نام نویسنده: م.ر.بهنام رئوف
بزرگراه فناوری -بازار آی‌تی ایران هم‌زمان با نمایشگاه بین‌المللی جیتکس امارات و به‌دلیل مراجعت حجم عظیمی از تجار و کارشناسان داخلی به امارات، به نوعی تعطیل و تمامی نگاه‌ها به‌سوی این منطقه آزاد تجاری جلب می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی در امارات از 5/1 میلیارد دلار در سال 2005 به 20 میلیارد دلار در سال 2009 خواهد رسید.
حضور شرکت‌های ایرانی در این نمایشگاه علاوه بر آنکه باعث رشد و نمایش توانمندی‌های داخلی در عرصه بین‌الملل می‌شود، در بخش کلان نیز می‌تواند سکوی پرتابی برای محصولات ایرانی به آن سوی مرزها باشد. اما تاکنون متاسفانه و به‌رغم حضور سه ساله برخی از شرکت‌های ایرانی به‌صورت گروهی و معدود شرکت‌های دیگر به‌صورت فردی تاکنون نتوانسته‌ایم سهم چشمگیری از بازار 20 میلیارد دلاری منطقه خلیج‌فارس را به‌نفع محصول ایرانی شاد باشیم.
در بخش سخت‌افزار “فراسو” تنها برند موفق بین‌المللی ایرانی است که امسال سومین حضور مستقل خود در جیتکس را تجربه می‌کند. این شرکت با در نظر گرفتن بازارهای جهانی طی یک پروسه چند ساله توانست در 23 کشور خاورمیانه نمایندگی فروش محصولات خود را دایر کرده و امسال نیز در نظر دارد علاوه بر معرفی یک محصول تازه در جیتکس بر تعداد نمایندگی‌های خود بیفزاید.
به باور کارشناسان داشتن دید جهانی از عوامل موفقیت فراسو محسوب می‌شود. فاکتوری که این روزها از سوی تولیدکنندگان داخلی به جد پی‌گیری نمی‌شود.
اما در بخش نرم‌افزار، ظاهرا تا به‌حال هیچ‌‌کدام از تولیکنندگان نرم‌افزار در کشور به‌طور جدی به فکر خروج از مرزها و هدف قرار دادن بازارهای بین‌المللی نیفتاده‌اند.
به باور صنعتگران، تولید سخت‌افزار چه از لحاظ دانش فنی و چه از لحاظ صرفه اقتصادی در داخل کشور با وجود رقیبانی همچون چین، نمی‌تواند در مدت زمان کم برای صنعت نوپای آی‌تی کشور موفقیت‌آمیز باشد اما با توجه به در اختیار داشتن نیروهای زبده از سویی و پایین بودن هزینه‌های تولید از سویی دیگر بخش نرم‌افزار می‌تواند به‌عنوان یک عامل بالقوه در آی‌تی کشور و حتی بخش بین‌الملل محسوب شود.
حضور دسته‌جمعی
طی سه سال گذشته شرکت ثنارای با حمایت مرکز صنایع نوین وزارت صنایع و معادن، اقدام به شناسایی شرکت‌های فعال در حوزه ICT و حمایت از حضور آن‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی در قالب غرفه ایران کرده است.
پرویز ناصری، کارشناس نرم‌افزار و مدیرعامل سابق ثنارای، در این‌باره و با اشاره به الگوی حضور دسته‌جمعی در بین تمامی کشورهای شرکت‌کننده در جیتکس می‌گوید: حضور گروهی در نمایشگاه صرفا برای حمایت و مطرح کردن شرکت‌های کوچک نیست.
او به حضور 130 شرکت در غرفه کشورهای چین و هند در دوره گذشته جیتکس اشاره و تاکید می‌کند: علاوه بر حضور شرکت‌های کوچک و متوسط در قالب غرفه کشوری شرکت‌های قدر هر کشور به‌شکل مستقل در نایشگاه شرکت می‌کنند.
امروزه کارشناسان دلایل اصلی حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی را فقط فروش محصول نمی‌دانند. به باور آن‌ها شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی هم برای برگزارکنندگان و هم برای شرکت‌کنندگان آن سود سرشاری را به‌دنبال خواهد داشت.
