هفته نامه بزرگراه فناوری – کشور باستانی مصر حدود دو ماه قبل شاهد برگزاری اجلاس مجمع جهانی اقتصاد بود. در این اجلاس فهرستی از اهداف که زمینه‌ساز رشد اقتصادی کشورهای منطقه بودند نیز ارایه شد و حتما خودتان می‌توانید حدس بزنید که در لیست مذکور تا چه میزان به IT توجه شده بود.
شاید به جرات بتوان ادعا کرد که انتشار فهرست یاد شده بر هیچ یک از کشورهای عربی به اندازه مصر تاثیر نگذاشت. یکی از اولین ابتکار عمل‌هایی که طی دو ماه اخی در این کشور به اجرا درآمده طرحی موسوم به «Red Tape Out , Red Tape In» است که بخش خصوصی پیشنهاد آن را مطرح و بودجه‌اش را نیز تامین کرد. همچنین در این زمینه می‌توان به ابتکار عمل آموزشی مصر یا Egyptian Education Initiative اشاره کرد که از قرار معلوم 820 هزار دانشجو و دانش‌آموز در دو هزار مدرسه و بیش از سه هزار کالج و دانشگاه از مزایای آن بهره‌مند شده‌اند. دولت مصر می‌گوید با اجرای طرح EEI استانداردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات در دانشگاه‌ها و مدارس مصر ارتقا می‌یابد و همین امر زمینه‌ساز پیشرفت صنعت و تجارت در این کشور آفریقایی خواهد بود. دولت مصر و بخش خصوصی این کشور برای به سرانجام رساندن طرح مذکور نهایت تلاششان را به‌عمل آورده‌اند و موفق شده‌اند نظر مساعد غول‌های IT نظیر CA، سیسکو، HP، IBM، مایکروسافت، اوراکل و زیمنس را برای همکاری جلب کنند.
هدی برکه مدیر اجرایی این برنامه معتقد است، با عملی شدن این طرح به‌طور کامل، دولت مصر در کنار دیگر کشورها و سازمان‌های عضو مجمع جهانی اقتصاد موفق به حرکت به‌سوی جامعه دانش‌محور خواهد شد، امری که زمینه را برای پیشرفت و خوشبختی و رفاه جامعه فراهم خواهد آورد.
وی می‌افزاید: اگر این ابتکار عمل‌‌ها به‌درستی اجرا شوند، نه‌تنها اقتصاد مصر تقویت خواهد شد، بلکه کل اقتصاد منطقه خاورمیانه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مصر به‌زودی به میزبانی شایسته برای شرکتهای دست‌اندرکار IT و صنایع الکترونیک مبدل خواهد شد.
به‌نظر می‌رسد این ادعا تا حدی درست باشد. شرکتهای چندملیتی طی چند سال اخیر سرمایه‌گذاری سنگینی در مصر داشته‌اند و این کشور را به پایگاهی برای تصاحب بازار دیگر کشورهای خاورمیانه، آفریقا و تا حدی اروپا مبدل کرده‌اند. دو علت اصلی استقبال از مصر ارزانی نسبی زمین و نیروی کار در این کشور است. البته تمهیدات مناسب دولت مصر اعم از ارایه تسهیلات حمایتی و کاهش تعرفه‌های مالیاتی هم چندان بی‌تاثیر نبوده است.
هشام حمدی مدیر اتحادیه صادرکنندگان مصر (EEA) در این مورد می‌گوید: دولت مصر امیدوار است شرکتهای خصوصی با دست‌یابی به دانش فنی و آشنا شدن با فناوری‌های تازه بتواند رقابتی جدی در آن سوی مرزها داشته باشند و به‌همین منظور راه را برای حضور غول‌های خارجی این عرصه در کشور هموار کنند.
وی می‌افزاید: دولت مصر با شیوه‌های متعددی دست به حمایت‌های فنی و مالی می‌زند که از جمله آن‌ها می‌توان به ایجاد مناطق آزاد و اعطای مشوق‌های مالی و غیره به سرمایه‌گذاران اشاره کرد. بد نیست بدانید که تمامی این فعالیت‌ها و طرح‌های ریز و درشت در قالب یک برنامه جامع به‌نام برنامه مدرن‌سازی صنعتی مصر (IMP) صورت می‌گیرد که در قالب آن برای سرمایه‌گذاری در نواحی صنعتی و مناطق آزاد به شرکت‌ها کمک مالی یا سوبسید ارایه می‌شود. این کار معمولا باعث می‌شود که هزینه تمام شده سرمایه‌گذاری در این نواحی برای شرکت‌ها تا ده درصد کاهش یابد. جالب آنکه دولت مصر 85 درصد از هزینه سفر و اسکان مدیران و کارکنان عالی‌رتبه شرکتهای خارجی که به این کشور سفر می‌کنند را متقبل می‌شود.
