نام نویسنده: على خسروى*
بخش مقاله ITiran – همانگونه كه در مقدمه اشاره شد، تكنولوژى هاى اطلاعاتى مزايا و امكانات فراوانى در عرصه فعاليتهاى انسانى ارائه نموده اند. ورود به قرن بيست و يكم ، همراه با چالشها و نگرانى هاى بسيار جدى براى جامعه بشرى بوده است كه بحران هاى زيست محيطى ،گرسنگى و سوء‌تغذيه و خشكسالى از آن جمله اند. متاسفانه هيچيك از برنامه هاى توسعه و تكنولوژى هاى قرن بيستمى نتوانسته اند تاثير قاطعى در رفع شكاف توسعه و تبعات ناشى از آن داشته باشند. اما به زعم بسيارى ز صاحبنظران، تكنولوژى هاى اطلاعاتى مى توانند در مواجهه با اين چالشها نقش اساسى داشته باشند و اين نظر تا آنجا پيش رفته است كه جامعه اطلاعات مدار (دانش مدار) بعنوان الگوى توسعه جهانى معرفى شده است (كوفى عنان ،1998). بر اين اساس ، جوامع و ملتها را ميتوان بر مبناى شاخص ارزش و دسترسى به اطلاعات در آن جامعه مورد بررسى و طبقه بندى قرار داد. دسترسى به اطلاعات در يك جامعه دانش ـ مدار بدان معنا است كه تمامى افراد جامعه در هر موقعيت مكانى و زمانى دسترسى يكسانى به اطلاعات مورد نياز خود داشته باشند. در چنين جامعه اى دسترسى به اطلاعات حق افراد و در عين حال ابزار و شاخص توسعه حسوب مى شود. يكى از بارزترين ابعاد تحولات اجتماعى ناشى از انقلاب اطلاعاتى در دو دهه اخير، مفهوم دولت در جامعه اطلاعاتى و در مقياس محدود تر، دولت الكترونيك مى باشد.
تعريف دولت الكترونيكى :
همانگونه كه اشاره شد ، يكى از مزاياى بسيار انقلاب ديجيتالى، پتانسيل آن براى تحكيم دموكراسى، افزايش پاسخگويى دولت نسبت به نيازهاى شهروندان و افزايش كارايى ارتباطات درون جامعه مى باشد. در واقع ، گسترش امكانات سخت افزارى و نرم افزارى به همراه تغيير در كميت و كيفيت ارتباطات اقتصادى جامعه باعث گرديده است تا مكانيزم هاى نوينى براى انجام امور روزمره افراد و موسسات اباع شود. دولت الكترونيكى استفاده از فن آوريهاى اطلاعاتى و ارتباطى براى تحول در ساختار عملكردى دولت از طريق افزايش پاسخگويى، دسترسى و بهره ورى آن مى باشد. در اين راستا،مهمترين فعاليت متعارف در امر دولت الكترونيكى ، استفاده از فن آوريهاى اطلاعاتى (عموما اينترنت) براى رساندن اطلاعات و سرويسهاى دولتى به شهروندان، تاجران و ديگر نهادهاى دولتى مى باشد. اين سيستم ها شهروندان را قادر مى سازند تا بصورت تمام وقت (24 ساعته) به سرويسهاى مورد نياز دسترسى داشته باشند.
برخى از اهداف تحقق دولت الكترونيكى عبارتند از :
1- مهيا كردن دسترسى بيشتر به اطلاعات و سرويسهاى دولتى
2- بهبود مشاركت شهروندان از طريق قادر سازى عموم جامعه به تعامل با مقامات دولتى
3- افزايش پاسخگويى دولت از طريق شفاف سازى فعاليتهاى آن و در نتيجه كاهش فرصتهاى بروز فساد
4- مهيا كردن فرصتهاى توسعه بويژه براى جوامع روستايى و سنتى محروم
5- افزايش امكان مبادلات تجارى و اقتصادى از طريق ايجاد رابطه موثرتر موسسات و نهادهاى اقتصادى با مشتريان
با وجوديكه استقرار دولت الكترونيكى مستلزم پيش نيازهاى سخت افزارى و زير ساختى ويژه اى مى باشد ، با اينحال محدود به كشورهاى پيشرفته نمى باشد و اساسا برخى از پيشرو ترين و كارآمد ترين كاربردهاى آن در كشورهاى در حال توسعه صورت گرفته است.
دولت ها استراتژى هاى متفاوتى براى ايجاد دولت الكترونيكى دارند. برخى برنامه هاى جامع درازمدت تدوين مى كنند. برخى ديگر تنها حوزه هاى مشخصى را بصورت پروژه هاى خاص در نظر مى گيرند. با اينحال، در تمام موارد كشورهايى كه بعنوان موفق ترين ها شناخته شده اند، با پروژه هاى كوچك ترى آغاز كرده اند كه جزئى از مراحل ايجاد يك ساختار كلى بوده اند.
در ادامه اين نوشته ، ابتدا به اجزاى اصلى يك سيستم دولت الكترونيكى پرداخته و سپس مراحل اجرايى اين فرايند تشريح مى شود. بايد توجه داشت كه در اين مقاله لزوما به تمامى اجزا يا فرايند ها و ابعاد دولت الكترونيكى پرداخته نشده است بلكه بيشتر تلاشى در جهت ارائه تصويرى از روند طراحى و اجراى سيستم دولت الكترونيك انجام گرفته است.
اجزاى اصلى دولت الكترونيكى :
در يك مدل دولت الكترونيك، عناصر و اجزاى متعددى وجود دارند كه هريك كاركردهاى مشخصى را دارا مى باشند. با اينحال مى توان سه بخش اصلى براى آن در نظر گرفت كه ساير اجزا به نحوى در حيطه اين بخشها قرار مى گيرند.
الف ـ رابطه دولت با دولت (G2G) :
از بسيارى جهات، اين بخش ستون اصلى دولت الكترونيك را تشكيل مى دهد. در واقع ، پيش از اينكه مبادلات الكترونيكى بين شهروندان و نهادهاى اقتصادى آغاز شود، دولت در تمامى سطح خود مى بايست سيستم هاى ارتباطى درونى خود را بهينه ساخته و مداوما به روز نمايد. اين بخش در بر گيرنده ارتباط و مبادله داده ها و اطلاعات بين دستگاه ها و بخشهاى دولتى در تمامى سطوح ملى، ناحيه اى و محلى است. ب ـ رابطه دولت با بخش تجارى (G2B) :
اين بخش در بر گيرنده ارتباطات دولت و بخشهاى بازرگانى و كسب و كار مى باشد. ج ـ رابطه دولت و شهروندان (G2B) :
اين بخش در بر گيرنده و تسهيل كننده رابطه بين دولت و شهروندان مى باشد كه در واقع از اهداف اوليه دولت الكترونيكى به شمار مى رود. در اين بخش از فعاليت ها، معاملات و مبادلات شهروندان و دولت مانند اخذ مجوز ها و گواهينامه ها ، پرداخت ماليات و امور از اين دست به صرف وقت و هزينه كمتر و با سهولت بيشترى انجام مى شوند. يكى از مهمترين ابزارهاى مورد نظر در اين بخش ، ايجاد مراكز يا سايتهاى جامع (درگاهى )است كه از طريق آنها يك شهروند مى تواند به انواع اطلاعات يا سرويسها دسترسى داشته باشد و نيازى به مراجعه به سايت يا مركز ويژه هر فعاليت نباشد.
*کارشناس فناورى ارتباطات و اطلاعات
