتژي‌هايي كه دولت اتخاذ مي‌كند در برگيرنده شاخ‌هاي آمادگي الكترونيكي است، اما ضعف عمده در آمادگي الكترونيكي بخش دولتي است و در اين ميان بخش خصوصي مي‌تواند براي ايجاد فرهنگ استفاده از اين تكنولوژي به مردم فضاسازي كند و دولت در اين فضاي شفاف، سياست‌گذاري انجام دهد. چرا كه آي‌تي مانند ساختن يك سد است كه براي انجام آن بايد به بستر زمين، جغرافيا، بودجه و سود هزينه پرداخت و هيچ كشوري بدون مطالعه به ساختن سد اقدام نمي‌كند و بنا به اعتقاد اين كارشناسان بايد هرچه سريعتر براي كشف علل اين تنزل رتبه، نگاهي به عملكرد دولت و بخش خصوصي در اين حوزه داشت و با يك برنامه‌ريزي صحيح درصدد جبران ضعف‌ها برآمد.
بعد از رتبه ديجيتالي نگاهي به آمار تعداد كاربران اينترنت در نقاط مختلف جهان نيز مي‌تواند به نوعي وضعيت رشد آي‌سي‌تي در ايران و ديگر كشورهاي جهان را به خوبي نشان دهد در اين خصوص اعلام شده است كه كشور ايران با وجود در اختيار داشتن بيشترين تعداد كاربر اينترنت در ميان ساير كشورهاى منطقه خاورميانه، از لحاظ ميزان ضريب نفوذ اينترنت، پايين تر از كشورهايى همچون بحرين، اردن، لبنان، قطر، امارات، رژيم صهيونيستى و كويت قرار دارد. در دسامبر سال ،۲۰۰۰ تعداد ۲۵۰ هزار كاربر اينترنت در ايران وجود داشته كه با رشد دو هزار و ۹۰۰ درصد ، تعداد كاربران ايران تا اين زمان به هفت ميليون ۵۰۰ هزار نفر رسيده است اما در پايان سال ۲۰۰۰ لبنان و رژيم صهيونيستى به ترتيب با ۲/۱ ميليون و ۳۰۰ هزار نفر، داراى بيشترين تعداد كاربر بودند كه دليل اين امر مى تواند اروپايى بودن اين كشورها باشد. در آن سال، كشور عراق با ۱۲ هزار كاربر، بيگانه ترين كشور با شبكه اينترنت در خاورميانه بود. اگرچه ايران توانست با بيشترين رشد در پنج سال گذشته، در ميان كشورهاى منطقه، شمار كاربران خود را تا حد قابل توجهى افزايش دهد، اما با توجه به جمعيت فعلى ۴/۶۹ ميليونى ايران (بيشترين جمعيت در خاورميانه)، ضريب نفوذ اينترنت كشورمان براساس اين گزارش ۸/۱۰ درصد اعلام شده است. در حال حاضر بيترين ميزان ضريب نفوذ اينترنت در خاورميانه مربوط به رژيم صهيونيستى است و ۲/۳ ميليون صهيونيست از اينترنت استفاده مى كنند كه بيانگر ضريب نفوذ ۴۵ درصدى است. كشورهاى امارات متحده عربى، با ضريب نفوذ ۸/۲۵ درصد، كويت با ۸/۲۲ درصد، بحرين با ۱/۲۱ درصد، قطر با ۷/۲۰ درصد، اردن با ۴/۱۱ درصد و لبنان با ۳/۱۳ درصد، به ترتيب در رده هاى دوم تا هفتم فهرست پرنفوذترين كشورهاى اينترنتى خاورميانه قرار دارند و كشور ايران به همراه عربستان سعودى، به طور مشترك، جايگاه هشتم را به خود اختصاص داده اند. ضريب نفوذ اينترنت در عمان ۱/۱۰ درصد و در كشورهاى فلسطين، سوريه و يمن زير ۱۰ درصد و ضريب فوذ اينترنت در كشور جنگ زده عراق، تنها ۱/۰ درصد است و از ميان جمعيت ۶/۲۶ ميليون نفرى عراق، تنها ۳۶ هزار نفر به اينترنت دسترسى دارند. از لحاظ تعداد كاربران اينترنتى در خاورميانه، پس از ايران، نام هايى همچون رژيم صهيونيستى با ۲/۳ ميليون، عربستان سعودى با ۵/۲ ميليون و امارات متحده با ۳/۱ ميليون كاربر به چشم مى خورد؛ تعداد كاربران در بقيه كشورها كمتر از يك ميليون نفر است و به طور كلى ۲/۴۱ درصد از كل كاربران منطقه ايرانى هستند. سهم بقيه كشورهاى خاورميانه از كل جمعيت اينترنتى منطقه به ترتيب به قرار زير است: رژيم صهيونيستى ۶/۱۷ درصد، عربستان سعودى ۱۴ درصد، امارات متده ۶/۷ درصد، سوريه ۴/۴ درصد، اردن، كويت و لبنان هر كدام ۳/۳ درصد، عمان ۳/۱ درصد، يمن ۲/۱ درصد، فلسطين و قطر هر كدام ۹/۰ درصد، بحرين ۸/۰ درصد و عراق ۲/۰ درصد. در ميان سال هاى ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ پس از ايران بيشترين افزايش تعداد كاربران با دو هزار و ۵۰۰ درصد رشد مربوط به كشور سوريه بوده است و در حال حاضر شمار كاربران اين كشور ۸۰۰ هزار نفر است. امارات نيز با ۴/۸۸ درصد از كمترين رشد در سال هاى اخير برخوردار بوده است.
