نام نویسنده: شهرام شريف
شرق – بسيارى از ساكنان شهر ژنو حتى آنها كه كمتر به اخبار گوش مى دهند و جز زندگى معمول دورو برشان با تفاقات ديگرى خود را درگير نمى سازند و به نوعى در اين شهر آرام و نيمه خلوت زندگى بى دردسر و كم افت و خيزى را سپرى مى كنند، طى روزهاى ۹ تا ۱۲ دسامبر نام WSIS را بر در ديوار شهرشان و حتى روى تابلوهاى الكترونيكى راهنمايى ديدند و حتى اگر به اين هم توجه نكرده باشند در خيابان و خصوصاً در اتوبوس هاى درون شهرى كه مهم ترين وسيله حمل ونقل مردم اين شهر به شمار مى رود صبح ها و آخر شب ها چهره هاى گوناگونى از سياه پوست آفريقايى گرفته تا چشم بادامى آسياى جنوب شرقى و عرب را مشاهده كردند كه مى آمده اند و مى رفته اند و با زبان غير فرانسوى و با هيجان حرف مى زده اند و حتى بليت هم نمى خريده اند .
ژنوى ها كه در تقويم ساليانه شان كنفرانس زياد مشاهده مى كنند، حتماً با خود گفته اند اين ديگر كدام كنفرانسى است كه اينجا را به هم ريخته است؟
حتى اگر يك ساكن ژنو كه به نوعى شهر كنفرانس ها و ميزگردهاى سياسى و بين المللى به شمار مى رود چنين فكرى كرده باشد، بسيارى از شركت كنندگان در اجلاس جهانى جامعه اطلاعاتى بعد از پايان اجلاس فهميده بودند كه براى شهرى چون ژنو حضور بيش از ۱۵ هزار شركت كننده و رفت و آمد رهبران بيش از ۶۰ كشور و مقامات عالى رتبه ده ها كشور ديگر عملاً چندان تغييرى در زندگى عادى مردمان اين شهر نداده است. با اين همه شايد براى آنها نيز اين سئوال پيش آمد بود كه برگزارى بزرگترين اجلاس درباره ارتباطات و رهيافت به جامعه اطلاعاتى چرا بايد در كشورى انجام گيرد كه اساساً در زندگى روزمره مردمان چندان خونگرم و ارتباط پذيرى ندارد و احتمالاً پاسخ اين سئوال را نيز يافته اند كه امنيت بالا و دورى از اتفاقات سياسى _ منطقه اى و شهرت ژنو به شهر صلح آن را بهترين انتخاب مقامات سازمان ملل و اتحاديه جهانى مخابرات (ITU) براى برگزارى چنين كنفرانس بين المللى كرده است. خصوصاً از آن جهت كه حضور رهبران و مقامات بلند پايه كشورهاى مختلف در اين اجلاس يك الزام و اعتبار نيز بود كه كمتر شهرى مى توانست چنين قابليتى را داشته باشد. پى بسترى كه ژنو براى برگزارى چنين اجلاسى داشت و از همين رو هم براى اين ميزبانى انتخاب شد شايد كنايه از پى بسترى باشد كه يك جامعه اطلاعاتى به آن نياز دارد. امنيت، بى طرفى و صلح آميزى اصول يك جامعه اطلاعاتى است، چيزى كه درنسخه نهايى اعلاميه اصول هم به توافق همه كشورهاى شركت كننده رسيد .
سران سخنران
«آينده صنعت فناورى اطلاعات خيلى در دست جهان توسعه يافته، كه بازارهاى آن اشباع شده، نيست بلكه آينده آن در رسيدن به ميليون ها كسانى است كه در جهان در حال توسعه اند و هنوز دست انقلاب اطلاعاتى به آنها نرسيده است.» اين بخش هايى از سخنان كوفى عنان دبير كل سازمان ملل بود كه در حقيقت ميزبان اصلى اين اجلاس به شمار مى آمد.
