گزارش کامل نشست روزنامه نگاری شهروندی

همشهري آنلاين – مركز آموزش همشهري با همكاري كارشناسان ارتباطات امروز 26 آذر به موضوع روزنامه‌نگاري شهروندي پرداخت.

پيام اصلي اين نشست در عنوان آن مستتر بود: “شما هم مي‌توانيد روزنامه نگار-شهر‌ود باشيد”

در ابتداي اين نشست دكتر حسن نمكدوست مدير مركز آموزش همشهري رويكرد اين مركز را در برگزاري نشست روزنامه‌نگاري شهروندي تشريح كرد.

به گفته نمكدوست روزنامه‌نگاري شهروندي اين امكان را براي همه شهروندان فراهم مي‌كند تا با در نظر گرفتن ارزش‌هاي خبري مورد استفاده در روزنامه‌نگاري حرفه‌اي به توليد محتواي روزنامه‌نگارانه بپردازند.

در ادمه ميزبانان ديگر نشست روزنامه‌نگاري شهروندي به ارائه ديدگاه‌ها خود پرداختند.

روزنامه‌نگاري شهروندي و تأثير آن بر رسانه‌ها

علي شميراني روزنامه‌نگار حوزه ICT به عنوان اولين سخنران چهارمين نشست مركز آموزش موسسه همشهري گفت: روزنامه‌نگاري شهروندي در حقیقت به معنای ایفای نقش شهروندان در پردازش، گردآوری، تحلیل و انتشار اخبار و اطلاعات است؛البته CITIZEN Journalism نباید با CIVIC Journalism یکسان انگاشته شود.

وي دليل وريشه شكل گيري اين روزنامه‌نگاري را در يك اتفاق مهم دانست و گفت: در انتخابات ریاست جمهوری سال 1988 آمريكا مردم به رسانه‌ها و اطلاعات منتشره از سوی آنها بی اعتماد شدند.

در این میان تعدادی از روزنامه‌نگاران سعی کردند با محوریت قرار دادن “برای مردم“ به مسایل مورد علاقه مردم بپردازند. لیکن به علت فقدان امکانات امروزی این رویه جدید جایگاه خود را از دست دا اما چندی بعد و با رشد فناوری و اینترنت روح تازه‌ای در روزنامه‌نگاری شهروندی دمیده شد.

وي در مورد سابقه رسانه‌های مستقل گفت:در سال 1999 در سیاتل آمریکا نخستین مرکز رسانه‌ای مستقل (‌IMC) راه اندازی شد. اين امر در واکنش به نشست WTO در این شهر بوجود آمد .مخالفين تصور مي‌کردند که تنها راه نفوذ به رسانه‌های عمومی و دیده شدن حضور و بستن خیابان‌ها است.

اما بعد با یک پوشش 60 ثانیه‌ای مواجه شدند که پلیس را در حال متفرق کردن ایشان نشان می‌داد، آن هم بی آنکه علت اصلی مخالفت و تجمع ایشان انعکاسی داشته باشد. این موضوع تفکر طراحی مدل جدید رسانه‌ای را به وجود آورد تا بتواند مستقلاً صدای خود را منعکس کنند. به این ترتیب روزنامه‌نگاری توسط مردم آغاز شد ولی این بار به لطف وجود فناوری کار به شکل دیگری جلو رفت.

پس از آن اشكال جديدي چون بلاگ، ويدئو بلاگ، اتاق‌هاي گفت وگو،تابلوي پيام و ويكي (سایت‌هایی که به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد که بدون ثبت یا از طریق ثبت به سادگی اقدام به اضافه، کم، اصلاح و یا تغییر اطلاعات بپردازند )به وجود آمدند.

اشكال جديدي چون Ohmy news (در کره جنوبی نخستین بار ایجاد شد و با شعار “هر شهروند یک گزارشگر است” اطلاعات را گردآوری کرده و به موفقیت تجاری خوبی هم رسید.) وب سايت، كامنت، پادكست، ليست نامه‌ها و اخبار نيز كم كم به آن اضافه شده است.

