چرا جامعه اطلاعاتى دغدغه‌اى همگانى نيست؟

ایران و جامعه اطلاعاتی – پرسش مهندس نصرالله جهانگرد، دبير شوراى عالى‌ اطلاع‌رسانى، در باره اينکه چرا با وجود تلاش‌هاى صورت گرفته، مباحث مهم جامعه اطلاعاتى همچنان در سطوح مختلف جامعه مورد توجه قرار نگرفته است، تأکيد دکتر سهراب رزاقى مبنى بر عدم مشارکت جامه مدنى در مرحله دوم اجلاس جهانى سران در باره جامعه اطلاعاتى، تذکر دکتر يحيى تابش در ضرروت پرداختن به موضوع حاکميت بر اينترنت و پيشنهاد دکتر کاظم معتمدنژاد براى تشکيل نهاد مرکزى ساماندهى فعاليت‌هاى گوناگون در زمينه جامعه اطلاعاتى از جمله موضوعات مطرح در دومين نشست تدارك حضور ايران در نشست دوم سران جهان در باره جامعه اطلاعاتى بود.

در اين نشست، كه بعدازظهر سه شنبه 21 مهرماه از سوى مركز پژوهشهاى ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعى دانشگاه علامه طباطبايى برگزار شد، استادان دانشگاه، مشاوران رئيس‌جمهور و صاحب‌‌نظران مسائل جامعه اطلاعاتى به طرح مباحث گوناگون د باره چگونگى حضور موفق‌تر ايران در اجلاس تونس پرداختند.
سخنرانان در اين نشست، با توجه به اهميت حضور موثرو موفق کشورمان در اين رويداد بزرگ جهانى بر لزوم برنامه‌ريزى، و هماهنگى در فرصت يك ساله باقى‌مانده تا اجلاس تونس و جلوگيرى از اتلاف وقت تأکيد کردند.

تأمين امكانات پژوهشى
دكتر محمد مهدى فرقانى رئيس دانشكده‌هاى علوم اجتماعى و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايى در ابتدا، ضمن خوش‌آمدگوئى و تقدير از تلاشهاى دكتر معتمدنژاد و پيشگامى مركز پژوهشهاى ارتباطات در تدارك چنين نشست‌هايى اظهار اميدوارى كرد كه اين‌گونه جلسات و مباحث مطرح در آن‌ها بتواند به تهيه گزارش ملى پربارترى براى ارائه در اجلاس جهانى تونس كمك كند.
وى با اشاره به كمبود امكانات رايانه‌اى و دسترسى به اينترنت در دانشكده علوم اجتماعى و دانشگاه علامه به عنوان بزرگترين دانشگاه تخصصى علوم انسانى كشور گفت: در حالى که دانشكده‌ علوم اجتماعى دانشگاه علامه با 2 هزار دانشجوى کارشناسى و 500 دانشجوى كارشناسى ارشد و دكترا و رشته‌هاى منحصر به فرد تنها مى‌تواند 15 دستگاه كامپيوتر در اختيار دانشجويان قرار دهد و امکانات بسيار اندک و محدود دسترسى به اينترت را براى آن‌ها فراهم کند، که به هيچ وجه برآورنده نيازهاى‌ موجود نيست، ترديد دارم كه در گزارش ملى‌ما براى اجلاس تونس چه مواردى را مى‌توان و بايد مطرح كرد.
دكتر فرقانى دسترسى به اينترنت و رايانه را يكى از منابع پژوهش و تحقيق كه لازمه جامعه اطلاعاتى است دانست و گفت: طبعا بهترين كار براى پيشبرد پژوهش در كشور، تامين امكانات پژوهشى است و بنابراين بايد اين خلاءها و شكاف‌ها را مورد بررسى و شناسايى قرار داد و تا حد امكان آن‌ها را رفع كنيم.

كار براى عرضه كم نيست
دكتر عباس حرى، استاد دانشگاه تهران، همچون نشست نخست بر لزوم حضور قوى و عرضه تلاشهاى صورت گرفته در كشور در حوزه جامعه اطلاعاتى تاكيد كرد.
به اعتقاد دکتر حرى تلاش‌هاى صورت گرفته در کشورمان در حوزه جامعه اطلاعاتى به هيچ روى قابل چشم‌پوشى نيست. وى شکل‌گيرى طرح تکفا، در عرصه سياست‌گذارى و مديريتى و تلاش‌هاى کتابخانه ملى کشور و کتابخانه منطقه‌اى شيراز را براى گردآورى، پردازش و در اختيار نهادن امکانات الکترونى و روزآمد دانش و معرفت از جمله مصداق‌هاى عملى توجه به مباحث جامعه اطلاعاتى دانست.
وى آنگاه نتيجه‌گيرى كرد: «ما هرگز خود را عرضه نكرده‌ايم و اطلاعات خود را ارايه نداده‌ايم. تلقى من به هيچ‌وجه چنين نيست كه برخى كشورها زياد كار كرده‌اند و ما هنوز كارى نكرده‌ايم.»
وى افزود: «من ادعاى پررنگ بودن ندارم ولى بى‌رنگى را هم نمى‌پذيرم. كار براى عرضه در نشست تونس كم نيست. با اينكه يكسال را ]از اجلاس ژنو تاكنون[ از دست داده‌ايم، هنوز هم دير نيست. اگر در اجلاس ژنو بوديد مى‌ديديد كه كشورهاى پايين‌تر از ما بسيار خوب دستاوردهاى‌شان را عرضه كرده بودند. بايد توانايى‌هاى خود را در با اعتماد به نفس و نه با تواضع علمى عرضه و معرفى كنيم.»

