نام نویسنده: دکتر رضا آزاد
بزرگراه فناوری – بورس سهام ایران برای استقرار سازوکار عرضه و تقاضا دچار نارسایی‌ها و تنگناهای ساختاری است. درحالی که توسعه سخت‌افزاری و گسترش فیزیکی بورس مورد توجه بوده است، بعد نرم‌افزاری توسعه گرفتار کم‌توجهی است. مدیران بورس کاربرد فناوری اطلاعات در دو زمینه بنیادی سیستم معاملات سهام و اطلاعرسانی یعنی دو رکن اصلی سازوکار عرضه و تقاضا در بورس سهام ایران را، در اولویت‌های آخر قرار داده‌اند.
در زمینه گسترش بازارهای محلی در شهرهای مختلف و ایجاد سالن‌های جدید بورس در تهران کارهای زیادی انجام شده است، ولی در خصوص رفع تنگناهای مربوط به الزامات ساختاری و بنیادی یاد شده که بدون توجه به آن‌ها بازارها و سالن‌های جدید هم گرفتار نارسایی‌های موجود خواهند بود، اقدام و پیشرفت موثری به چشم نمی‌خورد. بورس اوراق بهادار ایران در استفاده از فناوری اطلاعات برای رفع نارسایی‌های موجود در دو رکن اصلی نظام بورس به شرحی که خواهد آمد باید قدمهای موثرتری بردار و بسیار سریع‌تر حرکت کند. اقدام موثر در مورد کاربرد فناوری اطلاعات بدون برخورداری از نگرش سیستمی ممکن نخواهد بود. این مقاله به بیان دیدگاه سیستمی و موارد غفلت شده در بورس سهام ایران می‌پردازد.
این سیستم کلان از دو سیستم اصلی تشکیل شده است. سیستم معاملات بورس که به دریافت سفارشات مربوط به عرضه و تقاضا برای انجام معاملات خرید و فروش سهام و محاسبات مربوط به آن می‌پردازد و سیستم اطلاعرسانی و فرهنگ‌سازی که نقش حلقه فیدبک و بازخورد را ایفا می‌کند. در این مدل ورودی‌های اصلی عبارتند از سفارشات مربوط به خرید و فروش سهام که عرضه و تقاضا را می‌سازند و خروجی‌های اصلی عبارتند از اطلاعات مربوط به معاملات انجام شده شامل شرکت، تاریخ، ساعت، قیمت، خریدار، فروشنده، تعداد سهم معامله شده و … و شاخص‌ها که توابعی از اطلاعات مربوط به شرکت‌ها و معاملات هستند و براساس آن‌ها محاسبه و ساخته می‌شوند.
در یک بورس کارآمد کنترل معاملات و عرضه و تقاضا از طریق سیستم فیدبک آن یعنی اطلاعرسانی انجام میشود. به‌عبارت دیگر عرضه و تقاضا برای سهام براساس اطلاعات در دسترس و مورد نیاز سرمایه‌گذاران شکل می‌گیرد و به تعادل طبیعی و سالم می‌رسد. در غیاب اطلاعرسانی مناسب، شایعات، معاملات ناسالم و دست‌کاری مصنوعی قیمت‌ها عرضه و تقاضا را نترل می‌کند. ورودی‌های کنترل‌کننده در یک بورس کارآمد عبارت است از:
ضوابط و مقررات مربوط به سازمان بورس و فرآیندهای لازم برای عملیات خرید و فروش و معاملات سهام
اطلاعات خروجی سیستم معاملات شامل شرکت، تاریخ، ساعت، قیمت، خریدار، فروشنده، تعداد سهم معامله شده و …
اطلاعات مربوط به شرکت‌ها و صنایع
این یک مدل بسیار ساده از سیستم کلان بورس سهام است که در عین سادگی با نگرش سیستمی و کل‌نگر به این سیستم موارد مهمی را قابل تحلیل و بررسی می‌سازد. نخست آنکه برای کنترل و تعادل بورس سهام از اطلاعات مربوط به معاملات خرید و فروش بازخورد گرفته میشود و همراه اطلاعات مربوط به شرکت‌ها و صنایع از طریق سیستم اطلاعرسانی به‌عنوان سازوکار، بازخورد و اصلاح، بر عرضه و تقاضا به‌طور طبیعی اثرگذاری میشود.
