نام نویسنده: على اصغر سعيدى
دنیای اقتصاد – تكنولوژى‌هاى جديد در دو دهه اخير تاثيرات بسيارى بر زندگى ما داشته‌اند و تا حد زيادى سبك زندگى را تغيير داده‌اند. اين كالاهاى اقتصادى پديده‌هاى دنياى مدرن هستند. حتى از نوع كالاهايى كه سبك زندگى را در دهه 60 ميلادى تغيير دادند تاثيرشان بيشتر بوده است. علتش شايد اين باشد كه افراد به دليل رشد فناورى‌هاى اطلاعاتى هرچه بيشتر بازتابى‌تر شده‌اند يعنى اينكه درجه باز‌انديشى‌شان بالا است.
به بيان ديگر ما در جامعه‌اى هستيم كه شرايط زندگى ما در آن به نحو روز افزو محصول كنش‌هاى خود ماست. قطعاً اثرات نوع جديد تلفن‌هاى همراه كه به «نسل سوم» (Third Generation) معروفند، متفاوت‌تر خواهد بود چون سمعى و بصرى است.
در سال 1985 كه ارنى وايز اولين مكالمه را با تلفن موبايل در بريتانيا انجام داد كسى فكر نمى‌كرد كه اين پديده اينقدر بر زندگى و طرز و سبك رفتار ما بعد از دو دهه تاثير بگذارد. الان در دنيا از هر 6نفر يك نفر تلفن موبايل دارد. آيا اين نوع ارتباط انسانى كه به شدت رشد كرده است يك نوع ارتباط ضرورى بود؟
در ابتداى ظهور اين كالا واژه جديدى توسط جامعه شناسان ابداع شد تا مصرف كننده اين كالا را كه نوعا جوان و عضو طبقه متوسط جديد شهرى ود نشان دهند، يعنى .yapee
بعد اين كالا همه گير شد و به مصرف انبوه رسيد. يعنى همان فرايندى كه كالاهاى لوكس دارند: كالاها نخست براى طبقه متوسط توليد مى‌شود بعد توده‌اى مى‌شود. سپس نوع جديدى از همان كالا به بازار مى‌آيد مانند تلفن همراه كوچك‌تر با كاركردهاى بيشتر كه باز نخست طبقه متوسط مصرف كننده اولش است.
ما همگى روزانه شاهد اين تغييرات هستيم. به كرات مى‌بينيم كه در ماشين يا اتوبوس زنان يا مردان با تلفن موبايل بدون توجه به ديگران بلند صحبت مىكنند. بقيه هم ناخواسته به مكالمه آنها گوش مى‌دهند. بعضى وقت‌ها صدايشان آنقدر بلند است كه گويى مى‌خواهند براى جمعى سخنرانى كنند. اگر قرار بود با دوست بغل دستشان صحبت كنند قطعاً آهسته‌تر حرف مى‌زدند. برخى آنقدر غرق حرف زدن مى‌شوند كه فراموش مىكنند كه در ميان مردم هستند. آيا اين نوع ارتباطات و مكالمه‌ها بى‌پايه نيستند؟ بيشتر مكالمه‌هاى بعدازظهرها تنها به چند كلمه ختم نمى‌شود. كجايى؟ توى ماشين هستم. نزديك فلان ايستگاه و… چند دقيقه ديگر مى‌رسم، بعضى بى‌ملاحظه ميان مردم دروغ مى‌گويند. برخى آنقدر در مورد خود جزئيات مى‌دهند كه مى‌توانيد بيوگرافى‌شان را بنويسيد.
برخى موقع‌ها كه در اتوبوس و ترن توى حال خودتان هستيد اين زنگ‌هاى تلفن موبايل چقدر آزاد دهنده است. ت صداى تلفن موبايل در مى‌آيد همه دست به جيب و كيف مى‌برند. شايد ناخودآگاه مى خواهند بگويند كه ما هم داريم! در كشورهايى كه مردم بيشتر تلفن همراه دارند اگر تا آخر مسير راه زنگ تلفن موبايل كسى به صدا در نيايد چقدر احساس بدبختى به او دست مى‌دهد كه كسى به ياد او نيست. يا كسى را ندارد كه منتظرش باشد. واقعا بايد به اين مساله فكر كرد كه نوع جديد فناورى‌ها چگونه‌اند كه تاثيرات بلافصلى بر سبك زندگيش مى‌گذراند. گويى حصارهاى انسان‌ها برداشته شده، افراد بدون توجه به وجود ديگران در معابر عمومى جزئيات زندگى خود را كه قبل از آن از بيانش اجتناب مى‌كردند راحت و بى‌دغدغه بيان مىكنند.