موضوع اصلى، مديريت و هماهنگى است
دكتر كاظم معتمدنژاد استاد دانشگاه علامه طباطبايى هم ضمن تاكيد بر استفاده از فرصت يكساله باقيمانده تا اجلاس تونس گفت: «خيلى كارها در اين فرصت مى‌توانيم انجام دهيم. در حال حاضر نيز كارهاى مختلفى در كشور انجام شده كه ما از آنها بى اطلاعيم. شكل اصلى ما مديريت و هماهنگى‌ها است. حتى كشور بنگلادش در نخستين گردهمايى مقدماتى اجلاس تونس گفته بود كه در مورد 11 اصل اعلاميه اصول چه كرده است و چه مى‌خواهد بكند، ولى متاسفانه ما به جايى نرسيده‌ايم كه اطلاعاتمان را جمع‌آورى كنيم تا ببينيم چه كرده‌ايم.» وى در عين حال تاكيد كرد: «ما اميدهاى خود را از دست نمى‌دهيم. بايد اميدوار باشيم و تلاش كنيم تا اواخر آبان امسال كه به فرصت يكسال مى‌رسيم مشخص كنيم چه بايد انجام دهيم، هيئت مركزى تدارك حضور مشخص شود، كارهاى تحقيقاتى در اختيار مراكز پژوهشى قرار بگيرد و… و اگر قرار باشد يك يا چند سند ملى براى اجلاس آماده شود، تا ابستان آينده بايد اين‌كار صورت گيرد.»
رئيس شوراى پژوهشى مركز پژوهش‌هاى ارتباطات، فعاليت‌هاى اين مركز عليرغم همه مشكلات در 10 سال گذشته را نمونه‌اى از مايوس نشدن و ادامه تلاش و حركت دانست.

تجارب بومى در حوزه جامعه اطلاعاتى
دكتر فاضلى، معاون پژوهشى دانشگاه علامه طباطبايى نيز در سخنان خود خواستار بررسى جامعه اطلاعاتى از زاويه انسان شناسى و از منظر محلى و بومى شد و گفت: «چون جامعه اطلاعاتى مفهومى غربى است شيوه سخن ما در باره آن به شدت متاثر از شيوه سخن رايج غربى‌هاست. ما بايد توانمندى‌هايى خود را عميق‌تر بكاويم و تجربه‌هاى بومى‌مان
را به عنون دانش به دنيا و اجلاس‌هاى همچون اجلاس سران ارائه كنيم.»
وى چرايى مدون نشدن مجموعه تجارب ما در زمينه جامعه اطلاعاتى و نيز تاثيرات مباحث جامعه اطلاعاتى در کشورمان را دو پرسشى دانست كه يافتن پاسخ براى آن‌ها نيازمند كار پژوهشى هستند.
دكتر فاضلى همچنين آمادگى معاونت پژوهشى دانشگاه علامه را براى كمك به تدارك بهتر حضور ايران در اجلاس جهانى تونس اعلام كرد.

جامعه مدنى در اجلاس تونس شرکت نمى‌کند
دكتر سهراب رزاقى، مدير امور پژوهشى دانشگاه علامه طباطبايى نيز كه از سوى نهادهاى مدنى سخن مى‌گفت، اجلاس ژنو را تجربه موفقى در ايجاد يك همكارى خوب بين دول، بخش خصوصى و نهادهاى مدنى دانست و گفت: «ولى بعد از اجلاس ژنو، تمام دستاوردهاى جامعه مدنى و ارتباط شکل گرفته ميان دولت و نهادهاى مدنى از بين رفت.»
وى، با بيان اينكه سازمان‌هاى غيردولتى در اجلاس تونس شركت نخواهند كرد به دليل آنكه تونس را فاقد آزادى‌هاى اطلاعاتى مى‌دانند، تصريح كرد: سازمان‌هاى غيردولتى همزمان با اجلاس تونس در شهر بيلبائو‌ى اسپانيا اجلاس جامعه‌ اطلاعاتى را برگزار مى‌كنند.
رزاقى از تشكيل اجلاس سازمانهاى جامعه مدنى كشورهاى جنوب- جنوب در بهمن‌ماه آينده با حضور نمايندگان حداقل 25 كشور، براى بررسى موضوعات مرتبط با جامعه اطلاعاتى خبر داد. وى همچنين ابراز اميدوارى كرد گزارش ملى ايران براى ارايه در اجلاس، كه در آن وضعيت جامعه ايران از منظر جامعه مدنى تنظيم شده باشد نيز آماده شود.

