در ۱۵ سال گذشته تولید موبایل ایران مسیر پر فراز و نشیب و البته عجیبی را پشت سر گذاشته. از سال ۱۳۸۷ گرفته که «عقب‌نشینی کامل از تولید گوشی ملی»، تیتر بسیاری از روزنامه‌ها بود تا مرداد ماه سال ۱۳۹۵ که مدیرعامل شرکت جی‌ال‌ایکس در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کرد سه کارخانه تولیدکننده گوشی در ایران ورشکست شده‌اند و با توان ده درصدی در حال فعالیت هستند، صنعت تولید موبایل در کشور همواره در سراشیبی قرار داشته. به نظر می‌رسد به علت نبود صنعت تولید و حتی مونتاژ قطعات و تجهیزات دیجیتالی مناسب در کشور، تولید یک محصول کاملا تکنولوژیک مانند موبایل در کشور فعلا دور از دسترس باشد.
از یک دهه قبل تا امروز صنعت تکنولوژی در ایران به خصوص در عرصه سخت‌افزار رشد زیادی نداشته است و بازار موبایل هم همچنان در اختیار واردکنندگان برندهای خارجی است. به گفته مدیرعامل جی‌ال‌ایکس در حال حاضر سهم شرکت‌های تولیدکننده داخلی به قدری ناچیز است که به حساب نمی‌آید و آنها از سال ۹۸ تاکنون هیچ تولید گوشی هوشمند نداشته و فقط گوشی‌های ساده کیبوردی تولید کرده‌اند.
در حال حاضر ۶ تولیدکننده‌ی موبایل ایرانی، جی ال ایکس، جی‌پلاس، مجموعه‌ی ارگ جدید بم، صاایران، مجموعه‌ی انارستان و مجموعه‌ی اُرُد در ایران در حال فعالیت هستند. همچنین ستار هاشمی در گفت‌وگو با فارس اعلام کرده که تولید گوشی‌های داخلی بدون همکاری شرکای خارجی شدنی نیست؛ او معتقد است که در حوزه‌ی فناوری نمی‌توان صاحبان اصلی فناوری را نادیده گرفت.
چرا حمایت از تولید گوشی‌های داخلی دوباره داغ شد؟
از سال ۹۸ موضوع تولید گوشی‌های داخلی مجددا مطرح شد و وزیر ارتباطات به طرق مختلف حمایت خود را از گوشی‌های تولید/ مونتاژ شده در داخل ابراز داشته و کاربران را به خرید آنها تشویق کرده است. حال با شیوع ویروس کرونا، مجازی شدن آموزش و کسب و کارها و همچنین با افزایش قیمت گوشی تلفن همراه بیش از هر زمان دیگری به ضرورت تولید گوشی همراه داخلی تاکید می‌شود. اوایل دی ماه سال ۹۸ وزارت ارتباطات در جریان امضای دو تفاهم نامه با وزارت صنعت، معدن و تجارت و پست بانک ایران، از تولید گوشی هوشمند داخلی تا پایان سال به صورت قسطی خبر داد.
حالا معاون فناوری و نوآوری این وزارتخانه در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید با پیگیری‌های که انجام داده‌اند، انتظار دارند تا پایان سال ۱۴۰۴، حدود ۲۰ درصد سهم بازار گوشی‌های هوشمند به تولیدات داخلی اختصاص پیدا کند. همچنین او پیش‌بینی کرد که تا پایان دوره ۵ ساله اجرای طرح حمایت از توسعه زیست‌بوم همراه، توسعه بازار و فناوری تولید گوشی‌های هوشمند داخلی، صرفه‌جویی ارزی بیش از یک میلیارد دلار با تولید ۱۴ میلیون دستگاه گوشی همراه هوشمند و تبلت را به همراه داشته باشد. او یکی از راه‌های به دست آوردن سهم بازار برای تولید کنندگان داخلی را مشارکت اپراتورها و باندلینگ سرویس‌های ارتباطی روی سیم‌کارت منصوبه در گوشی‌های ایرانی و تامین پلتفرم‌های فروش اقساطی گوشی به مصرف‌کنندگان نهایی به صورت B۲B و B2C دانست.