ناصری، معرفی مارک تجاری، تشخیص جایگاه رقابتی در بازار بین‌المللی، آگاهی از روند رشد فناوری، مقایسه انواع خدمات و قیمت‌های موجود بازار با محصولات مشابه داخلی، نظرسنجی و بازارسنجی را از مهم‌ترین عوامل شرکت در نمایشگاه می‌داند و معتقد است، فروش یکی از کوچک‌ترین اهداف شرکت در نمایشگاه است که معمولا هم به‌ندرت رخ می‌دهد. او می‌گوید: شرکت‌های کوچک و متوسط که نیاز به حمایت دارند در قالب یک کنسرسیوم در نمایشگاه شرکت می‌کنند که این امر نیز در تمامی کشورها مرسوم است.
او می‌گوید: دستاورد اصلی شرکت‌ها در نمایشگاه‌ها سرنخ فروش است که بعد از نمایشگاه می‌تواند راهگشای بسیاری از مسایل تجاری شرکت‌ها باشد.
ضعف چرا؟
در طول چند سال گذشته شاهد فعالیت شرکت‌های نرم‌افزاری موفقی بوده‌ایم که بعضا عنوان صادرکنندگان نمونه را نیز کسب کرده‌اند، اما متاسفانه با توجه به حجم بازار موجود، علی‌رغم موفقیت‌های ذکر شده تعداد شرکت‌های فعال در این زمینه چندان رضایتبخش نیست.
به باور کارشناسان، شرکت‌هایی که وارد نمایشگاه می‌شوند و قصد دارند در عرصه بین‌المللی فعالیت کنند باید محصولات خود را مطابق با استانداردهای روز جهانی ساخته و مدل‌های تجاری فروش پیشرفته‌تری را نیز به کار گیرند.
ناصری در این‌باره به تحریم‌های پیش روی ایران اشاره کرده و می‌گوید: طی چند سال اخیر کشورهایی مانند مصر، اردن، فیلیپین و پاکستان در زمینه نرم‌افزار سرمایه‌گذاری‌های بی‌شماری انجام داده و برنامه‌های مدونی را نیز برای توسعه این مهم در نظر گرفته‌اند که تا حدودی به مدل و روش‌های به کار گرفته شده در صنعت نرم‌افزار ایران شبیه است، اما چون کشور ما با تحریم‌های اقتصادی دست به گریبان بوده، نتوانسته است از فرصت‌های پیش روی خود استفاده کند.
این درحالی است که درآمد سالانه صادرات نرم‌افزار پاکستان 100 میلیون دلار بوده که قرار است با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این رقم تا چند سال آینده به سالی یک میلیارد دلار افزایش یابد.
امیراشکان تربیت‌جوئی، کارشناس نرم‌افزار، نیز هم‌عقیده با ناصری است. او به شرایط خاص ایران در تعاملات بین‌المللی اشاره می‌کند و معتقد است، صنعت نوپای آی‌تی کشور چه در بخش سخت‌افزار و چه در بخش نرم‌افزار به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی موجود دستخوش تغییرات ناخوشایندی شده است.
به باور کارشناسان اقتصادی، تبلیغات منفی موجود بر روند برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران موجب می‌شود تا در شرایط یکسان بازار، تاجر و یا مصرف‌کننده کمتر به‌سمت کالای ایرانی جذب شود. که البته این مهم بیشتر به ضرر شرکت‌های کوچک و یا متوسط تمام خواهد شد.
شاید همین امر مهم‌ترین دلیل برای حضور برخی از شرکت‌های ایرانی به‌شکلی مستقل و بدون هویت ایرانی در جیتکس باشد. البته ذکر این مهم نیز خالی از لطف نیست که در پاره‌ای از موارد عدم توان بازاریابی صحیح باعث ملحق شدن شرکت‌های ایرانی به شرکت‌های خارجی می‌شود.
