آیا گوگل در حال بستن سرویس‌های خود روی ایرانیان است ؟

طی روزهای اخیر کاربران ایرانی از بسته شدن برخی سرویس‌ها یا برخی تغییرات در اکانت گوگل خود نگران شده‌اند. طبق اظهارات آن‌ها، در حال حاضر کاربران ایرانی با تغییر آی‌پی قادر به استفاده از سرویس‌های گوگل نیستند. این در حالی است که در این مدت، کاربران می‌توانستند با تغییر آی‌پی از سرویس‌های غیرقابل دسترس مانند گوگل آنالیتیکس و … استفاده کنند، اما در حال حاضر گوگل این آی‌پی‌ها را شناسایی کرده و اجازه دسترسی نمی‌دهد. با توجه به اینکه بسیاری از سرویس‌های گوگل معادل بومی در ایران ندارند یا نسخه‌های بومی پاسخگو نیاز کاربران نیستند، این اختلال به‌وجود آمده باعث اضطراب و نگرانی آن‌ها شده است. برخی از کاربران هم اعتقاد دارند که با توجه به فعال شدن تازه سرویس نویگیشن گوگل مپ در ایران؛ سرویسی که از ابتدا در ایران غیرقابل دسترس بود. احتمال مسدود کردن کاربرهای ایرانی به سرویس‌های گوگل منطقی به نظر نمی‌رسد.

با اینکه دلیل این موضوع به صورت کامل مشخص نیست اما کارشناسان حدس‌هایی در این‌باره دارند و توصیه آن‌ها به کاربران این است که یک بکاپ حتما از اطلاعات خود تهیه کنند.

به گفته حامد سعیدی، برنامه‌نویس، این اختلال به‌صورت موقت بوده و ارتباطی به دسترسی کاربران عادی ندارد؛ اما نکته حائز اهمیت این است که بر خلاف گذشته که اکانت‌های مسدود شده می‌توانستند از سرویس‌های تحریم‌شده با تغییر ‌آی‌پی استفاده کنند؛ در حال حاضر این دسترسی به دلایل نامعلوم مسدود شده است. پیش از این گوگل سختگیری روی کاربران کشورهای تحریم شده که با تغییر آی‌پی از سرویس‌هایش استفاده می‌کردند؛ نداشت.

حامد سعیدی در گفت‌وگو با آی‌تی ایران توضیح داد که به احتمال زیاد تغییر مکانیزم «شناسایی محل کاربران» گوگل باعث این اختلال شده است. او با اشاره به تغییراتی که به تازگی یوتیوب برای کاربران ایرانی اعمال کرده است، گفت: «چندی پیش به درخواست بسیاری از تبلیغ‌دهنده‌ها، یوتیوب تصمیم گرفت دیگر تبلیغات را برای افرادی که امکان استفاده از آن را ندارند،‌ نشان ندهد. همچنین کابران ایرانی که از یوتیوب درآمد داشته‌اند در حال حاضر با توجه به اینکه بازدیدکننده‌ها ایرانی باشند، دیگر این درآمد را نخواهند داشت. به نظر می‌رسد به دنبال همین ماجرا گوگل مکانیزم «شناسایی محل کاربران» را بهبود داده است و تغییراتی در آن اعمال کرده است. با توجه به اینکه گوگل برای هر سرویس خود یک مکانیزم جداگانه «شناسایی محل کاربر» تعریف نکرده است و همه از یک مکانیزم استفاده می‌کنند، احتمال می‌رود که این اختلال در دیگر سرویس‌های دیگر هم به صورت ناخواسته اتفاق افتاده باشد.» او در ادامه توضیح داد: «این منطقی است که برای هر سرویسی یک تشخیص محل کاربر نوشته نشود. بنابراین ممکن است سرویس‌هایی چون ‌جیمیل و درایو و … دچار اختلال شوند و دسترسی آن‌ها قطع شود.»