این سازوکار کنترل از خروجی‌های سیستم معاملات به‌عنوان ورودی اطلاعرسانی با هدف بازخورد و اصلاح استفاده می‌کند. ویژگی‌های اطلاعرسانی باید به‌نحوی باشد که ترکیب اطلاعات مربوط به معاملات خرید و فروش سهام و اطلاعات شرکت‌ها به شکل طبیعی بر عرضه و تقاضای سهام شرکت‌ها اثر بگذارد و نیاز به دست‌کاری‌ها و دخالت‌های مصنوعی در قیمت‌ها و معاملات نباشد. بیشترین میزان دخالت در سازوکار عرضه و تقاضا باید از طریق اصلاح ضوابط و مقررات در موارد ضروری و با دقت و تامل و احتیاط لازم صورت پذیرد. لذا دخالت در سازوکار عرضه و تقاضا به‌شکل بسیار محدود و ساختاری قابل انجام است. برای کنترل عرضه و تقاضا نباید مستقیما خروجی‌های سیستم را تغییر داد. بلکه با استفاده از خروجی‌ها به‌عنوان ورودی‌های بازخوردی سیستم بازخورد و کنترل اطلاعرسانی و اثرگذاری طبیعی بر ورودی‌های اصلی سیستم معاملات یعنی سفارشات خرید و فروش ، عرضه و تقاضا روال طبیعی خود را طی می‌کند.
بنابراین انجام کار زیربنایی و اساسی برای استقرار نظام عرضه و تقاضا در بورس سهام مستلزم بهبود و ارتقای دو رکن اساسی آن یعنی سیستم معاملات سهام و سیستم اطلاعرسانی است. قیمت‌ها و شاخص‌ها، خروجی و محصول نهایی سیستم بوده و متاثر از عملکرد سیستم معاملات و سیستم اطلاعرسانی و ورودی‌های آن‌ها هستند. برای تغییر یک محصول باید مواد اولیه و فرآیند تولید آن را تغییر داد نه اینکه در ایستگاه نهایی به بازرسی و تغییر آن پرداخت. دست‌کاری قیمت‌ها و شاخص‌ها در آخرین مراحل فرآیند معاملات و به‌عنوان خروجی و محصول نهایی کلان سیستم بورس سهام، پرداختن به معلول به‌جای علت است.
با توجه به بعد فناوری اطلاعات در دو رکن اصلی بورس سهام تهران یعنی سیستم معاملات و سیستم اطلاعرسانی، سازوکار عرضه و تقاضا به‌طور طبیعی در بازار سهام مستقر خواهد شد و دیگر نیازی به دست‌کاری در بازار و استفاده از اهرم‌های تصنعی کنترل قیمت و محدودکننده معاملات و تصمیم‌گیری‌های غیرقابل پیش‌بینی و احتمالا متناقض که ریسک سرمایه‌گذاری در بورس سهام را افزایش خواهد داد، نخواهد بود. به‌عنوان یک قاعده کلی ، سرمایه‌گذاران برای ریسک بیشتر بازدهی بیشتر طلب می‌کنند و این یعنی ایجاد فشار برای عدم ثبات سیستم.
روش فعلی مدیران بورس نگاه مبتنی بر رفع معلول است و علل به‌وجود آورنده معلول را مورد عنایت قرار نداده است.
نارسایی‌های سیستم کنونی معاملات سهام
سیستم موجود معاملات هام در بورس قدیمی شده و عمر مفید خود را گذرانده است. در این سیستم سفارشات خرید و فروش با مراجعه حضوری به دفاتر کارگزاری و پر کردن فرم‌های مربوط به دستورات خرید و فروش انجام میشود. این دستورات روزانه از ساعت 9 الی ۳۰/۱۲ توسط کارگزاران وارد سیستم کامپیوتری بورس میشود. سفارش‌دهندگان از رعایت نوبت در انجام سفارشات و نحوه اختصاص و تقسیم خریدهایی که به‌صورت گروهی انجام می‌شوند و غیره در ارتباط با سفارش خود اطلاعی ندارند و باید در روزها ، هفته‌ها و گاهی ماه‌های بعد با تلفن یا مراجعه به دفتر کارگزار از نتیجه باخبر شوند. ممکن است لازم شود چند بار تلفن یا مراجعه کنند که گاهی هم حالت مزاحمت برای کارگزار را پیدا می‌کند. کارگزار نیز دچار محدودیت‌های مربوط به کف و سقف قیمت معاملات است که در بعضی موارد آن‌ها را مجبور می‌کند که با از دست دادن نوبت خود در صف روز قبل وارد صف جدید روز بعد برای خرید یا فروش یک سهم شوند و قیمت جدید بدهند.