حالا در جهان خيلى‌ها تلفن موبايل دارند. نزديك يك ميليارد و 400 هزار تلفن موبايل در جهان است. اين تقريبا ارتباطات تازه‌اى را ايجاد كرده است. حتى در كشورهاى آفريقايى، مثلا در اتيوپى كه تنها 20 هزار خط تلفن ثابت دارد 150 هزار نفر تلفن موبايل دارند.
در گذشته اگر مى خواستيد مكالمه كسى را گوش دهيد بايد تلاش زيادى مى‌كرديد و اساسا عمل خوبى محسوب نمى‌شد، اما اينك به راحتى ما لهجه خود، كارهاى روزانه، نقشه‌مان براى پايان هفته و خلاصه همه چيزمان را با ديگران در معابر عمومى شريك مى‌كنيم. به عبارت ديگر بخشى از جهان شخصى‌مان را خيلى عمومى كرده‌ايم. استفاده از تلفن موبايل حالا مانند ايستادن در صف صندوق سوپر ماركت‌ها شده است. مردم در صف صندوق سوپر ماركت‌ها متوجه مى‌شوند كه ديگران چه كالايى مصرف مىكنند، ماست بى‌چربى يا شير پرچربى يا چيپس بزرگ … روزى در يكى از سوپر ماركت‌هاى انگليسى مردى از من كه چرخ خريدم پر بود از بسته‌هاى برنج و نان ارزان قيمت، پرسيد آيا شما رستوران داريد؟ او مى‌توانست با دقت بيشترى پى ببرد كه الگوى مصرف يك خانواده ايرانى چيست.
تنوع محصولات و مصرف كالاهاى مختلف ممكن است نشان دهنده خواسته‌هاى غير‌اقتصادى افراد باشد.
ما با كمى دقت مى‌توانيم ذوق و سليقه آدم‌ها را از نوع موبايل، از نو زنگى كه براى آن انتخاب مىكنند و نيز برخى خصوصيات آنها را حدس بزنيم. گويى ما در صفى ايستاده‌ايم كه مى‌توانيم برخى از خصوصيات زندگى مردم را گوش دهيم.
حالا آدم‌هايى كه وقت ندارند تا به همسرشان در خانه ابراز محبت كنند ممكن است در سر راه اداره اين كار را كنند و البته در حضور ديگران. اگر وقت ندارند از احوال بچه‌ها بپرسند در راه اين كار را مىكنند. اخيرا شركت اورنج (Orange) در انگلستان گفته است كه 80 درصد فرزندان هم به والدين خود از طريق همين تلفن‌ها در ميان روز سلام و احوالپرسى مىكنند.
نوع جديد تلفن موبايل كه ارتعاش (Vibration) ايجاد مى‌كند هم جالب است. در سر ايسگاه ايستاده‌ايد ناگهان مى‌بينيد مردى كه آرام كنار شما ايستاده گويى چيزى او را گزيده با سرعت دست مى‌كند در جيبش و بعد تلفن موبايلش را در مى‌آورد. بعد گويى تنها يك متن (Text) جوك دريافت كرده مى‌زند زير خنده.
ديگر مردم با تلفن موبايل تا كمى دير به سر قرار مى‌رسند يك پيام كتبى مى‌فرستند، قبل از اينكه طرف فكر كند كه شما دير كرده‌ايد يا نگران شود. ديگر بايد در غم غربت روزهايى باشيد كه نيم ساعت سرقرار دير مى‌رسيديد و طرف شما ناراحت و دلواپس بود و ناگهان مى‌زديد پشتش و او خوشحال از ديدن شما و معذرت خواهى‌و … آن روزها گويا ديگر گذشته است!
تلفن موبايل ارتباطا را بيشتر كرده است و بيشتر از اينها هم مى‌كند. ما وقتى كه ارتباط كمترى داشتيم براى ملاقات بيشتر مصمم بوديم. حالا هميشه ارتباط داريم و هميشه تعارف ديدن همديگر را مى‌كنيم اما كمتر ملاقات صورت مى‌گيرد.
بى‌بى‌سى سال گذشته گزارش كرده بود كه يكى از علماى سنگاپور فتوى داده كه مردان نمى‌توانند با فرستاده پيام الكترونيكى Text زن خود را طلاق دهند. اما دادگاهى در دبى راى داد كه تنها كافى است سه بار بنويسيد: «من تو را طلاق مى‌دهم» و براى همسرتان بفرستيد.