و در مجموع بايد گفت طبق آخرين آمار اتحاديه جهاني ارتباطات (ITU) در حال حاضر ضريب نفوذ اينترنت در ايران 50 درصد كمتر از جهان است به اين صورت كه ايران از ضريب نفوذ ينترنت در سطح 8/10 درصد برخوردار است و اين در شرايطي است كه متوسط ضريب نفوذ اينترنت در جهان 7/16 درصد تخمين زده ميشود. طبق اين آمار بیش از یک میلیارد نفر کاربر اینترنتی در جهان وجود دارد که 3 درصد این تعداد در آفریقا، 36 درصد در آسیا، 28 درصد در اروپا، 8/1 درصد در خاورمیانه، 1/21 درصد در آمریکای شمالی، 7/7 درصد در آمریکای لاتین و 7/1 درصد در استرالیا حضور دارند. نکته آن‌که طبق اعلام ITU، 70 درصد شهروندان در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکای شمالی به اینترنت دسترسی دارند و جایگاه ایران در جدول مذکور نه در آسیا، بلکه در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است.
***
ايران از آخر ال شد اين تيتري است كه بسياري از رسانه‌ها در تحليل خود از گزارش ارايه شده از سوي اكونوميست انتخاب كرده‌اند. تيتري كه مي‌خواهد به نوعي حس آخر شدن را گوشزد كند و به اين مسئله پافشاري كه اين رتبه اتخاذ شده توسط كشورمان عملكرد يكساله است نه اينكه اين مقام با كارشكني و به عبارتي سياه‌نمايي به كشورمان اهدا شده است. به گفته بسياري از كارشناسان پيش‌بيني اين رتبه چندان دور از ذهن نبود چرا كه افت هر ساله ايران و سقوط پلكاني در جدول آمادگي ديجيتالي پيش‌بيني اين روز را بسيار آسان كرده بود و در همين رابطه مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي نيز با بررسي گزارش سال 2006 اكونوميس به نوعي چراغ هشدار را براي مسئولين روشن كرده بودند در جمع بندي اين گزارش مفصل نوشته شده است كه، بدون شك در سالهاي اخير حركت رو به جلويي در راستاي توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات از سوي بخش آي‌سي‌تي صورت گرفته است ولي آنچنان كه ملاحظه ميشود شتاب‌روزافزون ديگر كشورها در توسعه هر سال فاصله ما را در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بيشتر مي‌كند به طوري كه رشد آمارهاي ما در برخي شاخص‌ها در مقابل رشد كشورها از لحاظ اقتصادي نيز از ايران عقب‌تر هستند نيز بسيار ناچيز است.
به‌هرحال با چنين هشدارهاي از سوي نهادي چون مجلس و اظهارنظرهاي كارشناسان مجرب در حوزه آي تي متاسفانه شاهد هستيم كه هنوز مسئولين با اكتفا به آمارها و زير سئوال بردن عملكرد دولت‌هاي قبلي سعي در ناديده گرفتن اين گونه رتبه‌‌ها دارند ولي اي كاش از همين امروز با عزم و تغيير نگرش جدي به فكر بيرون آمدن از قعر جدول باشيم تا فردا با افسوس از فرصت‌هاي به باد رفته ياد نكنيم.
منبع : سرمايه
