نام نویسنده: جيم هاپكينز
شرق – «آرنولد شوارتزنگر»، «تايگر وودز» و بنيانگذاران سى و اندى ساله گوگل تنها سرمايه گذارانى نيستند كه پس از عرضه سهام اين شركت اينترنتى به ثروت سرشارى دست خواهند يافت.
دانشگاه استنفورد، زايشگاه فكر تاسيس گوگل، نيز مى تواند ۲۵۰ ميليون دلار از قبل سهمش در اين غول جست وجوگر اينترنت به جيب بزند و ركوردى را در زمينه بهره بردارى از سود يك پروژه دانشجويى به ثبت برساند.استنفورد از ديرباز از نقش خود به عنوان بوته آزمايش صنعت فناورى پيشرفته سود برده و به تشكيل ۱۲۰۰ شركت تازه در عرصه فناورى اطلاعات و اينترنت از جمله Yahoo!، eBay و Hewlett _ Packard كمك كرده است. اين دانشگاه در سال ۲۰۰۲ از محل صدور مجوز بهره بردارى فناورى براى گوگل و ساير شركت ها ۲/۵۰ ميليون دلار درآمد داشت و طبق تازه ترين آمار، پنجمين دانشگاه پردرآمد آمريكا است و دانشگاه كلمبيا در رتبه نخست قرار دارد.رابطه استنفورد با گوگل نمايانگر روند فزاينده اى در دانشگاه هايى كه مى كوشند از تحقيقات دانشجويى سود ببرند، امرى كه پيشتر «تابو» تلقى مى شد.
در حال حاضر، بيش از ۳۰۰ دانشگاه آمريكا آزمايشگاه ها و كلاس هاى درس را به دنبال كشف هاى تازه اى كه بتوانند نسل بعدى گوگل يا داروهاى ضدسرطان شوند، مى كاوند. اين رقم در سال ۱۹۸۰ تنها ۲۵ دانشگاه بود.«اريك جى كمپل»، استاديار دانشگاه پزشكى هاروارد كه در مورد اين روند مطالعه كرده، مى گويد: «دانشگاه ها دعا مى كنند به گنج برسند.» ولى اين سرمايه گذارى عارى از خطر نيست. دانشگاه هايى كه ميليون ها دلار صرف ثبت حق كشف و اختراع مى كنند، اغلب ۱۰ سال يا شايد هم بيشتر منتظر مى مانند تا سود تضمين نشده شان بازگردد.
پروژه هاى دانشجويان تازه كار به خصوص در بخش هاى پررونقى مانند بيوتكنولوژى گاهى بدون سوددهى دانشگاه را متحمل زيان مى كند. همچنين كارشناسان نگران اند كه دانشگاه هايى كه بيش از حد به سود مى انديشند، با امتناع از انتشار نتايج پژوهش ها به احتكار اكتشافات بپردازند. بدين ترتيب ساير دانشمندان از اطلاعات لازم براى پيشبرد علم و فناورى جامعه محروم خواهند شد.
• كانون داغ پژوهش
اما دانشگاه ها فعلاً به پيشبرد برنامه هاى به اصطلاح انتقال فناورى، اغلب در اماكن دور از مراكز پيشرفته پژوهشى نظير نيويورك، بوستون و منطقه خليج سانفرانسيسكو اهتمام مى ورزند. به خصوص فلوريدا كانون داغ اين گونه تحقيقات است. دانشگاه فلوريدا در «گينزويل» در سال ۲۰۰۲ از سهم خود در طرح هايى نظير ساخت جنگنده و داروى Trusopt، ۳۲ ميليون دلار درآمد داشت.به گفته انجمن مديران فناورى دانشگاه هاى آمريكا، اين رقم در موسسه فناورى ماساچوست فقط ۲۶ ميليون دلار بود.دانشگاه فلوريدا كه دفتر انتقال فناورى اش ۱۴ كارمند دارد، دو سال پيش با فروش سهم خود در شركت Regeneration ۶۰، ميليون دلار كسب كرد. دانشگاه مذكور، اين سازنده بافت و استخوان را در سال ۱۹۸۸ تاسيس و دو سال بعد سهامى عام كرد. سال پيش اين شركت با حدود ۴۰۰ كارمند ۷۶ ميليون دلار درآمد داشت. در واقع دانشگاه فلوريدا از ديرباز از اكتشافات دانشجويى سود برده كه مهمترين آنها يك نوشيدنى ورزشى است كه براى فوتباليست هاى تشنه اين دانشگاه توليد شده بود. فروش پروانه توليد اين نوشابه به شركت Gatorade ۹۴، ميليون دلار عايد اين دانشگاه كرده تا آن را صرف تحقيقات ۵۰ هزار دانشجوى خود كند.