گزارش ملى بر اساس فرمت wsis
مهندس جهانگرد مشاور رئيس جمهور و دبير شوراى عالى اطلاع رسانى نيز ضمن تشكر از زحمات دكتر معتمدنژاد در برگزارى اين نشست، جلسات مركز پژوهشهاى ارتباطات را در حوزه جامعه اطلاعاتى، از جمله نشست‌هاى منسجم كشور در اين قلمرو دانست.
وى همچنين گفت تهيه‌ سند عملكرد ملى براساس اعلاميه‌ اصول و برنامه عمل هدف از پيش تعيين شده‌ى سازمان ملل و دبيرخانه‌ى WSIS بوده است كه براساس آن بايد براى تهيه‌ى گارش ملى از عملكرد همه‌ى دستگاه‌هاى كشور استعلام شود كه اين امر از همان ابتدا آغاز شده است.
وى در اين باره افزود: «هفته گذشته سازمان ملل متحد و دبيرخانه wsis فرمتى را براى همه كشورها فرستادند تا گزارش ملى‌شان را بر اساس آن تنظيم كنند. البته ما از چهار ماه قبل و بر اساس موافقت رئيس جمهورى شروع به جمع‌آورى اطلاعات گزارش از برنامه ملى و اقدامات خود كرده‌ايم.»
وى گفت: «براى تهيه سند عملكرد ملى هشت گروه پيش‌بينى کرده‌ايم تا گزارش ملى دقيق و همه جانبه‌اى تهيه شود. در اين ميان، حضور نهادهاى غيردولتى‌ها هم امكان‌پذير است و از آنها نيز دعوت مى‌شود. ولى پيشنهاد من اين است كه سازمان‌هاى غيردولتى گزارش خود را به‌طور مستقل از دولت تهيه كنند؛ قطعا گزارش آنان مورد توجه اجلاس قرار خواهد گرفت. در انجام اين کار آن‌ها مى‌توانند از اطلاعات ما استفاده كنند.
جهانگرد، توسعه فناورى‌هاى ارتباطات و اطلاعات را بزرگترين فرصت تاريخى توسعه دانست كه مباحث آن تنها در سطح نخبگان مطرح است و به عمق جامعه و حتى در سطح مديران تصميم گير هم نفوذ نکرده است. وى خواستار ارايه راه‌حلى شد تا مسائل و مباحث گوناگون حوزه فناورى اطلاعات و ارتباطات همگانى شود و در همه سطوح مديران و مردم بعنوان يك ضرورت حياتى توسعه تلقى گردد.

يك كارگروه ويژه
در ادامه دكتر حسين غريبى، مدير مركز اسناد و مدارك علمى ايران، نشست حاضر را يكى از حركت‌هاى خوب براى شركت با برنامه‌ و منسجم‌ در اجلاس تونس دانست و توضيح داد که وى و همکارانش در بازگشت از اجلاس ژنو گزارشى مبتنى بر چشم‌انداز جامعه اطلاعاتى را تهيه و در اختيار رئييس جمهور قرار داده‌اند.
دكتر غريبى افزود: «براى تنظيم سند ملى هم پيشنهادى را به دبيرخانه شوراى عالى اطلاع‌رسانى تقديم كرديم كه بر اساس آن، بخش‌هاى مختلف كشور براى عملياتى كردن بيانيه اصول و برنامه عمل به پنج دسته تقسيم مى‌شوند: فرمانده اصلى، مديريت تاكتيكى و عملياتى، توسعه، سرپرستى و نظارت مستقيم.»
دکتر غريبى از اينکه آن گزارش و اين پيشنهاد هنوز بى‌پاسخ مانده‌اند اظهار تأسف کرد و پيشنهاد کرد بر اساس موضوع گوناگون مطرح در بيانيه اصول اجلاس ژنو، گروه‌هاى تحقيقاتى شکل بگيرند و هر يک رسيدن به يک موضع ملى در موضوع مورد نظر را مورد توجه قرار دهند.

