نام نویسنده: سعيد پورزند
روزنامه ایران – در شرايطى كه ندانستن زبان رايانه، بى سوادى تلقى مى شود، شاهد گسترش روزافزون استفاده از اين وسيله ارتباطى در كشور هستيم. به طورى كه بازار رايانه رشدى ۳۰ـ۲۰ درصدى را تجربه مى كند و دامنه كاربرى آن به روستاها نيز كشيده شده است.
هر فردى كه با رايانه سر و كار دارد چه در جهت كسب اطلاعات و انجام كار و چه در جهت سرگرمى و گذران اوقات فراغت، با زبان رايانه آشنا است و در اين ميان، تشديد احساس نياز خانواده ها به استفاده از آن، زمينه گسترش اين صنعت و ايجاد رونق در بازار آن را فراهم كرده است. چرا كه توليد و عرضه متناسب با ميزان تقاضا تغيير مى كند و روند صعودى رويكرد به رايانه هاى شخصى، افزايش توليد و عرضه را به همراه دارد و به همين سبب شركت هاى داخلى و خارجى بازار بكرى را فراروى خود مى بينند كه براى رسيدن به حد اشباع، سال هاى سال زمان مى برد.
•••
نزديك به نيم قرن از ساخت نخستين رايانه هاى تك منظوره كه تنها يك عمليات منها يا جمع اعداد را انجام مى دادند و فضاى زيادى را اشغال مى كردند، مى گذرد.حجم زياد، هزينه نگهدارى و مصرف برق بالا همراه با ميزان بهاى زياد، توليدكنندگان رايانه را بر آن داشت تا نسبت به كاهش حجم، هزينه نگهدارى، مصرف برق و قيمت تمام شده آن اقدام كنند كه توجه به اين امر باعث توليد اولين كامپيوتر شخصى در سال ۱۹۷۹ شد.
هنوز در ارتباط با اين موضوع كه نخستين بار در چه زمانى، رايانه وارد ايران شد، اطلاع دقيقى در دست نيست اما آمارهاى غيررسمى حكايت از آن دارد كه در سال ،۱۳۷۳ پنجاه هزار دستگاه، سال ،۷۵ يكصد هزار دستگاه، سال ،۷۶ سيصد و پنجاه هزار دستگاه، سال ،۷۷ پانصد هزار دستگاه وسال ،۷۸ ششصد هزار دستگاه در كشور توزيع شده است. همچنين در سال ،۸۰ هفتصد هزار دستگاه، سال ،۸۱ نهصد هزار دستگاه و سال ،۸۲ يك ميليون و يكصد هزار دستگاه در معرض فروش قرار گرفته و يك شركت ايرانى مدعى تصاحب بازار فروش مانيتور به ميزان ۷۸ درصد است. يكى از دست اندركاران اين شركت، نياز بازار در سال جارى را يك ميليون و سيصد هزار دستگاه تخمين زده و با اشاره به رشد ۳۰ـ۲۰ درصدى استقبال از رايانه مى گويد: «احتمالاً تا سال ،۸۶ همين روند ادامه مى يابد البته ممكن است تحت شرايطى، نرخ رشد آن به ۱۵ درصد برسد اما سير صعودى استفاده از رايانه ادامه خواهد يافت.»
در اين ميان توجه به ميزان درآمد اقشار مختلف مردم نيز از نظرها دور نمانده و شركت ها را وادار به اتخاذ تصميماتى در جهت واگذارى دستگاه هاى رايانه به اقساط و با بهره گيرى از شيوه هاى بانكى كرده است. به طورى كه يكى از شركت ها با طرف ساب شدن با يك بانك در جهت واگذارى اقساطى سود ۱/۰۱ درصدى و ساليانه ۱۳ درصد را لحاظ كرده است. در خصوص ميزان واردات رايانه به كشور كه اجزا و قطعات آن را نيز شامل مى شود، آمار جالب توجهى از سوى اداره گمرك ايران قيد شده كه به صورت جدول آن را ملاحظه خواهيد كرد.
•••
همانطور كه پيش از اين اشاره شد سرگرمى هاى رايانه اى از جمله موارد كاربرد رايانه است و يك گزارش تحقيقى نشان مى دهد كه در ايالات متحده آمريكا ۳۹ درصد، در كره جنوبى ۶۹ درصد ودر بريتانيا ۲۵ درصد زنان به بازى هاى رايانه اى مى پردازند. به طور ميانگين اين افراد بين ۳۵ـ۳۰ سال سن دارد و هفت ساعت در هفته اين بازى ها را انجام مى دهند. همچنين بر اساس آمار ارائه شده در كشور، هم اكنون از هر ۶۰ دانش آموز ايرانى يك نفر به رايانه دسترسى دارد در حالى كه اين آمار در دو سال قبل، يك رايانه براى هر ۲۵۹ نفر بود. طبيعتاً افراد نوجوان به اقتضاى سن شان به بازى هاى رايانه اى توجه ويژه اى دارند. ضمن اينكه برخى از طريق اينترنت امكان دوست يابى يا به قولى «چت» را براى خود فراهم مى سازند. دنياى مجازى اينترنت از اهداف سياسى نيز مصون نمانده به طورى كه اكنون واژه هايى نظير «تظاهرات اينترنتى» غيرمعمول و دور از ذهن نيست.