• از Gatorade تا Google
مى توان گوگل را Gatorade دانشگاه استنفورد ناميد. فناورى گوگل را ۸ سال پيش دو دانشجوى مقطع كارشناسى ارشد رشته علوم رايانه اى اين دانشگاه ابداع كرد: «سرگئى برين» كه اكنون ۳۰ سال سن دارد و «لرى پيج» ۳۱ ساله. اما مالك اين فناورى دانشگاه استنفورد است زيرا آن را با بودجه خود راه اندازى كرد.اين دانشگاه به مدت ۲ سال مى كوشيد تا مجوز آن را به ساير شركت ها بفروشد تا اين كه «برين» و «پيج» در سال ۱۹۹۸ آن را به نام شركت تازه خود گوگل ثبت كردند. به موجب آن قرارداد، گوگل ساليانه سهم استنفورد را به صورت سهام و پول نقد مى پردازد. اين وجه نقد به ۳ قسمت مساوى بين گوه علوم رايانه اى، دانشگاه مهندسى و برين و پيج تقسيم مى شود.استنفورد به موجب اين قرارداد همچنين بخشى از سهام گوگل را به دست آورد، اما اكنون حاضر نيست ميزانش را فاش كند. با اين وجود، اقدام اخير گوگل براى عرضه سهامش و ثبت آن در كميسيون سهام و اوراق بهادار آمريكا حاكى از آن است كه سهم استنفورد كمتر از ۵ درصد است.
«كرئگ زولان»، رئيس اجرايى شركت انتقال فناورى Techcense برآورد مى كند كه مالكيت اين دانشگاه براساس عرف تاريخى با ۵ درصد آغاز شد، اما شايد بعد از آن كه سرمايه گذارانى مانند شوارتزنگر در خلال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰ از طريق صندوق هاى سرمايه مشترك ۴۰ ميليون دلار به اين گوگل تزريق كردند، سهم استنفورد به يك درصد كاهش يافته باشد.
تخمين درباره ارزش سهام گوگل پس از شناورسازى نيز نوسانات گسترده اى دارد، اما براساس رقمى كه اغلب ذكر مى شود، ارزش سهام استنفورد احتمالاً به ۲۵۰ ميليون دلار بالغ شود. «اسكات شين»، استاد اقتصاد و نويسنده كتاب تازه انتشار يافته «كارآفرينى آكادميك: پروژه هاى دانشگاهى و ايجاد ثروت» مى گويد: «اين مى تواند بزرگ ترين موفقيت مالى دانشگاهى تا به امروز باشد.» روابط استنفورد با گوگل فراتر از اين است. ماه پيش «جان هنسى»، رئيس اين دانشگاه به هيات رئيسه اين شركت اينترنتى پيوست و به همراه ۲ مدير تازه از حق خريد ۶۵ هزار سهم گوگل برخوردار شد. استنفورد مى گويد كه هنسى به عنوان شخصيتى حقيقى به گوگل محلق شده، درست همان گونه كه وى عضو هيات مديره Cisco است، شركتى بزرگ در «سيليكون ولى» كه نطفه اش در ۱۹۸۴ در استنفورد منعقد شد. حتى براى دانشگاهى به ثروتمندى استنفورد، ۲۵۰ ميليون دلار مبلغ هنگفتى است. اين دانشگاه در سال مالى گذشته ۴۸۶ ميليون دلار كمك مردمى دريافت كرد و اكنون ارزش خزانه اش ۶/۸ ميليارد دلار است.
«جان ليپين كات»، رئيس موقت شوراى «پيشبرد و حمايت از تربيت» مى گويد كه به موازات افزايش هزينه هاى تحصيل و كاهش پشتيبانى دولت، دانشگاه هاى سراسر آمريكا براى يافتن منابع مالى به تكاپو افتده اند. برخلاف بسيارى از هداياى مردمى، درآمد ناشى از انتقال فناورى عارى از هرگونه چشمداشت است و «ليپين كات» مى گويد كه دانشگاه ها مى توانند اين پول را صرف پژوهش، اعطاى بورس يا پرداخت صورتحساب هاى سبك بكنند.