این درحالی است که اکنون تقریبا در تمام بورس‌های معتبر جهان خریداران و فروشندگان سهام می‌توانند مستقیما دستورات خرید با قیمت مورد نظر وارد کنند و توسط سیستم از وضعیت آن باخبر باشند. دستور خرید یا فروش در سیستم معتبر است مگر آنکه توسط صادرکننده حذف یا تغییری در آن داده شود. البته کنترل‌های لازم در سیستم وجود دارد که نتوان دستورات بدون اعتبار، غیرقابل اجرا و مختل‌کننده داد. در سیستم معاملات بورس سهام تهران نیز باید بتوان هر دستور خرید و فروش را بدون محدودیت قیمت‌گذاری مستقیما از طریق اینترنت یا یک کامپیوتر متصل به خط تلفن وارد کرد. هر دستور دارای اقلام اطلاعاتی کد سهامدار، کد شرکت، تاریخ دستور، ساعت دستور، تعداد سهم و قیمت درخواست شده برای خرید یا فروش است. اولویت انجام هر سفارش خرید یا فروش تاریخ روز و ساعت، دقیقه و ثانیه ورود دستور به سیستم است و توسط سیستم رعایت میشود. دلیلی ندارد اگر امروز دستور شما اجرا نشد دستور و نوبت شما باطل شود و مجبور باشید فدا دوباره آن را وارد کنید!
یکی از علل وجود قیمت‌های سقف و کف و یا ایجاد صف‌های کاذب خرید و فروش همین سیستم موجود با تاریخ انقضای سپری شده است. چنین سیستمی یکی از موانع عملکرد طبیعی بورس سهام بر مبنای سازوکار عرضه و تقاضاست. بورس تهران نیازمند سیستمی به‌روز و با امکانات و قابلیت‌های بیشتر است. سیستم جدید باید از شدت وابستگی سهامداران جزء به کارگزاران برای انجام معاملات بکاهد و نابرابری‌ها و تنگناهای موجود در این زمینه را کاهش دهد.
نارسایی‌های سیستم کنونی اطلاعرسانی
سایت موجود بورس بسیار مختصر و ناقص است. این سایت در صورت تکمیل شدن می‌تواند به‌عنوان ابزار موثر و بازوی توانمند اطلاعرسانی سازمان بورس و اوراق بهادار، از ایجاد جو کاذب و شایعات هدف‌دار سفته‌بازان جلوگیری کند و به‌عنوان یک مرجع معتبر آموزش‌دهنده و هادی برای سرمایه‌گذاران عمل کند. با اطلاعرسانی موثر در این سایت می‌توان از ایجاد تقاضای مصنوعی برای سهام خاص ممانعت به‌عمل آورد. درحال حاضر در این سایت اطلاعات معاملات روزانه و اطلاعیه مربوط به شرکت‌ها به‌صورت خام و بدون پردازش بیشتر، به شرحی که در ادامه خواهد آمد ارایه میشود. اطلاعات خام نمی‌تواند کمک زیادی برای سرمایه‌گذاری در سهام باشد. سرمایه‌گذار در بورس سهام برای تصمم‌گیری در خصوص خرید و فروش سهام احتیاج به اطلاعات جمعی و طبقه‌بندی شده و منحنی‌های روندنما در خصوص قیمت‌ها، سود، ریسک، بازدهی، کوواریانس بازدهی و غیره در خصوص شرکت‌ها، صنایع و گروه‌بند‌ی‌های مورد نظر از آن‌ها دارد. البته سازمان بورس برخی اطلاعات پردازش شده را در انتشارات ادواری خود ارایه می‌دهد، لکن در عصر کامپیوتر و اینترنت تفاوت ارزش مطالب چاپی مربوط به هفته و یا ماه‌های قبل با مطالب برخط و لحظه‌ای که امکان بازیابی و گزارش‌گیری دلخواه توسط کاربر و تحلیل‌گر را دارد، بسیار است. همچنین سازمان بورس در سایت دیگری که حق اشتراک دریافت می‌کند برخی از اطلاعات پردازش شده را در اختیار می‌گذارد که آن هم از کیفیت و کمیت مورد نیاز سرمایه‌گذاری در بورس سهام فاصله بسیار دارد.