ستار هاشمی معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به جزییات طرح مذکور توضیح داد: «این معاونت برنامه حمایتی جامعی را با همکاری نهادهای ذی‌ربط از جمله سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت صمت، مرکز ملی فضای مجازی و بخش خصوصی فعال در حوزه تولید و واردات گوشی همراه هوشمند پیگیری کرد که در نهایت منجر به تدوین «طرح جامع حمایت از توسعه زیست‌بوم همراه، توسعه بازار و فناوری تولید گوشی‌های هوشمند داخلی» شد.»
سهم تولیدکنندگان داخلی از بازار کمتر از نیم‌درصد است
اما با وجود این برنامه‌ها، تولیدکنندگان داخلی همچنان با موانع و چالش‌های مهمی روبرو هستند و به همین دلیل هنوز نتوانسته‌اند جایگاهی در بازار موبایل ایران پیدا کنند. مدیر عامل جی‌ال ایکس در گفت‌وگو با آی‌تی ایران می‌گوید که سهم آنها در بازار کمتر از نیم درصد است و آنها در سال ۹۹، به علت کمبود سرمایه هیچ گوشی هوشمندی تولید نکرده و تمرکز خود را روی تبلت و گوشی‌های کیبوردی گذاشته‌اند. طبق محاسبات حمید سعیدی یک تولید کننده برای تولید ده هزار گوشی میان‌رده ۱۰۰ دلاری، به یک میلیون دلار سرمایه نیاز دارد.
حمید سعیدی با اشاره به چالش‌هایی که تولیدکنندگان موبایل داخل ایران با آن درگیر هستند، گفت: «موانع بانک مرکزی، کارهای اداری و گمرکی از بزرگترین مشکلاتی است که ما با آن درگیر هستیم. برای مثال مرحله کارهای اداری ثبت سفارش تا ورود قطعات بسیار طول می‌کشد. ورود قطعات اولیه تلفن همراه با تخصیص ارز بسیاز زمان‌بر است، همچنین پس از این مراحل بانک مرکزی باید یک کد منشا ارز بدهد که آن هم با یک روند طولانی همراه است. این فرایند به گونه‌ای است که سفارش قطعات باید دو تا سه ما در گمرک بخوابد. همین مسائل باعث می‌شود که یک سرمایه‌گذار به جای اینکه سرمایه خود را در این حوزه قرار دهد آن را در بخش واردات گوشی که چالش‌های کمتر و سودهی بیشتری دارد، بگذارد.» به گفته او سرمایه در گردش برای تولیدکننده‌ها بسیار کند است.
گوشی‌های داخلی در بازار به ندرت پیدا می‌شود
به گفته مدیرعامل جی‌ال ایکس در حال حاضر تکنولوژی برای تولید همه قطعات کامل یک گوشی هوشمند در ایران وجود ندارد و آنها قطعات را از برندهای معتبر وارد کشور می‌کنند و در اینجا عمل مونتاژ انجام می‌شود. او درباره اعتماد کاربران به تولیدات داخلی گفت: «شاید اوایل یعنی ۱۵ سال پیش مشکلات کیفیتی وجود داشت اما در حال حاضر موضوع کیفیت بهبود پیدا کرده است. زیرا که قطعات هم از همان جایی تهیه می‌شود که برندهای معروف تهیه می‌کنند. همچنین نرم‌افزارها هم مشابه هستند. درواقع در حال حاضر تنها فرق بین برخی از برندهای خارجی و ایرانی قیمت و نام برند است. اما گوشی‌های داخلی با همان خدمات با قیمت مناسب‌تر در دسترس هستند که متاسفانه بخاطر عدم حمایت به چشم مشتریان نمی‌آید.»