وي ادامه داد: روزنامه‌نگاری شهروندی سعی کرد به جای يك مصرف کننده نهایی کالایی به نام “خبر”، خود تولید کننده خبر بوده و به مسایلی بپردازد که نیاز واقعی آنها باشد. به عبارت دیگر شهروندانی مسولیت پذیر که به 5w روزنامه‌نگاری پاسخ می‌دهد. این که چرا این خبر برای من و منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم اهمیت دارد.

علي شميراني در مورد انتقادات نیویورک تایمز به روزنامه نگاری شهروندی گفت: نزدیک شدن واقعیت (Objectivity) با شایعه و دروغ پردازی (اصل حیاتی در کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری)، بی توجهی به سه رکن حساس E، (اخلاقیات) Ethics، (اقتصادیات) Economics (معرفت‌شناسی) Epistemology، مطالب فاقد کیفیت و محتوا، محدوده اندک مخاطب و جهان شمول نبودن و کپی‌رایت پنج انتقاد اصلي نيويورك تايمز به روزنامه‌نگاري شهروندي است.

وي در مورد كاربرد‌هاي اين نوع روزنامه‌نگاري گفت: حوادثی همچون 11 سپتامبر، حوادث تروریستی لندن و طوفان سونامی نطقه عطفی در نحوه گزارش دهی از رویدادها تبدیل شدند.مردم با استفاده از فناوری‌های همراه خود مانند دوربین‌ها و موبایل‌های دوربین دار که عکس و فیلم می‌گرفتند از یک سو و خود به عنوان یک شاهد ماجرا از سوی دیگر موجی از اخبار را به راه انداحتند.

اين روزنامه‌نگار حوزه ICT افزود: اینترنت به مردم صایی جدید داد تا نوعی از “خودنگاری” در کنار “رسانه‌نگاری” شکل بگیرد. فناوری مولتی مدیا ساده در استفاده و به اندازه کافی ارزان و در دسترس همگان با بودجه متوسط قرار گرفت. این رویدادها ارزش روزنامه نگاری شهروندی را برجسته کرده اند.

روزنامه‌نگاري شهروندي؛ يك نمونه

در ادامه مصطفي قوانلو قاجار گزارشي از روزنامه‌نگاري شهروندي در كره جنوبي ارايه كرد. وي با معرفي سايت oh my news نحوه استفاده و درج خبرها آپلود كردن عكس‌ها، فايل‌ها و منتشر كردن اخبار را در اين سايت نشان داد.

ريشه‌هاي روزنامه‌نگاري شهروندي
دكتر يونس شكرخواه سردبير همشهري آنلاين نيز در بحث خود با اشاره به مشخصه‌هاي جامعه اطلاعاتي گفت؛ بدون توجه به اين ويژگي‌ها نمي توان بروز پديده روزنامه‌نگاري شهروندي را درك كرد، او گفت در حال حاضر مي‌توان جامعه اطلاعاتي را با پنج مشخصه معرفي كرد:

اطلاعات به عنوان منبع استراتژيك (مثل نقش زمين درموج كشاورزي و يا نقش سرمايه در دوران صنعتي.)
شبكه‌اي شدن جهان (با همان مفهوم مانوئل كاستلزي)
اطلاعاتي شدن اقتصاد (مثل نقش كارت‌هاي اعتباري و پول و امظاي ديجيتال و اقتصاد الكترونيك)
جهاني شدن سرمايه (دنيا به مثابه يك كارخانه)
مرگ زمان و مكان (بي معني شدن زمان و مكان و از بين رفتن نقش آنها به مثابه انع ارتباطي)
اما در عين حال همين عصر حاضر را هم عده‌اي عصر “فرا فورديسم” نام نهاده‌اند. از ديدگاه اين عده؛ اين عصر، عصركارمندان، محصولات و مصرف منعطف است كه اگر از ديدگاه ارتباطي به اين بحث نگاه كنيم از ديدگاه كارشناسان ارتباطات اين كارمندان منعطف در واقع كارمنداني چند مهارته هستند؛ مثلا افرادي كه براي اينترنت؛ هم برنامه‌نويسي مي كنند؛ هم طراحي مي‌كنند و هم محتوا توليد مي‌كنند. بحث محصولات انعطاف پذير هم در وب بيشتر خودش را نشان مي‌دهد.كه در واقع همان بحث پروتكل‌ها و همگرائي‌هاي رسانه‌‌اي است.