با اين وصف بايد ديد ورود رايانه به ميان خانواده هاى ايرانى چه تأثيراتى داشته تا چه حد فرهنگ استفاده از رايانه در ميان خانواده ها جا افتاده است. همچنين نياز به آموزش افراد براى بهره ورى صحيح از اين وسيله ارتباطى تا چه حد لازم و ضرورى است. دكتر على اكبر جلالى استاد دانشگاه علم و صنعت و محقق در فناورى اطلاعات و ارتباطات در اين باره مى گويد: تأثير رايانه در منازل بسيار زياد بوده و در ساختار اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى خانواده مى تواند تأثيرات خوبى بگذارد البته به آن شرط كه به عنوان يك كالاى مفيد در خدمت اعضاى خانواده قرار گيرد و آنان راه استفاده مناسب از آن را خوب بدانند. مخصوصاً با اينترنت آشنا باشند و بتوانند از اطلاعات متنوعى كه بر روى شبكه هى جهانى اينترنت وجود دارد، استفاده نمايند. به عنوان مثال يك خانم خانه دار در منزل مى تواند ضمن آشنا شدن با خانواده هاى ديگر چه در سطح ملى و چه در سطح بين المللى از تجريبات مفيد آنان استفاده نموده و يا به اطلاعات مورد نظرش دسترسى داشته باشد.
وى مى افزايد: حتى درمواردى خانم هاى خانه دار مى توانند با روش «كار از راه دور» يا «كار از منزل» بر روى شبكه اينترنت، ساعات فراغت خود را به كار مورد نظر اختصاص داده و از اين راه درآمدزايى داشته باشند. علاوه بر اين آشنا شدن با فرهنگ ديگران مى تواند زمينه اى فراهم نمايد تا رشد فرهنگى در جامعه و بخصوص در خانواده اتفاق بيفتد. بسيارى از مردم به داستان، شعر، ادبيات و موارد مختلفى از جمله مسائل تفريحى مانند سينما، تئاتر و امثال آن علاقه مند هستند كه از طريق اينترنت مى توانند در گروه هايى قرار گيرند كه فقط به آن بحث مورد نظر مى پردازد.
وى ادامه مى دهد: بنابراين تأثير رايانه به عنوان يك ابزار توليد، توزيع و استفاده از اطلاعات جنبه مثبتى درمنازل دارد، شايد تصور اينكه روزى بتوانيم بدون يخچال زندگى كنيم، براى ما مشكل باشد اما به زودى روزى فرا خواهد رسيد كه بدون رايانه احساس بدترى خواهيم داشت. از همين رو، رايانه هر گز نبايد به عنوان يك كالاى لوكس يا تشريفاتى تلقى شود بلكه بايد مكملى براى تصميم گيرى هاى زندگى، كار و تفريح خانواده ها باشد. در اين راستا كشورهاى توسعه يافته كه با رايانه و اينترنت آشنايى بيشترى دارند، مى توانند ميدان تجربه اى براى ما به جهت آشنايى با اثرات مثبت و منفى آن باشند. دكتر على اصغر كيا استاد دانشگاه در اين باره مى گويد: رايانه مثل هر تكنولوژى ديگر لازمه زندگى انسان ها و نه كالاى تفننى شناخته شده است. به طورى كه در كشورهاى توسعه يافته از طريق رايانه، مباحث آموزشى دنبال شده و اين وسيله ارتباطى به عنوان ابزار توسعه يافتگى مطرح است. استفاده از رايانه در ايران، بستگى به اين امر دارد كه به آن به عنوان يك كالاى لوكس نگاه شود يا كالايى كه نقش اساسى در زندگى ايفا مى كند. در آن روزهاى نخست، استفاده از رايانه به عنوان يك پرستيژ اجتماعى مطرح بود و در مطب پزشكان موجود بود. مديران هم براى آنكه از نوگرايى عقب نمانند بر روى رايانه خود كه به عنوان سمبل و تشخص اجتماعى مطرح بود، كاور مى كشيدند. با اين وصف در برنامه هاى سوم و چهارم توجه بيشترى به استفاده از اين تكنولوژى معطوف شد تا اين وسيله ارتباطى در تار و پود زندگى افراد و ادارات دولتى بيشتر مورد توجه قرار گيرد. وى مى افزايد: طرح «تكفا» مخابرات هم ورود رايانه به بخش هاى دولتى را به عنوان ابزار، هدف قرار داده است. چگونگى استفاده از رايانه در ميان خانواده ها نيز نيز به برنامه ريزى دارد. حال ممكن است در خانواده ها عده اى براى سرگرمى و پر كردن اوقات فراغت به بهره گيرى از آن بپردازند. آنچه مسلم است رايانه نقش مثبتى در زندگى افراد ايفا مى كند.