به‌نظر می‌رسد هدف نهایی این طرح یعنی افزایش صادرات مصر در حوزه فناوری‌های پیشرفته و از جمله IT تا حدی محقق شده باشد. دولت این کشور 18 ماه قبل تفاهم‌نامه‌ای را با اتحادیه اروپا امضا کرد که برطبق آن دو طرف برای ارتقای صادرات خود به کشورهای در حال توسعه با یکدیگر همکاری می‌کردند.
کارشناسان می‌گویند مزیت مصر در قیاس با اروپایی‌ها و حتی کشورهای عرب نیروی انسانی ارزان و متخصص و قیمت پایین زمین است که به سرمایه‌گذاران برای حضور در این کشور انگیزه‌ای دوچندان می‌دهد. علاوه بر این بازار داخلی IT و الکترونیک این کشور هم بسیار بزرگ و بکر است. آن‌ها همچنین به تعرفه‌های پایین واردات کالا به مصر و موقعیت استراتژیک این کشور در جهان اشاره می‌کنند.
این گفته‌ها تا حد زیادی منطبق بر واقعیت است. جمعیت زیاد و درحال افزایش مصر که بخش قابل توجهی از آن‌ها از تحصیلات عالی برخوردارند به‌خاطر پشتیبنی و حمایت دولت مصر توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را به‌خود جلب کرده‌اند. مصر در حوزه تولید کالاهای الکترونیکی و صنعتی یکی از پیشروترین و باسابقه‌ترین کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا به‌حساب می‌آید و ورود بازیگران جدید روحی تازه به بازار پررونق آن می‌دهد.
مصر همچنین در دو پیمان مهم تجاری منطقه‌ای عضویت دارد: موافقتنامه منطقه آزاد تجاری عرب یا AFTAA و بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا (COMESA) که به این کشور موقعیتی ممتاز بخشیده است.
لازم به‌ذکر است که هدف از ایجاد پیمان AFTAA در ژانویه سال 1998 کاهش تعرفه‌های تجاری بین کشورهای عربی و حذف کامل آن‌ها تا جولای سال 2007 بود. بدون شک با تحقق این هدف توان رقابت صادرکنندگان مصری در جهان عرب افزایش خواهد یافت، به‌خصوص که دیگر کشورهای عربی در زمینه انتقال دانش فنی در حوزه IT و الکترونیک عقب‌تر از مصر هستند. البته برخی مشکلات هم تجار و صاحبان مشاغل در مصر را تهدید می‌کند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها وارد کردن کالاهای عموما چینی با قیمت‌های پایین به کشورهایی مانند اردن و امارات و صادرات مجدد آن‌ها از مناطق آزاد این کشورها به دیگر ممالک عربی بدون پرداخت هر گونه تعرفه گمرکی است. اگرچه این کار تجارتی پرسود است، اما آینده صنعت IT و الکترونیک را در منطقه و جهان عرب به‌شدت به مخاطره می‌اندازد.
اما در کنار AFTAA مصر در پیمان آفریقایی COMESA که از سال 1994 ایجاد شده نیز عضویت دارد. اعضای پیمان مذکور به‌دنبال ایجاد یک واحد تجاری آفریقایی بزرگ هستند که توانایی کاستن از برخی تاثیرات مخرب تجربه شده در اکثر دولت‌های آفریقایی را داشته باشد.
کشورهای عضو در اکتبر سال 2000 یک منطقه آزاد تجاری تاسیس کردند. این کار پس از آن اتفاق افتاد که نه کشور اصلی عضو، تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای صادراتی از این کشورها را در میان خود لغو کردند. این امر باعث شد صادرکنندگان مصر بر بخشی از بازار آفریقا هم مسلط شده و برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای را در عرصه IT و الکترونیک در خاک کشورهای عضو COMESA به مرحله اجرا درآورند.
دولت مصر ضمن اتخاذ این تدابیر هوشمندانه زیرساخت‌های ارتباطی و حمل‌ونقل مصر را به‌خصوص در مناطق آزاد بهبود بخشیده است. در مقابل تولیدکنندگان مصری هم با ارتقای کیفیت محصولات خود از توان رقابتی خوبی برخوردار شده‌اند.
