نام نویسنده: مهدی امیری
بی بی سی – ایران از جمله کشورهایی است که تهیه انواع نرم افزارهای چند صد دلاری در آن به قیمتی کمتر از یک دلار ممکن است. تفاوتی هم نمی‌کند چه نوع برنامه ای و نرم افزار محصول کدام شرکت است. از آخرین نسخه سیستم عامل ویندوز گرفته تا انواع نرم افزارهای گران قیمت گرافیکی همه و همه تنها به قمیت یک عدد سی دی خام با هزینه کپی آن یعنی کمتر از هزار تومان قابل تهیه هستند.
برای مشاهده وضعیت فروش نرم افراهای غیرقانونی کافی است سری به حوالی میدان انقلاب تهران بزنید تا آشفته بازاری از انواع نرم افزارهای قفل شکسته و غیرقانونی را ببینید. تقاضا برای خرید این نرم افزارها و سایر محصولات غیر قانونی نظیر فیلم های سینمایی و سی دی های موسیقی آنقدر بالاست که کتاب فروشی ها و حتی فروشگاه مواد غذایی هم در کنار مغازه، سبدی پر از انواع سی دی گذاشته و هر کدام را به قمیت 500 تومان به فروش می رسانند.
عوامل زمینه ساز
زمانی که بحث کپی رایت و نقض مکرر آن در کشور مطرح می شود، عده ای بر این عقیده اند که به علت اختلاف سطح درآمد با کشورهای توسعه یافته، اغلب مردم توانایی خرید نرم افزار اصلی را ندارند و کاربران برای بهره مندی از فناوری های جدید کامپیوتر به ناچار قوانین مربوط به مالکیت معنوی را نادیده می‌گیرند. دسته ای نیز نبود بسترهای فرهنگی را زمینه ساز این قضیه می دانند و به اعتقاد گروهی دیگر، نبود قوانین اجرایی یا عدم اجرای صحیح قوانین موجود از سوی دولت زمینه ساز این شرایط است.
محسن، برنامه نویس کامپیوتر، بر این باور است که اغلب مردم تنا تعرض به حقوق مادی را مخالف قانون، شرع و اخلاق می دانند. به عنوان مثال یک شهروند درستکار هیچگاه حاضر به تصرف یک وسیله فیزیکی بدون پرداخت بهای آن نیست زیرا معتقد است که برای تولید آن هزینه شده است. با این حال اغلب مردم با آگاهی از اینکه برای تولید نرم افزار نیز هزینه و زمان صرف شده است، اقدام به استفاده غیر مجاز از آن می نمایند.
وی می‌گوید: در حال حاضر صنعت نرم افزار در داخل به علت عدم رعایت قوانین کپی رایت با رکود نسبی روبروست. وقتی نتیجه چند سال کار یک گروه، بدون پرداختن بهای آن به راحتی بین مردم دست به دست می شود، دیگر انگیزه ای برای سرمایه گذاری در این بخش بقی نمی ماند.
آرش، یکی از فعالان صنف توزیع نرم افزار در پاسخ به این سوال که چرا اغلب مردم حاضر نیستند بهای نرم افزار را بپردازند، می گوید: “بیشتر مشتریان حرفه ای نیستند، به عنوان مثال اغلب مردم از روی کنجکاوی و یا سرگرمی حرفه ای ترین نرم افزارها را بر روی کامپیوتر خود نصب می کنند در حالی که معمولا اطلاعات تخصصی برای استفاده ی مفید از آن برنامه را نداشته، در حالیکه نرم افزارهای رایگان موجود در اینترنت نیز پاسخ گوی نیازهای آنهاست.”
امید، از فروشندگان نرم افزار می گوید: “مردم به استفاده رایگان و البته غیرقانونی از نرم افزارهای حرفه ای خارجی عادت کرده اند و حاضر نیستند برای یک نرم افزار داخلی هزینه کنند. از طرفی استفاده از نرم افزاهای غیرقانونی آنقدر رواج دارد که کسی توانایی برخورد با آن را ندارد. او همچنین معتقد است در بسیاری از موارد عوامل فرهنگی، زمینه ساز این موضوع است. زیرا برخی از کاربران با وجود داشتن امکان مالی و صرف هزینه های بالا برای به روز نگه داشتن سخت افزار، به ندرت حاضر به پرداخت بهای نرم افزارهای داخلی و یا خارجی هستند.”