سازمان ملل به همراه ITU ( اتحاديه جهانى مخابرات ) و يونسكو در كنار كشور سوئيس برگزار كننده اين اجلاس به شمار مى آمدند و حتى حفاظت از اجلاس هم توسط نيروهاى مخصوص سازمان ملل انجام مى گرفت. به عقيده بسيارى اين اجلاس راه سازمان ملل را براى ورود به عرصه ICT جهانى باز كرد و از آنجا كه مى بايد براى حضور سازمان ملل در چنين عرصه جديدى يك دليل بشردوستانه وجود داشته باشد شكاف ديجيتالى يك بهانه بسيار مناسب بود. كوفى عنان در سخنرانى جذاب خود در اجلاس سران اما اين حضور را به نوعى به بهره گيرى از يك دارايى جديد جهانى نسبت داد و گفت كه «موضوع اصلى الب اجلاس هاى جهانى موضوع تهديدهاست اما اين اجلاس از آن نظر بى همتاست كه به چگونگى بهره گيرى از يك دارايى مى پردازد.» عنان البته موضوع شكاف ديجيتالى را نيز از نظر دور نداشت و تاكيد كرد كه بخشى از شكاف ديجيتالى شكاف محتوايى است چيزى كه هم اكنون باعث شده كه بسيارى از مطالب روى وب اساساً ربطى به نيازهاى اصلى مردم جهان نداشته باشد و ۷۰ درصد آن نيز به زبان انگليسى است كه گاه صداها و نظرات مردم بومى در آن گم مى شود.
ديگر سخنرانان اجلاس هر كدام از منظرى منطقه اى و محلى و يا حتى سياسى به موضوع جامعه اطلاعاتى پرداختند و به نوعى نظرات رسمى و يا آرزوهاى خود را در اين باره بيان كردند چيزى كه حداقل در كوتاه مدت به كارى نمى آيد.ژان پير رافارين نخست وزير فرانسه كه در غياب سران و مقامات بلند پايه كشورهاى اتحاديه اروپايى يك استثنا به شمار مى رفت در سخنان خود به نوعى از جانب اتحاديه اروپا و كشور توسعه يافته فرانسه اين تضمين را داد كه آنها طرفدار جامعه اى هستند كه به روى همگان باز است و بر اصول آزادى، برابرى و عدم تبعيض استوار است. با اين وجود همه كشورهاى توسعه يافته تا روز آخر در حال بحث بى پايان و چانه زنى فراوانى براى اهداى كمك از سوى اين كشورها به كشورهاى در حال توسعه (خصوصاً كشورهاى آفريقايى) بودند.
چيزى كه سرانجام هم با موافقت و خوبى و وشى پايان يافت و كشورهاى غربى موافقت كردند تا بخشى از هزينه هاى توسعه اى سى تى در كشورهاى آفريقايى را برعهده بگيرند.سيد محمد خاتمى رئيس جمهور ايران كه جنبه سياسى حضورش در اجلاس به جنبه هاى ICT آن مى چربيد هم در يك سخنرانى ۵ دقيقه اى به نوعى نگرانى خود را از نابرابرى و تقسيم ناعادلانه اطلاعات در جهان امروز بيان كرد. خاتمى در بند چهارم از ۶ انتظارى كه در پايان سخنرانى خود ارائه داد به دسترسى بدون تبعيض افراد، نهادها و كشورها به اطلاعات تاكيد و ابراز اميدوارى كرد كه هيچ دولتى حق اعمال تصميم هاى يك جانبه در محروم كردن ملت هاى ديگر از حقوق خود از جمله دسترسى صحيح به اطلاعات نداشته باشد.
اين سخنان يك روز بعد دستمايه سئوال آرون سوليون خبرنگار سايت بى بى سى نيوز قرار گرفت كه از خاتمى پرسيد «با توجه به تاكيد شما براى دسترسى همه جانبه مردم به اطلاعات و عدم محروم كردن آنها از اطلاعات چرا دولت شما جلوى دسترسى مردم به تعدادى از سايت هاى اينترنتى را گرفته است؟» پاسخ رئيس جمهور ايران چنان بود كه او براى گزارش خود كه دقايقى بعد در صفحه نخست سايت بى بى سى قرار گرفت اين تيتر را انتخاب كرد: خاتمى از سانسور اينترنت در ايران دفاع كرد.