او با تاکید بر این موضوع که حتما کاربران از آدرس https://takeout.google.com اطلاعات خود را بکاپ بگیرند، توضیح داد که در حال حاضر تعدادی از کاربرانی که بکاپ هم گرفتند، قادر به دانلود فایل‌ها نیستند و با خطای 403 مواجه می‌شوند. درواقع با تغییر آی‌پی هم گوگل به آن‌ها اجازه دانلود نمی‌دهد. به گفته او کاربران پس از امتحان و تغییر چند باره آی‌پی توانستند که فایل‌های موردنظر خود را دانلود کنند.

سعیدی با اشاره به قوانین جنرال لایسنس که به خزانه‌داری آمریکا اجازه می‌دهد تا شرکت‌های نرم‌افزاری مانند مایکروسافت به ایران سرویس‌های ارتباطات فردی را به صورت آزادانه ارائه دهند. توضیح داد: «با توجه به این قوانین بعید به نظر می‌رسد که گوگل به صورت یکباره دسترسی سرویس‌های خود را مسدود کند. اما با توجه به اتفاقی که برای گیت‌هاب افتاد و یک شبه دسترسی کاربران ایرانی را بست. بهتر است که برای اطمینان بیشتر کاربران بک‌اپ داشته باشند.»

جایگزینی برای سرویس‌های گوگل وجود دارد؟

سعیدی با اشاره به سرویس‌های متنوع گوگل گفت که برای برخی از آن‌ها مانند ایمیل و موتور جستجو هیچ جایگزین بومی وجود ندارد اما می‌توان از جایگزین‌های خارجی مانند محصولات مایکروسافتی استفاده کرد. برای مثال می‌توان به جای گوگل‌کروم از نسخه مایکروسافتی Microsoft edge با امکانات مشابه استفاده کرد. در واقع Microsoft edge بر اساس پروژه اپن‌سورس کرومیوم ساخته شده است. گوگل‌کروم هم بر این اساس شکل‌ گرفته و هیچ تفاوتی با هم در امکانات ارائه شده ندارند و قابلیت انتقال و همانندسازی هم دارند.

سعیدی پیشنهاد داد که کاربران می‌توانند برای احتیاط یک ایمیل روی سرویس outlook که متعلق به مایکروسافت است، بسازند و اطلاعات جیمیل خود را به آن انتقال دهند. به گفته او برای گوگل‌ فوتوز با توجه به نامحدود بودن حجم سیو عکس و فیلم، در حال حاضر جایگزین مشابه رایگان وجود ندارد.

او با اشاره به کشورهای روسیه و چین که سرویس‌های بومی به شهروندان خود ارائه می‌دهند گفت که در این کشورها سرمایه‌گذاری زیادی برای زیرساخت و ارائه این سرویس‌ها شده اما در ایران اگر دسترسی‌ها به سرویس‌های گوگل به صورت کامل قطع شود، در کوتاه‌مدت امکان ارائه سرویس‌های مشابه نیست.

او تاکید کرد که اعتراض کاربران ایرانی در صورتی که گوگل به صورت عمد دسترسی‌ها را قطع کند، موثر است و پیش‌تر هم در ماجرای گیت‌هاب دیده شد. اما با توجه به شواهد تغییر سیاست عمده‌ای در گوگل اتفاق نیفتاده است و به نظر می‌رسد که اختلال موقتی باشد.

او در رابطه با همزمان شدن دسترسی‌های کاربران به اسپاتیفای و بایننس گفت که برخی از سرویس‌‌دهنده‌ها مانند اسپاتیفای از سرویس ابری گوگل استفاده می‌کنند و در گوگل و آمازون به صورت پیش‌فرض آی‌پی‌های ایرانی با مشکل روبرو هستند. در نتیجه اختلالاتی که در گوگل باشد متوجه سرویس‌های زیرمجموعه هم خواهد شد.

قاضی این پرونده در این باره گفت که اوبر بدون در نظر گرفتن هیچ جریمه‌ یا تنبیهی برای رانندگان خود که رفتاری تبعیض‌آمیز را علیه افراد معلول و کم‌توان نشان دادند، اجازه داد تا همچنان به کار خود ادامه دهند.