یک صادرکننده محصولات IT در مصر در این مورد می‌گوید: شش یا هفت سال پیش ما دوران سختی داشتیم و تازه مذاکراتمان را با دولت شروع کرده بودیم. بازار مصر و منطقه مملو از کالاهای اروپایی و اغلب از ایتالیا بود.
اما با کاهش قیمت محصولات داخلی و افزایش رضایت مصرف‌کنندگان که حاصل از کیفیت مناسب تولیدات ساخت مصر بود، فضا تغییر کرد. کار به آن‌جا رسیده که حتی علی‌رغم افزایش قیمت مواد خام ما می‌توانیم قیمت تمام شده محصولاتمان را کماکان پایین نگهداریم.
دولت مصر در عین آنکه از سرمایه‌گذاری خارجی استقبال می‌کند تعرفه‌های سنگینی را بر واردات کالاهای الکترونیک و IT غربی وضع کرده تا بدین ترتیب از صنایع داخلی حمایت کند. البته این تعرفه‌ها در بدترین حالت از 45 درصد بالاتر نمی‌روند. برخی کاشناسان مصری هشدار داده‌اند که این کار در درازمدت به ضرر تولیدکنندگان داخلی بوده و از انگیزه آن‌ها برای تولید کالاهای باکیفیت خواهد کاست که در نهایت بی‌رغبتی مردم به مصرف محصوات داخلی را به‌دنبال خواهد داشت. درحال حاضر فشارهایی بر دولت مصر در جهت کاهش این تعرفه‌ها وارد می‌شود.
نتایج تحقیقی که به‌تازگی در مصر انجام شده نشان می‌دهد بخش اعظم تولیدات داخلی مصر در زمینه IT و الکترونیک توسط اشخاص کم‌درآمد یا متوسط مصرف می‌شود و اقشار مرفه جامعه علی‌رغم تعرفه‌های بالای واردات کالاهای خارجی را ترجیح می‌دهند، چون مارک‌های مشهور را باکیفیت و برتر می‌دانند. البته این گروه در اقلیت هستند.
پس از مطالعه نظرات و دیدگاه‌های تولیدکنندگان داخلی در مصر آگاهی از دیدگاه‌های نمایندگان شرکتهای خارجی در مصر هم خالی از لطف نیست.
JVC یی از قدیمی‌ترین شرکتهای الکترونیکی فعال در مصر است که از 15 سال پیش در این کشور در زمینه تولید انواع تلویزیون فعال بوده است. یکی از مدیران JVC می‌گوید: بازار مصر تا یک دهه پیش بازار کوچکی برای ما محسوب می‌شد، اما درحال حاضر یکی از پنج بازار بزرگ منطقه خاورمیانه به‌حساب می‌آید.
وی اگرچه تسهیلات دولت مصر برای جلب‌نظر سرمایه‌گذاران را مثبت ارزیابی می‌کند، اما بی‌تحرکی و سادگی بازار خرده‌فروشی در مصر را از جمله موانع مهم برای پیشرفت فعالیت‌های تجاری در این کشور می‌داند و می‌افزاید سازوکارهای عرضه کالا در مصر در مقایسه با کشورهایی مانند امارات و عربستان هنوز به بلوغ نرسیده و مسئله تعرفه‌های بالا که توان رقابتی ما را کاهش می‌دهند نیز یک مسئله جدی است.
این مدیر محلی JVC می‌گوید: اگرچه تولیدکنندگان مصری در زمینه تولید برخی محصولات الکترونیکی و IT به موفقیت‌هایی رسیده‌اند، اما تولیدات آن‌ها به‌خصوص در حوزه Hi-Tech هنوز هم کیفیت تولیدات ما را ندارد و قابل رقابت با آن‌ها نیست.
وی معتقد است با کاهش تعرفه‌ها، هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان از رقابتی شدن بیشتر بازار و کاهش قیمت محصولات منتفع خواهند شد.
به هرحال مصر علی‌رغم تمامی فراز و نشیب‌ها پای در راه افزایش تولیدات و در نهایت صادرات محصولات الکترنیکی و IT خود به کشورهای خاورمیانه، آفریقا و حتی اروپا گذارده است و به‌نظر می‌رسد با گذشت زمان ضمن درس گرفتن از خطاهای خود موفقیت بیشتری در این زمینه کسب خواهد کرد.
