نام نویسنده: مينو‌مومنی
روزگاري نه چندان دور براي داشتن سيم‌كارت تلفن همراه تنها با يك گزينه روبه‌رو بودي كه براي تهيه نرخ دولتي آن نيز بايد يك صف طولاني و پرازدحام را پشت سرمي‌گذاشتي،صف‌هاي كه به نوبه خود سوژه گزاش بسياري از رسانه‌ها بود. به هرحال پس از ايستادن در اين صف‌هاي طولاني و واريز مبلغ تعيين شده بايد به انتظار مي‌ماندي تا زمان دريافت سيم كارت را قرعه‌كشي مشخص كند. اگر شانس همراهمت بود كه رسيدن به سيم‌كارت زماني كمتر از يكسال به طول مي‌انجاميد وگرنه از لحظه واريز پول تا دريافت سيم‌كارت گاهي اوقات بيش از يكسال‌ونيم زمان سپري مي‌شد و همين مسئله باعث بوجود آمدن بازار سياه و به طور كلي ايجاد منبع درآمد براي قشري از مردم شده بود به اين صورت كه در زمان ثبت نام،هر نفر بنابربودجه دهها سيم كارت با نرخ دولتي ثبت نام مي‌كرد و آن را در بازار آزاد به چندين برابر نرخ اوليه به فروش مي‌رساند.
اما رفته رفته ميدان براي ديگر اپراتورها نيز گشوده شد تا آنجا كه امروز ديگر نه از آن صف‌هاي طولاني خبري است نه از بازار سياه براي فروش سيم كارت به چندين برابر نرخ اوليه، بلكه آنقدر تبليغ در فروش سيم‌كارت معمولي و اعتباري به وج خود رسيده است كه اكثر كارشناسان اعتقاد دارند بازار سيم‌كارت به مرز اشباع نزديك شده است. حالا این اپراتورهای تلفن همراه هستند که برای فروش سیم کارت هایشان صف بسته اند و با بودجه های تبلیغی میلیاردی و پیشنهادهای اغوا کننده فراوان به فکر جذب مشترک بیشتر هستند. این همان نقطه ای بود که سالها کارشناسان حوزه ارتباطات به آن اشاره می کردند. ارزانی سیم کارت و رقابت اپراتورها برای رقابت با یکدیگر و خروج از انحصار. به عقیده این کارشناسان، دولت می توانست سال ها قبل چنین وضعیتی را به وجود بیاورد تا سیم کارت تلفن همراه که امروزه به یک وسیله ارتباطی ضروری برای شهرنشینان تبدیل شده با قیمت بسیار ارزانی در اختیار همه متقاضیان قرار گیرد و بازار سیاه و مکاره چندین ساله سیم کارت که جز به ایجاد یک سیستم معیوب اقتصادی منتهی نشده بود فرو بریزد.
ميدان را خالي نمي‌كنيم
وقتی مسوولان مخابرات چند ماه قبل اعلام کردند که قصد دارند از بهمن ماه امسال سیم کارت های دولتی و اعتباری را ثبت نام کنند خوب میدانستند که انتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار را به جان می خرند. آنها که هنوز سیم کارت های ثبت نامی سال گذشته خود را به طور کامل واگذار نکرده بودند با واگذاری سیم کارت های اپراتور دوم به این فکر افتاده بودند که بخش مهمی از تقاضای پایان سال را به خود اختصاص دهند.