سران كشورها در طول دو روز غير از اين سخنرانى متن اصلى اعلاميه اصول را كه اين اجلاس بر مبناى آن شكل گرفته بود، به نوعى توافقى مورد تاييد قرار دادند. در اين اعلاميه كه به نوعى اعلاميه اى در اندازه هاى اعلاميه حقوق بشر به شمار مى رود رهيافت و مسير حركت به سمت يك جامعه اطلاعاتى مشخص شده است. شايد توافق بر سر اين اعلاميه اصلى ترين معجزه مقامات سوئيسى و سازمان ملل باشد. گنجاندن نظرات كشورهايى چون چين و ويتنام (كه به محدود كردن اينترنت و اطلاع رسانى در كشورشان شهره اند) در كنار نظرات كشورهاى غربى شايد به نوعى حذف شكاف نظرى ميان اين كشورهاى كاملاً متفاوت از هم باشد، هر چند اين كار ساده انجام نگرفت. از دو سال قبل تا كنون متن اعلاميه اصول در كنفرانس هاى منطقه اى و توسط پيشنهادهاى شورهاى مختلف بارها تغيير كرده و به قول نصرالله جهانگرد نفر اول هيأت شركت كننده ايرانى در اجلاس هاى مقدماتى و اجلاس ماقبل آخر با چنين تغييراتى به قوام و استحكام خاصى رسيده است كه در آينده از طرف همه كشورها و بخش هاى خصوصى و دولتى به آن ارجاعات متعددى خواهد شد.
كلاً نظرتان چيست
«ما فقط ۲۴۰ سايت را فيلتر كرده ايم كه بيشتر آنان هم سايت هاى غير اخلاقى هستند.» اين شايد بزرگترين اشتباهى بود كه رئيس جمهور ايران در ژنو انجام داد و نشان از اين داشت كه حتى تعداد سايت هاى فيلتر شده از مقام اول اجرايى كشور نيز پنهان داشته شده است. اين اشتباه البته دقايقى بعد توسط وزر پست جبران شد: « سايت هاى فيلتر شده بالغ بر ده ها هزار است كه فقط ۲۴۰ سايت آنها به دلايل غير اخلاقى مسدود شده اند.»
اين به اضافه اشتباهات عمدى يا سهوى مترجم جلسه در نخواندن سئوالات مربوط به سانسور اينترنت تا حدودى شبهاتى را در حاضران به وجود آورد. وقتى خبرنگار الاهرام پرسيد:« سئوال اولم درباره آينده روابط شما با مصر و سئوال دومم درباره علت سانسور اينترنت در ايران است.» مترجم اينگونه ترجمه كرد: «سئوال اول ايشان درباره آينده روابط شما با مصر است و سئوال دوم ايشان اين است كه كلاً نظرتان در اين باره چيست!؟» البته اشاره وزير پست كه در جلسه حضور داشت مترجم را به ترجم ناقص سئوال واداشت: «سئوال ايشان درباره فيلترينگ اينترنت است!»
با وجود آنكه برگزاركنندگان جلسه اجازه طرح سئوالات خبرنگاران ايرانى را ندادند اما سئوالات مربوط به فيلترينگ به نوعى بيشترين سئوالات مربوطه به كنفرانس را در برمى گرفت در حالى كه مشخص بود رئيس جمهور خود را براى پاسخ به سئوالاتى چون ديدار با حسنى مبارك و روابط با مصر و ديدارهاى حاشيه اجلاس آماده كرده بود. خاتمى نمى دانست كه ساعت ها قبل از حضور او در اين جلسه كه از قضا با تدابير بى سابقه امنيتى در محل استقرار خبرنگاران انجام گرفته بود، بسيارى از وبلاگ نويسان ايرانى به پيشنهاد حسين درخشان نويسنده وبلگ سردبير خودم، سئوالات خود را براى خبرنگاران وبلاگ رسمى اجلاس نوشتند به طورى كه تا قبل از برگزارى جلسه مطبوعاتى بيش از ۳۰۰ سئوال كه عمدتاً مسائل مربوط به فيلترينگ و مسدود كردن سايت هاى خبرى را در بر مى گرفت ، روى وبلاگ اجلاس منتشر شده بود.