وي در توضيح انعطاف در مصرف هم گفت: ايميل‌هايي كه به صندوق نامه‌هاي الكترونيك من و شما مي‌آيد از ميان 700 ميليون كاربر به دست ما مي‌رسد . اين امر عملا همان مشتري مداري و انعطاف پذيري در مسيرمصرف است.

پس با اين اوصاف روزنامه نگاري شهروندي نيز برآيند همين تحولات است و همه افراد مي‌توانند با يك كليك محتواي خود را براي ديگران منتشر كنند.

دكتر شكر‌خواه با اشاره به اينكه در رشته ارتباطات رسانه‌ها به دو گروه جريان اصلي (Mainstream) و جايگزين(Alternative) طبقه بندي مي‌شوند، گفت: روزنامه‌نگاري شهروندي يكي از زير مجموعه‌هاي روزنامه‌نگاري جايگزين است.

وي در مورد ويژگي‌هاي اين دو نوع رسانه گفت: در رسانه‌هاي جريان اصلي كه متمركز هستند، يك جمع كوچك براي مخاطبان گسترده؛ محتوا توليد مي كنند. بين كاركنان اين نوع از رسانه‌ها سلسله مراتب وجود دارد و در اين رسانه‌ها رعايت قانون براي كاركنان اين رسانه‌ها يك اصل پذيرفته شده است. مديران اين رسانه‌ها مقررات و هنجارهاي حاكم بر كار رسانه‌اي را رعايت مي‌كنند و سازمان رسانه‌اي آنها هم نوعا گران قيمت است. در همين حال؛ چزخه توليد در اين رسانه‌ها كاملا صنعتي است؛ به اين معنا كه براي توليد، نيازمند ماشين چاپ ، نظام كارمندي و… است و همين امور باعث محافظه‌كارتر شدن رسانه‌هاي جريان اصلي مي‌شود.

مدرس دانشكده ارتباطات دانشگاه علامه طبطبايي در تبيين روزنامه‌نگاري جايگزين گفت: در رسانه‌هاي آلترناتيو يا همان رسانه‌هاي جايگزين؛ كه غير متمركز هستند جمع وسيعي براي جمع وسيع‌ ديگري توليد محتوا مي‌كنند. افراد در يك فضا هم نقش سردبير دارند و هم نقش مخاطب را ايفا مي‌كنند؛ چون هم توليد مي كنند و هم مصرف. از طرف ديگر ساختاراين ‌گونه رسانه‌ها افقي است و به ديگر زبان سلسله مراتب در آنها نيست. در اين نوع رسانه‌ها برخلاف رسانه‌هاي جريان اصلي كه تابع قانون هستند نوعي قانون ستيزي و هنجار ستيزي وجود دارد

وي با اشاره به اينكه عمر روزنامه‌نگاري شهروندي به عنوان زير مجموعه روزنامه‌نگاري جايگزين به دره روزنامه‌نگاري آتليه در فرانسه باز مي‌گردد افزود: قانون ستيزي و در افتادن با گفتمان‌هاي حاكم سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي از ويژگي‌هاي اصلي رسانه‌هاي جايگزين است و به همين سبب؛ توليد در اين رسانه‌ها غير متمركز و آزادانه تر است.