حجم فراوان تبلیغات اپراتور دوم آنها را هم به این فکر انداخت از وضعیت ایجاد شده بهره برداری لازم را ببرند. بنابراین با تمهیداتی چون پرداخت قسطی مبلغ تلفن و تبلیغات فراوان رسانه ای ( همانند ایرانسل) تلاش بر جذب مشترکان بیشتری کردند. علی رغم آنکه با وجود ارایه سیم کارت های 150 هزارتومانی اپراتور دوم، مخابرات می توانست میدان را به رقیب تقریبا خصوصی این عرصه واگذار کند اما به نظر می رسید با اعلام ثبت نام مجدد سیم کارت، مخابرات قصد داشت حتی از همین بازار اشباع شده نیز نهایت سود را کسب کند. بسیاری از خود می پرسیدند وقتی حتی سیم کارت های ایرانسل در بازار با استقبال چندانی مواجه نشده و این شرکت علی رغم آنکه بايد تا پایان سال 2 میلیون و 500 هزار سیم کارت به بازار عرضه کند حتی عرضه یک میلیون سیم کارت در بازار نیز نزدیک نشده چرا مخابرات باید خود به این عرصه وارد شود و به رقابت پابه پا با اپراتوری بپردازد که خود پیش از این در راستای رفع انحصار بازار به ایجاد آن کمک کرده است؟
مخابرات اما ظاهرا به رقابت در عرصه سیم کارت های دائمی بسنده نکرده بود چراکه برای نخستین بار و در اقدامی عجیب به ثبت نام سیم کارت های اعتباری نیز پرداخت. مشخص بود که اگر توجیه مخابرات در ایجاد رقابت بین شرکت ارتباطات سیار و ایرانسل را بپذیریم توجیه رقابت با اپراتوری که خود به نوعی پیمانکار مخابرات در عرصه سیم کارت های اعتباری محسوب می شود و در حدود 67 درصد سهام این اپراتوری ( تالیا) نیز در اختیار مخابرات است عملا جای توجیه نداشت. در واقع این پرسش وجود داشت که اگر بازار به سیم کارت های دائمی و اعتباری نیاز داشت آیا مخابرات نمی توانست با ارایه کمک های فنی به این دو اپراتور آنها را در تقویت و بهبود سرویس هایشان کمک کند و پاسخ دهی به تقاضای بازار را به این دو اپراتور و اپراتور سوم ( که بنا به گفته مسوولان وزارت ارتباطات از سال آینده کار خود را آغاز می کند) بسپارد.
توجیه مسوولان مخابراتی اما این بود که توسعه تلفن همراه در کشور هنوز برعهده آنهاست و آنها نباید توسعه شبکه را متوقف کنند. طی روزهای گذشته مقامات مختلف وزارت ارتباطات به دفاع از ثبت نام سیم کارت های دولتی پرداخته اند و در این مسیر حتی به عدم آمادگی اپراتورهای رقیب نیز به عنوان دلیل ادامه حضور در این مسیر نیز اشاره کرده اند. صمد مومن بالله معاون حقوقی و امور مجلس وزارت ارتباطات به صراحت می گوید که ” بخش خصوصی هنوز آمادگی چندانی برای حضور در عرصه تلفن همراه را ندارد”. او همچنین اضافه می کند: ” ما مجبور شديم ثبت نام سيم كارت‌هاي تلفن همراه توسط شركت ارتباطات سيار راادامه دهيم تا فضاي قيمت و رانت خواري و سودجويي را بشكنيم”.
با این حال هنوز هم می توان خبرنگارانی را پیدا کرد که به محض یافتن وزیر و یا معاونان او در جلسات مطبوعاتی و یا در حاشیه کنفرانس ها و سمینارها از آنها بپرسند که چرا وزارت ارتباطات حاضر نیست این رانت خواری و سودجویی را با توسعه بازار به بخش خصوصی و حمایت از اپراتورهای دیگر از بین ببرد.
مغلوب در ميدان رقابت
همزمان با چاپ اين گزارش مهلت ثبت‌نام سيم‌كارت دولتي نيز به پايان رسيده است و بنا بر گفته وفا غفاریان رییس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران این زمان هیچ گاه تمدید نخواهد شد. نکته مهم در این میان آن است که وی همچنین گفته است که پیش بینی می کند که میزان سیم کارت های ثبت نامی تا 30 بهمن به چهارو نیم تا پنج میلیون برسد. وی در حالی این پیش بینی را انجام داده که بر اساس اعلام خود مخابرات تا سه روز مانده به پایان زمان ثبت نام تنها یک ملیون سیم کارت ثبت نام شده است. نکته جالب تر در اینجاست که از میان یک میلیون سیم کارت ثبت نامی تنها 300 هزار سیم کارت دائمی هستند و 700 هزار سیم کارت ثبت نامی بقیه را سیم کارت های اعتباری تشکیل می دهند.
چنین آماری در حالی اعلام می شود که سال گذشته حدود هشت میلیون تقاضای سیم کارت دائمی مخابرات ثبت شده بود. چنین موضوعی به صراحت نشان دهنده اشباع بازار است. در واقع مخابرات می توانست به جای ورود به رقابت مستقیم با دو اپراتور تالیا و ایرانسل به افزایش کیفیت شبکه خود و ارایه سرویس های بیشتری روی تلفن های همراه موجود می پرداخت. مشترکان تلفن همراه مدت هاست از شرکت ارتباطات سیارخبری مبنی بر ارایه یک سرویس جدید روی تلفن همراه نشنیده اند در حالی که ایرانسل در حالی که هنوز چند ماهی از ورودش به بازار نمی گذرد در آستانه واگذاری سرویس هایی چون GPRS و MMS برای اتصال به اینترنت و انتقال تصویر و صوت است.