• سود، مادر اختراع
دانشگاه ها دست كم از سال ۱۹۲۵ از اختراعات عرصه فناورى سود برده اند. پس از تصويب قانون فدرال Bayh _ Dole در سال ۱۹۸۰ تلاش در اين خصوص شتاب گرفت، زيرا موانع برداشت سود از تحقيقات انجام شده با اعتبارات دولتى برچيده شد.دانشگاه كاروليناى شرقى برنامه خود را در سال ۱۹۹۵ آغاز كرد. از آن هنگام اين دانشگاه در شهر گرينويل سه شركت از جمله گروه Janus Development را به راه انداخته كه دستگاهى به نام Speech Easy را براى درمان لكنت زبان مى سازد. اين دانشگاه قريب به ۸۰ هزار دلار صرف اين فناورى كرد و بعد مجوز آن را به نام Janus به ثبت رساند و تاكنون ۲۵۰هزار دلار دريافت كرده كه براساس ميانگين هاى آمريكا رقم اندكى است، ولى توان مالى آن را تقويت مى كند. دانشگاه كاروليناى شرقى ۱۸هزار دانشجو دارد و بودجه ساليانه اش ۴۰۰ ميليون دلار است.
همچنين اين مركز آموزشى قصد دارد در شهرهاى شرقى كاروليناى شمالى كه مشاغل مرتبط دخانيات و ساير حرفه ها را از دست داده اند، اشتغال زايى كند. «مارتى ون اسكات»، مدير دفتر انتقال فناورى در اين دانشگاه مى گويد: «بسيارى از اين بخش ها، بسيار بسيار محرومند.» دانشگاه كاروليناى شرقى و ساير دانشگاه هاى آمريكا اميدوارند شركت هاى تازه تاسيس مانند Janus كه ۱۰ پرسنل دارد، به كسب و كارهاى بزرگى مانند گوگل تبديل شوند. گوگل ۶ سال پس از تاسيس در منطقه Mountian View در «سيليكون ولى» قريب به دوهزار كارمند دارد و سال پيش درآمد ساليانه اش به ۹۶۲ ميليون دلار بالغ شد.
دولت هاى ايالتى آمريكا نيز دست به كار شده اند و اميدوارند با اختصاص منابع به پژوهش دانشگاهى از رونق بالقوه بخش رو به رشد بيوتكنولوژى بهره بردارى كنند.قانوگذاران فلوريدا در اكتبر گذشته پذيرفتند ۳۱۰ ميليون دلار را از محل اعتباات توسعه اقتصادى فدرال به موسسه پژوهشى Scripps اختصاص دهند تا يك مجتمع دانشجويى در حوالى «پام بيچ» غربى احداث كند. اين موسسه در رشته هاى زيست شناسى و شيمى مدرك دكترى مى دهد و ايالت فلوريدا اميدوار است در صورت تاسيس شركت هاى تازه از طريق اين پژوهشكده ۴۴ هزار شغل ايجاد كند.
• تسهيم علم
اما اين تب دانشگاه ها براى بهره بردارى از سود تحقيقات مايه نگرانى كارشناسانى مانند «كمپل» در دانشگاه هاروارد شده است. وى مى گويد كه پيش از تصويب قانون Bayh _ Dole، تسهيم علم و پژوهش عمدتاً از طريق نشرياتى همچون «ژورنال انجمن پزشكى آمريكا» صورت مى گرفت. اكنون برخى پژوهشگران تحت فشار دانشگاه هاى سودجويى كه حقوق اندكى مى پردازند، نتايج كشف خود را منتشر نمى كنند.
وى مى گويد: «نگهدارى اسرار علمى يك دغدغه بزرگ است.» كمپل و ساير پژوهشگران در يك تحقيق دريافتند كه ۲۱ درصد مهندسان ژنتيك كه اطلاعات خود را از ساير محققان دريغ مى كردند، لزوم «حفاظت از ارزش بازرگانى اين يافته ها» را دستاويز قرار مى دادند. افزون بر اين، چه بسا پژوهشگران توان خود را صرف كشف هايى كنند كه ارزش بازرگانى بالقوه زيادى نسبت به تحقيقات پايه دارند. اما حاميان انتقال فناورى مى گويند كه دانشگاه ها مى توانند همزمان با تسهيم علم، منفعت ببرند. «آن هامرسلا»، وكيل ارشد مالكيت معنو در موسسه فناورى ماساچوست خاطرنشان مى كند: «براى اكثر دانشگاه ها، نتايج اين كسب و كار مختلف است.»
كارشناسان مى گويند بسيارى از كشف هاى به عمل آمده در آزمايشگاه ها و كلاس ها به دست مصرف كنندگان نمى رسند، مگر اين كه شركت ها آنها را به صورت داروهاى ضدسرطان، نرم افزار يا موتور جست وجوگر درآورند. شركت ها نيز چنين نخواهند كرد، مگر اين كه دانشگاه ها اكتشافات خود را ثبت و حق بهر ه بردارى را اعطا كنند.فيليپس از دانشگاه فلوريدا مى گويد: «مى توان اين تحقيقات را به صورت علم عمومى رايگان درآورد، ولى اگر علم عمومى رايگان شود، هيچ كسى براى توسعه آن سرمايه گذارى نخواهد كرد.»