تلفن موبايل‌هاى ده سال پيش شبيه پاره آجر بود شايد هم بدتر. كسى فكر نمى‌كرد چقدر انواع جديدترى به بازار بيايد و هر كدام چقدر در رفتار ما تاثير داشته باشد.
گفته‌اند وقتى پليس كسى را كه مدت‌ها تحت تعقيب بود دستگير مى‌كرد وى سيم كارت تلفن موبايلش را بين دندانهايش گذاشت و جويد تا اطلاعات آن از بين برود. درست است اين نوع تكنولوژى تمامى اطلاعات ما را در خود دارد. تقريبا مى توان گفت كه ما وارد دنيايى مى‌شويم كه كه اطلاعات در دست سازمان‌ها متمركزتر هم مى‌شود. اگرچه ممكن است در مورد اينترنت اين‌طور نباشند.
در كشورهاى اروپايى تقريبا دارد مرسوم مى‌شود كه وقتى با كسى حرف مى‌زنيد و مى‌خواهيد به او بگوييد كه منتظر كس ديگرى هستيد يا از مصاحبت با او راضى نيستيد اين است كه به صفحه تلفن موبايل خود نگاه كنيد. درست مانند گذشته كه به روى شانه طرف نگاه مى‌كردند.
دوستى مى‌گفت در ژاپن آنقدر آدم‌هايى را مى‌بينيد كه سر را كج كرده و به شانه فشار داده و دارند با تلفن همراه حرف مى‌زنند كه تو گويى تمامى ژاپنى‌ها غير از شكل چشم‌هايشان سرشان هم به تازگى كج شده است.
تلفن موبايل در گزارش‌هاى خبرنگاران هم تاثير داشته است. چويس مور آمريكايى فلسطينى الاصل نوشته است: وقتى به اردوگاه جنين رسيدم مردم در مورد كسى حرف مى‌زدند كه زير آوار خانه‌اش دفن شده است. مى‌گفتند تا ديروز با تلفن موبايلش مى‌توانست تماس بگيرد اما ديگر تلفن موبايلش جوب نمى‌دهد. همسايه‌اش گفت شايد باترى تلفن موبايلش تمام شده باشد و او هنوز زنده باشد!
وقتى از مردم مى‌پرسى چه چيز اين تلفن موبايل را دوست داريد، مى‌گويند با داشتنش احساس امنيت مى‌كنيم. با اين تلفن‌ها شما آنقدر احساس امنيت داريد كه مى‌توانيد در آخرين لحظات مرگ هم با كسى كه دوستش داريد تماس بگيريد و يا پيغام بدهيد.
داستان زنى كه در هواپيماى ربوده شده آمريكايى با تلفن موبايل توانست در آخرين لحظات زندگى‌اش با همسرش آخرين صحبت‌هايش را داشته باشد و به او بگويد دوستش دارد در آمريكا موضوع مشهورى است.
از اين نوع داستان‌ها در اين ايام زياد شنيده مى‌شد، داستان كسى كه در اتاقى گير افتاده است و اگر تلفن موبايل نبود، شايد مدت‌ها كسى به او كمك نمى‌كرد. يا بسيارى كسان ديگر كه جانشان را مديون نقش تلفن موبايل خود هستند. سال گذشته دخترى انگليسى كه در جنگل‌هاى استراليا گم شده بود به وسيله دوستش در انگلستان نجات پيدا كرد چون توانست به او پيغام كتبى بفرستد.
تلفن موبايل به‌ويژه در حوادثى مانند گروگان‌گيرى تاثير بسيارى داشته است. مثلا در همين حادثه مسكو، تماس گروگان‌ها با راديو و تلويزيون‌ها، خود مشكلات زيادى ايجاد كرده بود و دست و پاى مقامات را بسته بود، چون آنها دائما درخواست مى‌كردند كه حمله نكنيد گروگان‌گيرهاى چچنى اينجا را منفجر مىكنند. لذا در اين موارد تعاملات طرف‌هاى درگير بيشتر مى‌شود و اجراى هر عملى با تاخير و خطر زيادى صورت مى‌گيرد.