تربیت‌جوئی در ادامه به بررسی علل ناکامی ایران در بازارهای بین‌المللی پرداخته و می‌افزاید: اینکه متاسفانه از ایران فقط شاهد یک شرکت مطرح مستقل در بزرگترین رخداد آی‌تی منطقه هستیم، بیانگر عدم فعالیت شرکت‌های بزرگ در کشور نیست.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تحریم‌های اقتصادی، مقررات و سیاست‌های دست و پاگیر دولت، موانع گمرکی، نبود زیرساخت‌های مناسب و سرمایه‌گذاری ناکافی در حوزه آی‌تی، ناآشنایی با ساز وکارها و قوانین حقوقی مورد نیاز برای پیوستن، ادغام و همکاری با شرکت‌های خارجی برای فروش محصول و از همه مهم‌تر عدم برخورداری از تخصص لازم برای ارایه و بازاریابی محصول مهم‌ترین مشکلات پیش روی فعالان آی‌تی ایرانی در تعاملات بین‌المللی است.
از دیگر مشکلات پیش روی صادرات صنعت آی‌تی کشورمان شاید بتوان به تحقیقات و بازارسنجی اشاره کرد. بحثی که به گفته کارشناسان سرمایه‌گذاری زیادی را می‌طلبد.
تربیت‌جوئی در این‌باره می‌گوید: با توجه به رشد سریع فناوری و رفتارهای یک بازار، برآیند تحقیقات و بازارسنجی یک پروسه خیلی کوتاه و متغیر است که متاسفانه این امر از سوی تولیدکنندگان داخلی در حوزه آی‌تی تاکنون به‌شکل جدی مورد ارزیابی قرار نگرفته و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند تا حدی در حل این مشکل موثر باشد.
خرید ایرانی در کشور خارجی
بر اساس آمار منتشر شده از سوی سایت رسمی جیتکس، سال گذشته هفت درصد از بازدیدکنندگان این نمایشگاه بین‌المللی ایرانی بوده‌اند.
غرفه ایران که در سال 2005 سومین حضور خود را در این نمایشگاه با 18 شرکت داخلی تجربه می‌کرد، در طول روزهای برگزاری میزبان چهار هزار و پانصد نفر از مخاطبان جیتکس بوده است. ملیت بازدیدکنندگان از غرفه ایران به ترتیب تعداد بازدیدکنندگان، ایرانی، هندی، عربستانی، اماراتی و پاکستانی اعلام شده است.
سال گذشته 74 درصد از بازدیدکنندگان جیتکس، اهل کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، هفت درصد اهل ایران، پنج درصد اهل پاکستان و هند، چهار درصد شهروند اروپایی، یک درصد آمریکایی، چهار درصد از دیگر مناطق آسیا و پنج درصد آفریقایی بودند.
به گفته کارشناسان عدم وجود نمایشگاهی تخصصی با استانداردهای بین‌المللی در کشور، یکی از مهم‌ترین دلایل کوچ مخاطبان و فعالان این حوزه به‌سوی سواحل جنوبی خلیج فارس است.
بنا به اظهارات برخی از مسؤولان در مصاحبه‌های رسانه‌ای، اکثر مدیران و تصمیم‌گیران آی‌تی سازمان‌های دولتی و خصوصی نیز از جیتکس بازدید کرده و جالب است که حجم قابل توجهی از قراردادهای منعقد شده با شرکت‌های ایرانی در جیتکس از سوی همان مشتریان وطنی صورت گرفته است.
اگرچه جیتکس کارکردهای منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای داشته و باعث خیزش کشورهای منطقه، خاورمیانه و حتی شمال آفریقا به‌سوی خود شده است، اما هنوز هم نخستین و مهم‌ترین مشتریان این نمایشگاه همان دستگاه‌های دولتی و خصوصی این کشور (امارات متحده عربی) هستند.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته، کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس برای سال جاری به تنهایی بالغ بر پنج میلیارد دلار را صرف ارتقای جایگاه فناوری اطلاعات در کشورهای خود خواهند کرد.
با توجه به این موضوع این سؤالات مطرح است که آیا این بازار پنج میلیارد دلاری در سال 2006، از سوی فعالان و شرکت‌کنندگان ایرانی سال گذشته مورد شناسایی قرار گرفته است؟ آیا محصولاتی که امسال از سوی تولیدکنندگان ایرانی معرفی می‌شوند بر اساس همان بازارسنجی سال گذشته شکل گرفته‌اند و یا ….