على رستمى كارشناس ارتباطات هم عقيده دارد: با توجه به مفاهيمى كه در ارتباط با استفاده از رايانه وجود دارد، آشنايى خانواده ها با رايانه يك گام به جلو است و اينكه چقدر مى تواند براى خانواده ها مؤثر باشد به سياست هايى كه اعمال مى شود باز مى گردد. چرا كه خانواده ها آگاهى هايشان را مى توانند به بچه ها انتقال دهند و در همه جاى دنيا اين موضوع اعمال مى شود. از طرفى بايد اين نكته را درنظر داشت كه در سنين پايين نمى توان انجام بازى را از بچه ها گرفت چرا كه بازى هاى رايانه اى، پرورش ذهنى آنان را به همراه دارد. براين اساس خانواده ها بايد بچه ها را به سوى برنامه هاى مشخص سوق بدهند كه اين خود نيازمند برنامه ريزى ملى است. در واقع ابتدا خانواده ها بايد با آن آشنا شوند و زمان كاربردش را بدانند و سپس اين مسائل را به بچه ها منتقل كنند.
وى مى افزايد: بهره گيرى از رايانه ضمن افزايش قدرت فكرى بچه ها، آشنايى آنان با اين وسيله و راه هاى ارتباطى را در پى دارد. به عنوان مثال بچه اى كه انگليسى نخوانده، مى داند «اينتر» و «لاك» يعنى چه و يا اينكه مى داند چگونه وارد سايت هاى مختلف شده و چطور «چت» كند. آنچه مسلم است فرهنگ استفاده از رايانه جانيفتاده و دولت سياست مشخصى ندارد.
دكتر جلالى در بيان وضعيت كنونى استفاده از رايانه در ميان خانواده ها عنوان مى كند: متأسفانه در كشور ما به علت معرفى نشدن نكات مثبت رايانه براى بزرگسالان، تبديل شدن آن به عنوان يك ابزار براى بازى هاى رايانه اى و سرگرمى محبت نسل جوان مطرح است كه بايد به سرعت با توسعه كاربردهاى اينترنت مانند تجارت الكترونيكى، بانكدارى الكترونيكى، آموزش هاى الكترونيكى و كاربردهاى ديگر، نوع كاربرى رايانه و اينترنت به سمت جايگاه درست آن هدايت شود. برهمين اساس، آشنا نبودن مردم با كاربردها متناسب اينترنت از يك طرف و نبودن بستر ارتباطى پرسرعت در كشور از سوى ديگر، آنطور كه بايد از رايانه و اينترنت استفاده نمى شود.
وى در ارتباط با نبودن خطوط پرسرعت، مى گويد: متأسفانه در كشور خطوط پرسرعت و با كيفيت اينترنت وجود ندارد و امروزه يك خانم خانه دار به راحتى نمى تواند دستورالعمل تهيه غذايى را كه بر روى اينترنت پيدا كرده به صورت فيلم مشاهده كند. حال چنانچه خطوط پرسرعت اينترنت در كشور ما توسعه يابد، ضريب استفاده از اينترنت به شدت افزايش پيدا كرده و فرهنگ استفاده از رايانه مى تواند در بسيارى از مسائل زندگى ما دخالت كرده و شرايط مناسبى را براى زندگى، تفريح و رفاه بيشتر به وجود آورد.
دكتر كيا نيز در زمينه فرهنگ استفاده از رايانه مى گويد: چون تكنولوژى بومى نيست و متناسب با نيازهاى هر جامعه آماده نمى شود، بايد زمينه هاى فرهنگى آن را فراهم كنيم. چرا كه كشورهاى سازنده با توجه به نيازهاى خود رايانه را آماده كردند و زياد با مشكل فرهنگ مواجه نيستند اما در كشورهاى وارد كننده، چالش ميان فرهنگ و تكنولوژى اتفاق افتاده و اصطلاحاتى كه وارد مى شود، زبان را تغيير مى دهد و ممكن است با برخى عناصر فرهنگى جامعه تضاد داشته باشد. طبيعتاً اين رسانه ارتباطى هر قدر با ارزش هاى اجتماعى ـ فرهنگى مطابقت داشته باشد، بهتر پذيرفته مى شود. گاهى يز شكاف ميان فرهنگ و تكنولوژى زياد به چشم مى آيد و اين موضوع فقط شامل رايانه نمى شود بلكه وسايل ارتباطى ديگرى مثل تلفن همراه و ماهواره را هم شامل مى شود.