او در ادامه با فرهنگ سازی برای استفاده از گوشی‌ها ایرانی را یکی از عامل‌های مهم حمایت از این صنعت دانست و گفت: «در حال حاضر به بازار که مراجعه کنید، شاید به ندرت بتوانید یک گوشی ایرانی هوشمند پیدا کنید. تبلیغات و رسانه‌ها بزرگترین عامل برای شناساندن این تولیدات به مردم است که در حال حاضر صدا و سیما برای هر ثانیه تبلیغ n تومان هزینه می‌گیرد که برای تولیدکنندگانی که در ابتدای کار است، به‌صرفه نیست.»
چرا تولیدکنندگان تلفن‌همراه ایرانی تاکنون موفقیت چشم‌گیری نداشتند؟
مارکتینگ و نحوه تبلیغات یکی از اقداماتی است که برندهای تولید کننده تلفن همراه برای شناخته‌شدن در سطح جهانی باید در نظر داشته باشند. اما تولیدکنندگان گوشی‌های هوشمند در ایران با توجه به اینکه یک تولید داخلی محسوب می‌شوند برای تبلیغات در مضیقه هستند.
بیژن خیابانی، مدیرعامل سابق نوکیا در ایران اعتقاد دارد که حمایت از تولیدکنندگان ایرانی نسبت به انتظاراتی که از شرکت‌ها دارند، بسیار ناچیز است. او با اشاره به سطح دانش و مهندسان ایرانی در گفت‌وگو با آی‌تی ایران گفت: «حمایت اگر به درستی در ایران انجام شود، تولیدکنندگان داخلی می‌توانند در سطح جهان شناخته شوند. حمایت فقط شامل تسهیلات و مسائل ارزی و مالی نیست. کمک‌های تخصصی و فنی و مسئله مارکتینگ، روابط عمومی و … ؛ مانند نقشه راه برای تولیدکنندگان داخلی به شمار می‌رود. اما در حال حاضر موانع به قدری برای آنها زیاد است که نمی‌شود انتظاری از آنها داشت. در یک دوره‌ای تولیدکنندگان بزرگی وارد این حوزه شدند که تجربه و سرمایه لازم را برای اینکار داشتند اما در حال حاضر اسمی از آنها نیست، دلیل آن موانع بیشماری از بانک تا گمرکی و … است.»
خیابانی با بیان اینکه مهندسان ایرانی از سطح سواد خوبی برخوردار هستند، توضیح داد: «گره‌هایی که سر راه تولیدکنندگان ایرانی وجود دارد، گره‌های مهندسی نیست، زیرا که افراد با سواد و آشنا با تکنولوژی در ایران وجود دارد که به راحتی می‌توانند تکنولوژی موردنظر را پیدا و پیاده کنند. برای مثال در سال 1368، مهندس فریبرز فارسی و داوری ماشین ظرفشویی را شبیه سازی کردند، اگر همان زمان این پروژه دانشجویی به یک پروژه صنعتی تبدیل می‌شد، ما پیش از سامسونگ ماشین‌های ظرفشویی هوشمند داشتیم. پس موضوع مهم‌تر حمایت از آنها است. برای مثال زمانی که سهم بازار نوکیا افزایش پیدا می‌کند، موضوع مهمتری از تکنولوژی دخیل است و آن زنجیره تامین آن است. قطعات سر زمان وارد شده و به موقع مونتاژ می‌شوند و بعد از کنترل کیفی به درستی وارد بازار خواهند شد، این فرایند نشان‌دهنده یک عرضه دائمی است. اما در ایران تولیدکنندگان زمانی که قطعات را وارد می‌کنند با توجه به موانعی که وجود دارد، یک مدت زمان طولانی باید برای تخصیص آن از گمرک طی کنند.»