سابقه تحریم‌های تکنولوژی

تحریم‌های تکنولوژی، یکی از آشناترین واژه‌های این مدت اخیر برای فعالان در ایران است. در این چند سال، تحریم‌های اعمال شده، بیش از پیش کاربران عادی و بخش خصوصی را تحت فشار قرار داده و بیشترین آسیب‌ها هم متوجه کسب‌وکارهای اینترنتی و استارتاپ‌ها شده است.  اولین نشانه‌های تحریم‌های نرم‌افزاری و سرویس‌های اینترنتی در سال ۲۰۰۷ اتفاق افتاد که سرویس ایمیل یاهو و شرکت مایکروسافت نام ایران را از فهرست کشورهای قابل انتخاب، حذف کردند. مدیرعامل سابق گوگل در سخنرانی درباره علت عدم دسترسی کاربران ایرانی به مرورگر کروم و اندروید مارکت اعلام کرده بود که این محدودیت‌ها از طرف دولت آمریکا تعیین می‌شوند و به گفته او گوگل قادر نیست به نحو دیگری عمل کند و از این بابت عذرخواهی کرده بود. هرچند که بعد از مدتی محدودیت‌های این شرکت جهت دانلود برنامه‌های افزودنی مرورگر کروم برای ایران آزاد شد.

تا قبل از  مارس ۲۰۱۰، هر موقع شرکت‌هایی مانند گوگل یا مایکروسافت می‌خواستند خدمات ایمیل به کاربر عرضه کنند باید درخواست اخذ مجوز ویژه‌ای را به دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) خزانه داری آمریکا ارائه می‌کردند تا از از لحاظ قانونی اجازه عرضه آن خدمات را بگیرند که در پی اعتراض فعالان حقوق دیجیتال به دولت که مسدود کردن دسترسی ایرانیان به ابزارهای ارتباطی زیر پاگذاشتن حق آنان است، کنگره آمریکا درنهایت هنگام وضع قوانین تحریمی جدید درسال ۲۰۱۰ قانون‌هایی را در نظر گرفت که روی میزان دسترسی کاربران اینترنت تاثیر نگذارد. در نتیجه دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی (OFAC) نیز کم کم معافیت‌هایی را در زمینه ارائه قانونی محصولات مختلف به ایرانیان صادر کرد.

با این وجود در این سال‌ها تعداد قابل توجهی از شرکت‌های دیگر هم به جمع تحریم‌کنندگان کاربران ایرانی پیوستند و شرکت‌های فناوری معروف مثل Oracle، Adobe، Cisco، Cpanel، Nvidia، Intel، AMD، Dell، HP و ناشران بزرگِ بازی مثل شرکت EA و Epic Games، شرکت‌های امنیتی مثل Symantec و McAfee، فروشگاه‌های اینترنتی مثل Ebay و Amazon هم در این فهرست قرار گرفتند. تحریم دامنه‌های بسیاری از وب‌سایت‌های مطرح ایرانی با پسوند. com از جمله دیگر موارد تحریم‌های تکنولوژیک علیه ایرانیان بوده‌اند که بدون هیچ اطلاع قبلی انجام شد و کسب‌وکارها را دچار اختلال و متحمل هزینه‌های زیادی کرد. سرویس گیت‌هاب، سرویس موزیک ساندکلاد، گیت‌لب و اسلک هم جدیدترین شرکتی است که از چندماه پیش دسترسی کاربران ایرانی را قطع کردند. حذف اپلیکیشن‌های ایرانی آخرین نمونه از تحریم‌های اینترنتی علیه کاربران عادی و شرکت‌های استارتاپی ایرانی بود. در آنجا نیز شرکت‌هایی چون اپل و گوگل جلوی اپلیکیشن‌های ایرانی را گرفتند و آن‌ها را از روی فروشگاه‌های نرم‌افزار خود حذف کردند.