برای آنکه نارسایی‌های کنونی اطلاعرسانی در بورس سهام ایران بهتر مشخص و تعریف شود خوب است ببینیم یک سرمایه‌گذار در بورس سهام برای تشکیل و مدیریت یک سبد سهام به چه اطلاعاتی نیاز دارد و چه میزان از این اطلاعات در دسترس اوست.
به‌طور کلی دو روش یا دیدگاه برای سرمایه‌گذاری در سهام وجود دارد. روش اول بر مبنای تکیه بر اخبار، شایعات و جو بازار است. شایعه و خبر از جنس یکدیگرند. شایعه خبری است که صحت و سقم آن معلوم نیست. خبر می‌تواند کاملا موثق یا سبتا موثق و نزدیک به شایعه باشد. حتی اخبار رسمی منتشر شده از سوی شرکت‌ها نیز ممکن است تعدیل شوند. بسیار دیده شده که پس از اعلام افزایش سود از سوی شرکت‌ها، زمانی بعد کاهش سود اعلام شده است. لذا درجه اعتبار زمانی حتی اخبار رسمی و موثق نیز معلوم نیست. بدین لحاظ تصمیم مبتنی بر خبر و شایعه با تغییر خبر و شایعه تغییر می‌کند. این درحالی است که در سیستم فعلی دادوستد سهام در بورس، خرید و فروش سهام عاری از مشکلات خاص خود نیست و اجرای دستورات خرید و فروش تابع پارامترهای بسیار ناشی از محدویت‌های اشاره شده سیستم کنونی است. دستورات ممکن است زمانی اجرا شوند که نتیجه مطابق با آنه انتظار داشته‌ایم نباشد. در این روش باید به‌دنبال اخبار و شایعات که صحت آن‌ها تصادفی است دوید. در نتیجه یک روز برای یک سهم صف خرید است و فردا صف فروش. ریسک سرمایه‌گذاری با این روش بسیار بالاست. اما ممکن است کسانی سود بسیار زیادی هم ببرند. در مقابل کسان دیگر زیان بسیار می‌کنند. اکثر سرمایه‌گذاران بورس سهام ایران که تنها به اطلاعات خام معاملات و اطلاعیه‌ها دسترسی دارند، برمبنای این روش عمل می‌کنند. حال آنکه سرمایه‌گذاری در سهام برمبنای تکیه صرف بر شایعات، اخبار و اطلاعات خام و بدون توجه به روندها و اطلاعات پردازش شده ، یک استراتژی و مشی پرریسک بوده و قابل اطمینان نیست.
روش دیگر مبتنی بر تحلیل اطلاعات پردازش شده در قالب روندها، شاخص‌ها و پارامترها در یک افق زمانی بلندمدت‌تر است. این روش ممکن است متکی بر دیدگاه نظریه مدرن پورتفولیو یا دیدگاه فوندامنتال و یا تکنیکال باشد. می‌توان ترکیبی از آن‌ها را هم استفاده کرد . به هرحال تکیه بر اطلاعات پردازش شده و تحلیل روندها و پارامترها در افق زمانی بلندمدت‌تر است. در روش دوم از اخبار و شایعات صرف‌نظر نمی‌شود. بلکه به آن‌ها در قالب تحلیل و مطالعه انجام شده نگاه میشود و اینکه چه اندازه می‌تواند تحلیل و ارزیابی انجام شده را تغییر دهد. سرمایه‌گذاری برمبنای روش و استراتژی مشخص یک مزیت دیگر هم دارد. در طول زمان شناخت و اشراف سرمایه‌گذار نسبت به سهام و بازار سرمایه و روندها به نحو ساخت یافته افزایش می‌یابد. درحالی که با دویدن به دنبال اخبار و شایعات و تصادفی عمل کردن، محمل و ظرفی برای افزایش شناخت نخواهد بود.