به عقیده کارشناسان وزارت ارتباطات پس از یک دهه فعالیت ، بسیار دیر به فکر باز کردن بازار انحصاری تلفن همراه کرد و حالا با وجود شکسته شدن این فضا باز هم می خواهد تا از آخین ظرفیت های بازار انحصاری که خود به وجود آورده بهره ببرد و این کار را در حالی صورت می دهد که زیر فشار شدیدی برای خصوصی سازی بخش‌های مختلف خود نیز قرار دارد.
شرکت ارتباطات سیار برای دستیابی به آخرین تقاضاهای بازار از حمایت مسوولان ارشد وزارت ارتباطات هم برخوردار بوده اند به طوری که حتی خود وزیر ارتباطات نیز چند روز مانده به پایان ثبت نام ها به میدان آمد و اعلام کرد که واگذاری سیم کارت‌های اپراتور نورچشمی اول از پایان امسال آغاز و تا خرداد ماه به پایان می رسد.
برخوردهای تبعیض آمیز بین اپراتورها در واقع ثابت کننده این نظر بود که وزارت ارتباطات نمی تواند هم خود ارایه دهنده سیم کارت تلفن همراه باشد و هم رقبای جدیدی را در این عرصه مدیریت کند. در حال حاضر به عنوان نمونه ارتباطات سیار در حالی به ثبت نام سیم کارت‌های اعتباری روی آورده و آن را با پوشش شبکه ای بسیاری از شهرهای کشور تبلیغ می کند که طی سالهای اخیر اپراتور اعتباری تالیا با بیشترین محدودیت‌های فنی و بروکراتیک برای توسعه شبکه خود در شهرستان ها مواجه بوده است.
از سوی دیگر اقبال کم مردم به خرید سیم کارت‌های دولتی در این دوره نشان می دهد که توجیه مسوولان وزارت ارتباطات مبنی بر واگذاری تعداد مشخصی از سیم کارت تا پایان برنامه پنج ساله تا چه حد شکننده بوده است چرکه این تعداد سیم کارت اعتباری و دائمی می توانست به سادگی تا سال آینده توسط تالیا، ایرانسل و حتی اپراتور سوم پوشش داده شود.
***
مسیری را که تلفن همراه در طی سیزده سال از حضورش در ایران طی کرده شاید در هیچ کشور دیگری به این شکل و در این مدت زمان پيموده نشده است. تا آنجا كه در بسیاری از کشورهای منطقه که از نظر وضعیت سیاسی و اقتصادی در موقعیت نامناسب تری نسبت به ایران قرار دارند هم اکنون قیمت سیم کارت ارزان تر و تعداد اپراتورهای ارایه دهنده خدمات موبایل بیشتر از کشور ما است . ضریب نفوذ تلفن همراه ایران هم اکنون از بسیاری از کشورهای منطقه کمتر است در حالی که طی این سالها مخابرات ایران انحصارا توسعه تلفن همراه را در اختیار داشته و حتی برخی سیاست‌های اعمال شده در تشدید فضای بازارمکاره سیم کارت نیز بی تاثیر نبوده است.
اينك بعد از گذشت اين سالها به نظر می رسد حضور رقبای دیگر بیش از پیش به سود مشترکان تبدیل شده است. قیمت سیم کارت طی ماههای اخیر به پایین تر حد خود در سیزده سال گذشته رسیده است. با این حال این خبرهای خوب برای مشترکان تلفن همراه با یک خبر بد همراه بوده، چرا كه از اوایل امسال با کاهش تدریجی قیمت سیم کارت به یکباره قیمت گوشی موبایل افزایش یافت و دلیل آن افزایش تعرفه تلفن همراه بود . در واقع به نظر می رسید با شکست انحصا بازار سیم کارت انحصار دیگری،این بار در عرصه گوشی موبایل در حال شکل گرفتن است.
به هرحال در اين اوضاع و احوال اين سئوال به ذهن مي‌رسد كه به راستی آیا روزی را می توان تصور کرد که این وسیله ارتباطی بدون هیچ انحصاری و در رقابتي آزاد بين اپراتورها و برندهای مختلف در اختیار مشترکان قرار گیرد.
منبع : سرمايه