وي در مورد نقاط قوت و ضعف روزنامه‌نگاري شهروندي گفت: در اين رسانه‌ها نحوه برخورد با موضوعات مختلف عاميانه است. از يك دانش‌آموز دبيرستاني نمي‌توان انتظار برخورد عميق و اصولي را با موضوعاتي كه با آنها درگير است داشت و از طرفي هم نمي‌توان او را از نظر دادن منع كرد.

وي غلبه فرهنگ cut & past را هم ضعف ديگر اين رسانه‌ها دانس و گفت به همين خاطرعمر قفسه‌اي محصولات رسانه‌هاي جايگزين بسيار كوتاه است.

وي در مورد مزيت‌هاي رسانه‌هاي جايگزين هم گفت: قدرت به روز‌رساني ، دسترسي سريع، ارزش اكولوژيك و ارزان بودن هم از مزيت‌هاي انكار‌ناپذير اين ژانر رسانه‌اي است.

دكتر شكرخواه در پايان گفت: در فضاي روزنامه‌نگاري شهروندي شاهد سه تغيير عمده هستيم كه عبارتند از سرمايه‌زدايي از جريان رسانه‌اي كلاسيك، حرفه‌اي زدايي ( حرفه‌اي‌ها ديگر صداي غالب نيستند و دوره قهرماني آماتورهاست) و بالاخره نهاد زدايي (سيطره زدايي از نهادهاي كلاسيك رسانه‌اي).

وي با مطرح كردن يك پرسش كه آيا اين تحلات حاكي از حضور در يك دوره گذار است يا اينكه در دوره تثبيت شدن تحولات به سر مي‌بريم ؛ به سخنان خود پايان داد.

در شهر؛ مردم و يك برنامه تعاملي تلويزيوني

سخنران بعدي حميد وثوق تهيه كننده برنامه “در شهر” بود. وي با درخواست همكاري از مركز آموزش موسسه همشهري براي بهتر شدن برنامه درشهر گفت: اين برنامه سه نوبت در روز رويداد‌هاي اجتماعي فرهنگي و… شهر تهران را پوشش مي‌دهد. اين برنامه به دنبال اين است كه مسائل را اندكي فراتر و با كمي تحليل ارائه كند.

وي با اشاره به اينكه آگاه ساختن مردم از حقوق شهروندي‌شان از اهداف اين برنامه تلويزيوني است گفت: برنامه در هر قصد دارد با رعايت ماموريت‌هاي رسمي خود بين سازمان صدا و سيما و مردم قرار گيرد.

روزنامه‌نگاري شهروندي، دموكراسي و آزادي بيان

تژا مير‌فخرايي استاد ارتباطات در ادامه اين نشست با موضوع روزنامه نگاري شهروندي، دموكراسي و آزادي بيان به ايراد سخنراني پرداخت.

وي گفت: اساس دموكراسي تحمل ديدگاه‌هاي مختلف است. در ديدگاه‌هاي سنتي جوامع براي رسيدن به دموكراسي با تفويض اختيار به نمايندگان و وكلا، افرادي را براي مراكز تصميم گيري انتخاب مي كنند. اما مردم كم كم به اين نتيجه رسيده اند كه انتخاب افراد براي چهار سال و يا بيشتر دموكراسي ناقص است. منتخبين نز با وجود شعارهاي مختلف پس از مدتي، همان عملكرد گذشتگان را دارند. روزنامه‌نگاري سنتي با تنوع و آزادي‌هايش شباهت‌هايي با دموكراسي ناقص دارد.

در اين ديدگاه نيز روزنامه‌نگاران ابزاري براي رساندن صداي نمايندگان به مردم هستند.. در واقع اطلاع‌رساني اش محدود به احزاب مختلف در درون جامعه مي‌شود.