اکنون می‌پردازیم به اینکه چگونه می‌توان به سرمایه‌گذاری در یک سبد مطالعه شده از سهام پرداخت. برای تشکیل یک سبد بهینه و مطالعه شده از سهام قدمهای زیر برداشته میشود:
۱- انتخاب صنایع برتر
۲- تعیین درصد تخصیص سرمایه‌گذاری به هر صنعت در سبد
۳- انتخاب یک یا چند سهم در هر صنعت انتخاب شده و تعیین درصد هر سهم
صنایع برتر با بررسی مشخصه‌هایی مانند زیر انتخاب می‌شوند:
۱- روند فروش شرکت‌ها در آن صنعت – متوسط رشد فروش شرکت‌ها در صنعت در چند سال گذشته
۲- روند سوددهی شرکت‌ها در آن صنعت – متوسط رشد سود شرکت‌ها در صنعت طی چند سال گذشته
۳- متوسط حاشیه سود شرکت‌ها در صنعت
۴- روند عرضه و تقاضا در صنعت – رقابت داخلی و خارجی – قیمت محصولات نسبت به بازارهای بین‌المللی
۵- بازدهی و ریسک شرکت‌ها در صنعت در چند سال گذشته و متوسط آن‌ها
براساس مطالعه مشخصه‌های فوق چند صنعت برای سرمایه‌گذاری در آن‌ها انتخاب میشود. تعداد صنایع بستگی به مبلغ موجود برای سرایه‌گذاری و اینکه در زمان مطالعه چند صنعت با مشخصه‌های قابل قبول وجود داشته باشد، دارد. اکنون با توجه به مطلوبیت هر صنعت براساس نتایج بررسی شاخص‌های ذکر شده، درصد تخصیص سرمایه به هر کدام تعیین میشود. برای این کار می‌توان از مدل‌های بهینه‌سازی سبد سهام مانند مدل‌های مارکوویتز و شارپ استفاده کرد که محاسباتشان برمبنای بازدهی و ریسک سرمایه‌گذاری در چند سال گذشته است. این مدل‌ها را که براساس و مبنای نظریه مدرن پورتفولیو ساخته شده‌اند در سایت‌های اینترنتی مانند http://www.solver.com/ می‌توان پیدا کرد.
تئوري مدرن پورتفوليو يك نگرش كل‌گرا ب بازار سهام است. این نظریه برخلاف روش‌های تکنیکال یا فوندامنتال، به مجموعه سهام در سبد یا در بازار توجه دارد. به‌عبارت دیگر دیدگاه این نظریه ماکرو در مقابل دیدگاه میکروست. همچنین در ایجاد یک سبد سهم، ارتباط ریسک و بازده سهام با یکدیگر اهمیت دارد. بنابراین تاکید بر مجموعه سبد سهام و ترکیب بهینه آن‌هاست تا تحلیل هر سهم به‌تنهایی. این دیدگاه متکی به محاسبات آماری و ریاضی است. اطلاعات ﭘایه مورد نیاز برای محاسبات در این نظریه ، بازده سهام در سال‌های گذشته است. اگر بازده مجموعه سهام مورد نظر را در چند سال گذشته داشته باشیم، که بهتر است حدود ده سال یا بیشتر باشد، آنگاه می‌توانیم سایر متغیرهای وابسته دیگر را توسط مدل بهینه‌سازی و مبانی ریاضی و آماری مربوط، محاسبه کنیم. با استفاده از مدل‌هاي بهينه‌سازي و با استفاده از نظريه مدرن پورتفوليوMPT مي‌توان سبدهاي سهامي ساخت كه داراي كمترين ريسك نسبت به بازده مورد انتظار و يا داراي بيشترين بازده نسبت به ريسك مورد انتظار باشد.
هري ماركوويتز استاد دانشگاه شيكاگو كه همراه با ويليام شارپ استاد دانشگاه استانفورد جايزه نوبل را به‌خاطر ارايه نظريه مدرن پورتفوليو به‌خود اختصاص داد، روشي ابداع كرد كه در آن ريسك يك سبد سهام تابعي از واريانس هر سهم، كوواريانس آن با سهام ديگر و درصد سهم در سبد است. بازده سبد سهام ميانگين بازده سهام در سبد است. براي محاسبه ريسك سبد، واريانس هر سهم و كوواريانس آن با سهام ديگر بايد حساب شود. ويليام شارپ براي سادگي محاسبات روش ديگري ابداع كرد. در اين روش بازده هر سهم از دو بخش به‌دست مي‌آيد. بخش اول حاصل‌ضرب بازده بازار و ضريبي به‌نام بتاست. بخش دوم مستقل از بازار است.