تشکيل کارگروه جمع‌آورى اطلاعات
اما دكتر خانيكى معاون فرهنگى وزارت علوم، تحقيقات و فناورى خواستار تشكيل كار گروهى شد كه وظيفه آن جمع‌آورى اطلاعات و اقدامات انجام گرفته در كشور و در همه بخش‌هاست.
وى گفت: «ارزيابى‌هاى انجام شده و نگاه به مرحله نخست اجلاس سران نشان مى‌دهد كه از نظر ظرفيت‌هاى موجود و اقدامات انجام شده نه تنها از کشورهاى همانندمان عقب نيستيم، بلکه از آن‌ها جلوتر نيز هستيم، ولى مشكل ما مديريت و پيداكردن حلقه اتصال و عرضه و ارائه مجموعه اقدامات و توانمندى‌هاى كشور است.»
دكتر خانيكى پيشنهاد كرد: «از همين لحظه تصميم‌گيرى شود كه همه كارهاى انجام شده در بخش‌هاى مختلف دولت، دانشگاه و … توسط يك كارگروه جمع‌آورى شود تا مشخص گردد ما براى اجلاس تونس چه چيزى را مى‌خواهيم عرضه كنيم.»

حاكميت بر اينترنت
دكتر يحيى تابش، رئيس مركز محاسبات دانشگاه صنعتى شريف، با توجه به دست نيافتن اجلاس ژنو به اجماع در باره حاکميت بر اينترنت و ادامه بحث آن در اجلاس تونس به بررسى دو ديدگاه موجود در اين باره پرداخت. به گفته وى «يك ديدگاه اينترنت را مانند رسانه‌هاى ديگر مى‌داند كه دولت‌ها علاقه‌مند بر كنترل و نظارت و راهبرى آن هستند. ديدگاه ديگر اينترنت را رسانه پخش شده و گسترده‌اى مى‌داند كه با رسانه‌هاى ديگر متفاوت است و در عين حال كه مسؤولى ندارد، اما همگان در مسؤوليت آن سهميند.»
دکتر تابش افزود: «هم اکنون در كنار موضوع حاكميت بر اينترنت، هماهنگى در اينترنت هم مطرح شده است كه مقصود از آن، هماهنگى در پايدارى و حفظ امنيت، هماهنگى در حمايت از تنوع فرهنگى، هماهنگى در تدوين استانداردهاى فنى و … است.»
به اعتقاد دکتر تابيش موضوع حاكميت اينترنت و ديدگاه‌هاى پيرامون آن بايد در مباحث دانشگاهى و در كارگروه‌هاى ويژه‌اى بررسى شود.

وبلاگستان زبان فارسى
دكتر بهزاد دوران، مدير بخش فناورى اطلاعات پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات در سخنان خود به بحث درباره وبلاگ‌هاى، يا به تعبير خود او «وبلاگ‌ستان» فارسى پرداخت و با توجه به اين موضوع كه بحث‌ها در باره فناورى بيشتر در ميان نخبگان جريان دارند و نه در سطح عموم، وبلاگ را فرصتى آسان و جذاب براى پيوند دادن افراد عادى با دنياى اطلاعات و اينترنت دانست.
وى گفت: ورود تكنولوژى‌هاى جديد همواره عامل توسعه يافتگى در سطح نخبگان و برنامه‌ريزان آن باقى مانده و به بدنه‌ى جامعه تسرى نيافته است، بنابراين بايد راهكارهاى تازه‌اى را براى انتشار اين تكنولوژى در تمام بدنه‌ى جامعه فراهم كرد.
دکتر دوران ايران را در رده سوم و يا چهارم وبلاگ‌نويسى جهان معرفى كرد و افزود: «مبناى طرح‌ها و راهبردهاى جامعه اطلاعاتى عمدتا مديريت اطلاعات و دانش رسمى است، در حالى كه وبلاگ‌ها منبعى قوى از اطلاعات و دانش غيررسمى را در بر دارند (informal knowledge) »

ضرورت مطالعات راهبردى
حسين ابراهيم‌آبادى مدير مركز پژوهشهاى ارتباطات هم گفت: « دانشگاه‌ها و وزارت علوم بايد مطالعه در حوزه فناورى‌هاى اطاعات و ارتباطات را جدى بگيرند. اگر به اين موضوع از ديدگاه كلان و راهبردى نپردازيم، قادر نخواهيم بود در سطح جهانى بحث‌هاى جدى را مطرح کنيم و بيشتر تحت تاثير خواهيم بود. حتى براى اينكه بدانيم از فرصت باقيمانده چگونه استفاده کنيم خود نيازمند يك مطالعه راهبردى است؛ يعنى مطالعاتى معطوف به سياست‌گذارى و برنامه‌ريزى براى عمومى يا اجتماعى کردن موضوع.»
وى افزود: « بايد بکوشيم پژوهش‌ها و بودجه‌هايى كه هزينه مى‌شود به سياست‌گذارى در اين حوزه کمک کنند.»ր