دكتر تژا مير ‌فخرايي ادامه داد: كامپيوتر تحول بزرگي را در اين مفاهيم ايجاد كرده است. به عبارتي كامپيوتر كمك خواهد كرد تا انسان آزاده‌اي كه در شوراي شهرهاي يونان باستان حق راي در مورد همه مسائل كوچك و بزرگ داشت، امروز نيز بتواند در مورد تمام مسائل روزمره مهم در شهر ظهار نظر كند. كامپيوتر مي‌تواند شوراي شهري بسازد كه افراد به جاي تفويض اختيار در مورد تمامي مسائل با يك كليك راي بدهند. البته لازمه اين فضا دسترسي همه افراد به كامپيوتر است. در اين شرايط فضاي عمومي گسترده تر شده و همه مردم آزادي اظهار عقيده خود را دارند.

وي افزود: در روزنامه‌نگاري شهروندي علاوه بر آزادي بيان، آزادي توليد كردن نيز مطرح مي‌شود. اينكه همه افراد بتوانند بگويند در محله‌شان چه مي‌گذرد؛ چون قرار است در سالن عمومي و مجازي شهر در مورد همه چيز نظر بدهند. به عبارت ديگر روزنامه‌نگاري شهروندي عصاي دست دموكراسي خواهد شد.

تعريف سيستم‌هاي نرم‌افزاري تعاملي

سيستم‌هاي نرم‌افزاري تعاملي، موضوع آخرين بخش از نشست بود كه توسط امين رجايي مدير فني مؤسسه پندار ارائه شد.

رجايي به اشكال ابتدايي ارائه محتوا در فضاي وب از جمله BBSها و فروم‌ها پرداخت و از فروم‌ها به‌عنوان نخستين وابتدايي‌ترين شكل از نرم‌افزارهاي تعاملي ياد كرد.

وي گفت در وب‌سايت‌هاي خبري معمولاً با مدل ساده يك‌طرفه ارائه محتوا روبه‌رو هستيم كه در اين مدل يك ارائه‌دهنده مطلب و يك مخاطب وجود دارد. در واقع در يك وب‌سايت خبري يك تيم مديرتي به ورود و ارائه خبر را بر عهده دارند و مخاطبان تنها مصرف‌كننده خبر هستند يا با سطوح دسترسي مدود اين امكان را دارند كه براي مطالب خبري كامنت‌گذاري كنند تا پس از تأييد مديران سايت در كنار آن مطلب مشاهده شود.

رجايي به اين موضوع اشاره كرد كه در فروم‌ها كه شكل تعاملي‌تري داشتند هر كاربر اين امكان داشت كه نظرات خود را به مطلب كاربر ديگر الصاق كند و به اين ترتيب مطلب وي را تكميل كند و مديريت فروم گرچه از امكان حذف يا جابه‌جايي مطالب برخوردار بود اما نظرات كاربران براي قرار گرفتن در كنار مطالب ديگران نياز به تأييد مدير سايت ندارند.

وي سپس به معرفي پديده ويكي پرداخت كه در آن علاوه بر دريافت اطلاعات، ارائه اطلاعاتو مديريت و نظارت بر آن را نيز بر عهده ميگيرد. در واقع در ويكي‌ها مخاطب علاوه بر نقش سنتي خود در عين حال توليد كننده، دبير و سردبير هم هست.

رجايي در پايان قدري هم در مورد پديده‌هايي همچون My-yahoo و google-ig كه در آن مخاطب خود محتواي مورد نظر را انتخاب و در صفحه مي‌چيند، توضيح داد و به‌عنوان يه تجربه بومي در اين زمينه سايت My-pendar را معرفي كرد.

نشست روزنامه‌نگاري شهروندي، چهارمين نشست از مجموعه نشست‌هاي مركز آموزش همشهري بود كه در محل باشگاه وبلاگ‌نويسان برگزار شد.

پيش از اين مركز آموزش همشهري، نشست‌هاي روزنامه‌نگاري آنلاين، پادكست، و SMS رسانه خبر؛ را برگزار كرده بود.