با توجه به درصد در نظر گرفته شده برای هر صنعت منتخب، یک، دو یا سه سهم یا شرکت در هر صنعت انتخاب و درصد مربوط به صنعت بین آن‌ها تقسیم میشود. سهام برتر در هر صنعت علاوه بر مشخصه‌های بالا با مطالعه موارد زیر انتخاب می‌شوند:
۱- ترکیب سهامداان شرکت
۲-ارزش بازار شرکت
۳-میزان نقد‌شوندگی شرکت
ملاحظه میشود که برای سرمایه‌گذاری براساس روش و تحلیل نظام‌مند و نه برمبنای شایعات و اخبار و اطلاعات خام، به اطلاعات پردازش شده در چند سطح است. در سطح اول می‌توان از متوسط رشد فروش، رشد سود، حاشیه سود، بازدهی و ریسک شرکت‌ها در صنایع مختلف و یا کوواریانس بازدهی شرکت‌ها و صنایع نسبت به یکدیگر نام برد. در سطح بعدی رتبه‌بندی شرکت‌ها و صنایع براساس توابعی از شاخص‌های عملکردی مانند میزان رشد فروش، رشد سود، حاشیه سود، درصد تحقق پیش‌بینی‌های اعلام شده، یک نمونه از اطلاعات پردازش شده کمک‌کننده به تلیل و انتخاب سهام است. خروجی مدل‌های بهینه‌سازی سبد سهام به شرح گفته شده نیز یک نمونه از اطلاعات پردازش شده در سطوح بالاتر است .
اگر اطلاعات پردازش شده به‌روز در دسترس سرمایه‌گذاران باشد، سرمایه‌گذاری براساس عملکرد شرکت‌ها و صنایع و ارزش واقعی آن‌ها در مقایسه با یکدیگر صورت می‌گیرد. افزایش قیمت سهام شرکت‌ها براساس عملکرد و ارزش بیشتر صورت می‌گیرد. در آن صورت نظام اطلاعرسانی ماموریت خود را ایفا می‌کند و می‌تواند عملکرد طبیعی بازخوردی خود برای شکل دادن به عرضه و تقاضا را داشته باشد و از قدرت شکل‌دهی ساختگی شایعات، اخبار و معاملات مصنوعی به عرضه و تقاضای سهام کاسته خواهد شد. هر اندازه اطلاعرسانی در بورس کامل‌تر باشد، به همان میزان از نیاز به مداخله تصنعی برای کنترل عرضه و تقاضا و معاملات کاسته خواهد شد. میزان مداخله مستقیم در قیمت‌ها و معاملات و قدرت شایعات و معاملات ساختگی معیاری است که نسبت مستقیم با عدم کفایت اطلاعرسانی در بورس سهام دارد.
حال اگر یک سرمایه‌گذار بخواهد بدون تکیه بر شایعات و بر مبنای یک روش علمی و تحلیلی در بورس سهام ایران سرمایه‌گذاری کند چگونه می‌تواند اطلاعات به‌روز و پردازش شده اشاره شده در فوق را برای کار خود تهیه کند؟ درحال حاضر پاسخ رضایت‌بخشی برای این سؤال وجود ندار. اگر هم یک سرمایه‌گذار بتواند به دشواری بسیار اطلاعات مورد نیاز خود را شخصا فراهم آورد و سهام با ارزش واقعی را تشخیص دهد، در شرایطی که عرضه و تقاضای اکثریت بازار از شایعات و جوسازی ساختگی تبعیت کند تشخیص و تحلیل او مفید نخواهد بود.
با گسترش فیزیکی بورس سهام ایران تنها ابعاد نارسایی‌ها بزرگ‌تر میشود و تعداد بیشتری از سرمایه‌گذاران و سهامداران مواجه با این معضل می‌شوند. این داستان مانند آن است که درحالی که مواجه با کمبود پزشک و تجهیزات پزشکی باشیم، به ساخت ساختمان بیمارستان‌های جدید بپردازیم. در عصر اطلاعات و فناوری، غلبه دیدگاه مالی در بورس سهام ایرا موجب عقب‌ماندگی و ناکارایی این بازار مالی شده است . این سازمان محتاج نگرش جدید موافق با فناوری‌های جهان امروز است. مدیریت بورس سهام ایران باید آن‌قدر با فناوری روز آشنا باشد که بتواند برای استفاده از آن در سازمان قدمهای موثرتر و سریع‌تری بردارد.