پاسخ به مسئله فيلترينگ البته سرانجام و در پايان جلسه به عهده وزير پست گذاشته شد. در مصاحبه اى كه در همين زمينه با او انجام گرفت معتمدى در پاسخ به سئوالى درباره زندانى كردن وبلاگ نويسان گفت:« تا به حال هيچ وبلاگ نويسى به خاطر وبلاگش زندانى نشده است اگر اسم داريد بدهيد.» چند دقيقه بعد خبرنگارى كه سئوال را مطرح كرده بود با جست وجو در اينترنت از روى كامپيوتر دستى خود خبرى را به وزير پست نشان داد كه نوشته بود سينا مطلبى به دليل چاپ مطالبى روى وبلاگش دستگير شده است. وزير گفت نه به خاطر مطالبش نبوده ضمن اين كه الان هم آزاد شده است. بعضى از وبلاگ نويس ها بعدها نوشتند كه چگونه وزير از دستگيرى شخصى ابراز بى اطلاعى مى كند ولى از آزادى وى خبر مى دهد!
حضور موثر ايران
به غير از هيأت همراه رئيس جمهور بيش از پنجاه نفر از كارشناسان و متخصصان از مجموعه سازمان هاى دولتى و غير دولتى از طرف شوراى عالى اطلاع رسانى در اين اجلاس شركت كردند. هر چند به گفته بسيارى از آنان خبردار شدن ديرهنگام آنان براى حضور پربار در اين اجلاس كافى نبود و از اين رو ايران به غير از يك گزارش از وضعيت ارتباطات چندان چيزى ارائه نداد. به رغم اين ايران به عنوان يكى از كشورهاى اصلى شركت كننده در كنفرانس هاى مقدماتى و نهايى سهم قابل توجهى در اين اجماع جهانى داشته است. به گفته نصرالله جهانگرد مشاور آى سى تى رئيس جمهور كه براى حضور فعال ايران و خصوصاً رئيس جمهور در اين اجلاس تلاش زيادى كرد، ايران توانست بسيارى از پيشنهادات خود را در متن اعلاميه نهايى بگنجاند و با رايزنى گسترده به همراه بسيارى از كشورهاى در حال توسعه موضوع تغيير مديريت اينترنت را مورد تاكيد قرار داد.
تغيير مديريت اينترنت از آنجا ناشى مى شود كه بسيارى از كارشناسان اجلاس wsis را به نوعى مقابله با مديريت تحت كنترل ايالات متحده مى دانستند و اعتقاد داشتند كه اتحاديه بين المللى مخابرات با هدف كسب مديريت اينترنت سعى در احياى مجدد خود دارد، هر چند گروهى نيز معتقد بودند كه گرفتن مديريت فعلى اينترنت از شركت نيمه خصوصى ICANN به دليل نداشتن توان فنى عملاً به توقف اينترنت مى انجامد. با اين حال جهانگرد كه نقش ايران را در تصويب اين بخش پرمناقشه از اعلاميه پررنگ مى دانست خاطر نشان كرد كه سرانجام كشورها و از جمله نماينده ايالات متحده با مديريت اينترنت تحت يك نهاد بين المللى مشخص موافقت كردند.
فريقايى ها بردند
هر چند معجزه كشاندن رهبران كشورها براى يك توافق جمعى به بهاى كنار گذاشتن سازمان هاى غير دولتى از برنامه هاى اصلى اجلاس منجر شد اما حتى در پايان اجلاس با برنامه هاى مفصلى كه در حاشيه اجلاس برگزار شد NGO ها هم ناراضى نبودند اما اگر مسابقه اى در اجلاس در كار بوده باشد ، قطعاً آفريقايى ها برنده اصلى بودند ، آنها كه با تمام توان خود در اين اجلاس شركت كرده بودند سرانجام هم نظرات خود را در اعلاميه نهايى گنجاندند و هم قول كمك هاى مالى براى توسعه آى سى تى را از كشورهاى پيشرفته گرفتند.
اين اجلاس آنقدر بايد پربار بوده باشد كه برخى از آنها جلسه سران را ترك كردند تا در كنار غرفه هايشان با مردم عكس يادگارى بگيرند. عكس هايى كه شايد روزى همچون سندى براى نشان دادن تلاش موفق آنها در يك مصاف بين المللى به كار آيد.