در شرایطی که افراد زیادی با بی تفاوتی به دستاورد و نتیجه چند ماهه و حتی چند ساله دیگران تجاوز می کنند، شاید صحبت از رعایت حقوق نرم افزار های خارجی بی‌ربط به نظر برسد.
نقض آشکار
اما این نرم افزارهای قفل شکسته از کجا می‌آیند و چطور به بازار راه پیدا می‌کنند؟ این سوالی است که پاسخ به آن چندان آسان به نظر نمی‌رسد. نقض قوانین کپی رایت آنقدر آشکار صورت می‌گیرد که نیازی به تجسس درباره آن نیست. بسیاری از شرکت های معروف در تهران هرسال صدها برنامه قفل شکسته را در یک بسته نرم افزاری در تیراژ گسترده در بازار پخش می کنند و روی این بسته ها خواستار رعایت حقوق مادی و معنوی شرکتشان هستند.
بسیاری از نرم افزاها نیز از طریق اینترنت قابل دسترسی هستند. کافی است تا در یکی از جستجوگرهای اینترنتی عبارت “نرم افزار” و “کرک” (crack) را جستجو کنید تا با شار زیادی ازسایت ها و وبلاگ هایی مواجه شوید که هر روز لینک ده‌ها نرم افزار را به همراه شماره سریال یا قفل شکن نرم افزار برای دانلود در سایت یا وبلاگشان معرفی می‌کنند.
سازمان های دولتی
اما موارد نقض حقوق مادی و معنوی نرم افزارها تنها مربوط به کاربران شخصی و کامپیوترهای خانگی نیست. بسیاری از مراکز دولتی و اغلب شرکت‌ها نیز برای خرید انواع بسیاری از نرم افزارها تقریبا هیچ وجهی نمی پردازند. بنابراین سخت خواهد بود که از سازمانهایی که کامپیوتر های خود را با سیستم عامل های غیر قانونی راه اندازی کرده اند و از انواع نرم افزارهای قفل شکسته استفاده می کنند، توقع داشته باشیم که متولی برخورد با ناقضین حقوق شرکت های نرم افزاری باشند.
پيامدها
اگرچه در نگاه اول دستیابی تقریبا نامحدود کاربران ایرانی به گران ترین و حرفه ای ترین نرم افزارهای دنیا با کمترین ترین قمیت می تواند باعث افزایش دانش و پیشرفت کاربران در زمینه های مختلف علمی شود اما برخی معتقدند که دسترسی بدون محدودیت باعث شده کاربرانی که یک نرم افزار گران قیمت را تقریبا به رایگان به دست می آورند از تمام قابلیت های آن استفاده نکنند. مثلا یک گرافیست هم زمان توانایی کار با چندین نرم افزار پرقدرت حرفه ای و البته گران قیمت را دارد ولی قادر به استفاده از حداکثر توان همه این برنامه های چند صد دلاری نیست و درباره هرکدام از آنها اطلاعات کاملی ندارد.
یکی از متخصصان فناوری اطلاعات در این مورد می گوید: “در دسترس بودن تقریبا رایگان نرم افزار، باعث شده است که کمتر به برنامه های “منبع باز” (Open Source) توجه شود. این نرم افزارها می تواند در سطح ملی توسعه داده شده و در عين حال مصرف کننده متهم به نقض کپی رایت نمی شود.”
از سویی دیگر دسترسی نامحدود به انواع نرم افزارها باعث ایجاد دیدگاهی مبنی بر صرف هزینه اندک برای نرم افزار شده و معمولا نرم افزارهای داخلی با ارزش در صورت داشتن قیمت نسبتا بالا با استقبال مواجه نمی شوند.
همچنین نقض حقوق معنوی، باعث خدشه دار شدن وجهه ایران در بازار جهانی نرم افزار شده است و باعث می شود که سرمایه گذاری خارجی در این زمینه کمتر صورت گیرد. همچنین با وجود متخصصان مستعد ایرانی، نه تنها سهم درآمد ایران از بازار چند صد میلیارد دلاری صنعت نرم افزار در جهان نزدیک به صفر بوده، بلکه اغلب تولیدات با هدف بازار بومی نیز (نظیر نرم افزارهای مالی و فرهنگنامه) توسط نفوذگران یا به اصطلاح هکرهای نرم افزار به صورت کپی وارد بازار می شود.