برندینگ، کلید تبدیل یک برند ملی به یک برند فراملی
یکی از مسائل مهمی که بیژن خیابانی اعتقاد دارد که در میزان افزایش تقاضا گوشی‌های ایرانی موثر است، موضوع برندنیگ و تبلیغات است. او در این‌باره هووای و شیائومی را مثال می‌زند که با حمایت‌هایی که از آنها شده توانستند در سطح جهان شناخته شوند. خیابانی توضیح داد:«کیفیت مسئله مهمی است اما در حال حاضر نباید تمرکزمان مانند دهه 70 و 80 میلادی فقط به کیفیت باشد. اکنون برندسازی مسئله بسیار مهمی است. برای مثال شرکت‌هایی چون هووای، ال‌جی، شیائومی و… ده‌ها میلیارد دلار برای تبلیغات و شناخته شدن برندشان در سطح جهانی خرج کرده‌اند؛ آیا در ایران این بودجه برای تبلیغات شناخته شدن یکی از برندها در اختیارشان قرار دارد؟ در حال حاضر این تولیدکنندگان به قدری بودجه دارند که به سختی بتوانند برای واردات قطعات، بیمه و حقوق از آن استفاده کنند. پس این نقطه‌ای است که باید برای شناخته شدن یک برند ملی وتبدیل آن به برند فراملی حمایت انجام گیرد.»
او در ادامه افزود: «ما چند مدل مختلف گوشی جی‌پلاس را تست کردیم، به راحتی می‌توان ادعا کرد که امکانات این گوشی 5 میلیونی با یک مدل همتای سری A سامسونگ که 10 میلیون قیمت دارد، برابری می‌کند. وضعیت به صورتی است که مردم به برند اعتماد می‌کنند و دیگر کیفیت به شدت قبل مطرح نیست. تقاضا را باید با مارکتینگ و بسیاری از کارهای خلاقانه افزایش داد. برای مثال قبل از ارائه آن در بازار گوشی را در اختیار رسانه‌ها برای بررسی قرار دهند. در واقع باید این ذهنیت ساخته شود که این تلفن‌همراه با همتای خود فرقی ندارد.»
او در توضیحات خود با اشاره به افزایش تعرفه برای واردات گوشی و کاهش رقابت تولیدکنندگان داخلی با برندهای خارجی گفت: «در همه نقاط دنیا تعرفه واردات را افزایش می‌دهند تا رقابت برای تولیدکنندگان داخلی تا حد زیادی کاهش پیدا کند. یکی از مهم‌ترین دلایل آن هم این است که تولید کننده داخلی تعداد زیادی شغل در داخل ایجاد کرده است. در سال‌های اخیر هم در ایران این کار انجام شد اما متاسفانه راه به جایی نبرد و گوشی‌ها و تبلت‌های دانش‌آموزی در وضعیت خوبی به سر نمی‌برند.»
خیابانی در پایان برند چینی شیائومی و فرایندی که برای ورود به بازار و در مدت کم در کنار برندهای معتبر قرار گرفته است، مثال زد: «شیائومی از سال 2010 فعالیت خود را شروع کرد و در ده سال به جایی رسیده است که نام آن در کنار برندهای معروف می‌آید و سهم بازار آن رو به رشد است. درواقع ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید سفر هزار فرسنگی با قدم اول شروع می‌شود. شیائومی این پیام را به مشتریان خود داد که شما در این گوشی‌ها همه امکانات مشابه تلفن‌های همراه دارید اما با قیمت کمتر. همین موضوع داستان را عوض کرد. قدم بعدی آن مارکتینگ درست برای شناخته شدن بود، در کنار آن روی مزیت‌های رقابتی خود کار کرد و زیرکانه جلو رفت. برای مثال قدرت کار کردن روی سخت‌افزار نداشت روی سیستم عامل این گوشی‌ها کار کرد. یکی از این مزیت رقابتی‌ها طول عمر باطری بود که بسیار طرفدار پیدا کرد.» او در ادامه اضافه کرد: «در ایران شاید در برخی موارد مزیت رقابتی نباشد اما در بخش نرم‌افزاری در صورتی که استاندارد‌ها رعایت شود، می‌شود کارهای بسیاری خوبی انجام داد.»
متأسفم از این که از تولید ملّی حمایت نمیشه
نه نمایندگی نه خدمات پس از فروش…
هر وقت همه مسؤولین خودشان گوشی ایرانس استفاده کردند اون موقع میشه امیدوار شد
امیدوارم بتونه