براين اساس بايد آموزش هاى لازم از طريق رسانه ها انجام شده و شرايط لازم فراهم آيد. طبيعتاً هر قدر شناخت مردم از وسيله اى كه انتخاب مى كنند، بيشتر باشد، به مردم در جهت استفاده منطقى تر از آن وسيله، كمك مى شود. اما صرف آموزش از طريق رسانه ها كافى نيست و ضرورت اراده اى كلان در اين خصوص، احساس مى شود. نگاهى به گذشته، حكايت از تغيير نگاه ها به اين مقوله در مقاطع زمانى مختلف دارد. به طورى كه زمانى نه در مدارس و نه در دانشگاه ها بحث استفاده از رايانه جدى گرفته نمى شد ولى اكنون ديدگاه ها نسبت به گذشته بهتر شده و امكان گردآورى اطلاعات و دسترسى به منابع وجود دارد.
دكتر كيا انجام برنامه ريزى از سوى نظام سياسى را لازم برمى شمرد و مى گويد: امروز همه كارشناسان و مسؤولان به ضرورت استفاده از اين وسيله ارتباطى عقيده دارند و به سبب سرعت و سهولت در دسترسى به اطلاعات، آن را ابزارى مثبت تلقى مى كنند.
هرچند مخابرات تعداد كاربران اينترنتى را ۵ ميليون كاربر ذكر كرده و توسعه اينترنت در روستاها را دنبال مى كند اما هنوز شبكه اينترنتى نياز به زيرساخت دارد تا همه جامعه به صورت شبكه درآيد و همگان احساس كنند رايانه ابزار تفننى نبوده و مى توانند از نكات مثبت آن مثل خريد، مسافرت درون شهرى و … استفاده كنند. آنچه مسلم است بخش عمده اى از جامعه هنوز به رايانه دسترسى ندارند و حداقل براى تهيه يك دستگاه رايانه بايد يك ميليون تومان فراهم كنند. اگرچه به دليل عدم توانمندى اقتصادى تمامى افراد جامعه نابرابرى ايجاد شده و خيلى از مراكز براى از ميان بردن اين نابرابرى واگذارى اقساطى را درنظر گرفتند اما نياز به سرمايه گذارى جهت افزايش تعداد كاربران وجود دارد.
نكته جالب توجه در ارتباط با استفاده از اينترنت به تحقيقى با عنوان «ميزان اعتماد مردم به رسانه هاى خبرى» باز مى ردد. در اين تحقيق ۲۱ درصد منبع خبرى شان را اينترنت، ۲۰ـ۱۹ درصد تلويزيون و ۱۶ـ۱۵ درصد مطبوعات اعلام كردند كه اين نشان از جايگاه بالاى اينترنت نسبت به رسانه هاى قديمى نظير تلويزيون و راديو دارد. در واقع رايانه ضمن ايجاد جذابيت و نوآورى همه قابليت هاى رسانه هاى ديگر را در خود جمع كرده است. چنانكه قبلاً عنوان شد، انجام كار از طريق اينترنت از ديگر موارد كاربرد رايانه است كه دكتر جلالى در تشريح اين بحث عنوان مى كند: اخيراً كشورهاى توسعه يافته دريافته اند كه مى توان از رايانه به عنوان ابزارى براى انجام كار در منزل استفاده كرد.
به همين دليل برخى از كارفرمايان با افزايش ۲۰ درصدى حقوق و دستمزد كارمندانى كه بتوانند در منازل شان همان كار اداره را انجام دهند، هم به كوچك سازى اداره خود اقدام كرده و هم ميزان خطرات تهديد كننده و ترافيك شهرى را كاهش داده اند.
در كشور ما نيز اخيراً در اولين مركز جامع خدمات كاربرد فناورى اطلاعات در روستاى قرن آباد از توابع شهرستان گرگان، كار از راه دور رواج يافته و تعدادى از فارغ التحصيلان روستايى با مراجعه به اين مركز سفارش خود را از تهران دريافت كرده و بعدازظهر به كارفرما ارائه مى كنند. قرار است اين پروژه توسعه يابد به خصوص كه ۶۲ درصد ورودى دانشگاه ها را خانم ها تشكيل مى دهند و كار در منزل مى تواند براى خانم ها مهم باشد.