تلفن موبايل به هرحال از بسيارى جنبه‌ها مهم بوده است: نظارت دولت را بر اعمال شهروندان بيشتر كرده است و تا حد بسيارى اين برخلاف آزادى‌هاى مدنى است. اما رابطه دو دوست را كه مى‌خواهند به هم جوك رد و بدل كنند يا مادرى كه مى‌‌خواهد احوال پسرش را مرتبا تحت كنترل داشته باشد يا راننده‌اى كه در خيابان به مكانيك احتياج پيدا مى‌كند يا بيمارى كه به دكترش احتياج فورى دارد، والدينى كه مى‌خواهند وسيله‌اى الكترونيكى به فرزندشان متصل كنند تا حركات و رفت و آمدهاى او را كنترل كنند. اينها سمبل در رسيدن به دنيايى است كه در آنها مكان و زمان شديدا به هم فشرده شده‌اند. برخى مى‌گويند ما با مرگ فاصله (Death of distance) روبه‌رو هستيم.
ديگر كم‌كم كسى سراغ كيوسك‌هاى تلفن را نمى‌گيرد. شركت اى ايAutomobile Association در انگلستان مانند همين امدادرسانى‌هاى جديد اتايسى وطن خودمان است كه خدمات مكانيكى سيار به ماشين‌‌ها مى‌دهد و قبل از جنگ دوم در بريتانيا تاسيس شده و احداث تلفن‌هاى بين جاده‌اى هم مربوط به آنها بوده كم‌كم مشغول جمع‌آورى آنها است.
از تغييراتى كه تلفن موبايل به شيوه و سبك زندگى ما داشته‌اد يكى هم اين است كه حالا مردان بيشتر از زنان با تلفن حرف مى‌زنند. ديگر اين كالايى مخصوص نوجوانان و جوانان نيست و در بريتانيا 40درصد افراد بالاى 60 سال هم از تلفن موبايل استفاده مىكنند.
در بريتانيا 72 درصد مردان روزى يك ساعت حرف مى‌زنند چه با تلفن موبايل و چه از تلفن ثابت درحالى‌كه آمار زن‌ها تنها 53 دقيقه است. البته تعداد كمترى از زنان نسبت به مردان هم تلفن موبايل دارند اما روند متوسط طول مكالمات آنها هم نزولى بوده است. شايد اين امر به دليل اين باشد كه مردان به وسايل تكنولوژيكى بيشتر علاقه دارند. اما در پايان هفته‌ها بسيار طول مكالمه‌ها بالا مى‌رود و زنان كمى بيشتر از مردان صحبت مىكنند.
در ايران شنيده شده است كه طول مكالمات با تلفن همراه كمتر شده است.
طبقه و ثروت هم البته در مالكيت تلفن موبايل نقش بازى مى‌كند. 80 درصد طبقات بالا و ميانه تلفن موبايل دارند درحالى‌كه 51 درصد طبقات پايين و طبقات غير ماهر صاحب تلفن موبايل هستند. در ايران تقريبا داشتن تلفن همراه و يك ماشين از جمله دارايى‌هاى لازم نشان دهنده تشخص است.
در حال حاضر تلفن موبايل بر طراحى‌هاى لباس و كيف تاثير گذاشته است و بايد جاى مناسب براى تلفن موبايل داشته باشند. نوع تلفن موبايل‌ها براى خانم‌ها بيشتر بايد با نوع لباس هماهنگ باشد. اما در انجا محور تلفن موبايل است. طراحان تلفن موبايل هر‌روز نوع طراحى‌هايشان را تغيير مى‌دهند و به دنبال جذب بيشتر مشترى هستند.
اگر به رستوران‌ها و كافه‌ها برويد مى‌بينيد كه اهميت داشتن موبايل و نوع كوچك و قشنگ‌ترش از داشتن كفش شيك بيشتر شده است و شاخص طبقه بالا بودن ديگر كفش و يا ساعت نيست بلكه تلفن موبايل است.
اما شايد از همه مهم‌تر استفاده از مخفف كلمات در ارسال پيام‌هاى كتبى TXT MESSAGE باشد.
البته اختصارات در اينجا بسيار از آنچه در تلگراف صورت مى‌گرفت بيشتر است و البته همانطور كه در آغاز گفتيم ماهيتا متفاوت است. مرحوم دكتر زرياب خويى نقل مى‌كند كه در زمانى كه قشون شوروى در جنگ دوم جهانى در ايران بود شخصى از تبريز به برادر خود چنين تلگراف كرد: «تهران، خيابان فلاحت، تيمچه كرامت، اخوى هدايت، اوروس وارد، اموال غارت، ابوى مفقود، جاده‌ها مسدود، والده رحلت، همگى سلامت، قربانت عنايت». (نقل از شاهرخ مسكوب، «روزها در راه») پيام‌هاى كتبى تلفن همراه خاصيت ايجاد چنين زبانى خاص را بسيار بيشتر دارا مى‌باشند.
