نام نویسنده: شهرام شریف
دنیای اقتصاد – موضوع «اینترنت ملی» طی روزهای اخیر و با اظهارنظرهای مقامات وزارت آی سی تی در این مورد به فرهنگ واژگان فناوری اطلاعات ایران راه یافته است. عبدالمجید ریاضی، معاون آی‌تی وزارتخانه و دبیر شورای‌عالی فناوری اطلاعات که بخشنامه مناقشه‌برانگیز اخیرش به دستگاه‌های اجرایی در زمینه خرید تجهیزات آی‌تی هنوز سر زبان‌ها است، ایرا از ایجاد «اینترنت ملی» سخن به میان آورده و برای این منظور نیز از پیشنهاد یک میلیارد دلاری برای ایجاد این شبکه نوظهور خبر داده است.
بر اساس گفته ریاضی هم اکنون بخش عمده درخواست اطلاعات کاربران ایرانی مسیری بین‌المللی را تا ایالات متحده طی مي‌کند و سپس به داخل کشور بازمي‌گردد و از این‌رو ایجاد یک شبکه با عنوان اینترنت ملی مي‌تواند از خروج اطلاعات حساس و حیاتی کشورمان جلوگیری کرده و صرفه‌جویی ارزی فراوانی را نیز به همراه داشته باشد.
هر چند چنین دلایلی در حال حاضر برای ایجاد اینترنت ملی عنوان مي‌شود، اما شاید نگرانی اصلی مسوولان ایرانی در شرایط فعلی مسدود شدن اینترنت از سوی کشورهای دیگر – از جمله ایالات متحده – باشد که با توجه به درگیر شدن چرخ دنده‌های اجرایی کشور با اینترنت عملا ریسک قطع اینترنت کشور را بسیار بالا برده و با احتمال چنین برخوردی بر اساس شرایط آینده سیاسی کشور، واقعیت این است که بخش مهمي از فعالیت‌های اجرایی کشور دچار مشکل مي‌شود.
هر چند هنوز بخش‌های دقیقی از طرح اینترنت ملی وزارت آی سی تی منتشر نشده اما شاید برای بررسی این موضوع بی‌مناسبت نباشد که نگاهی به خود اینترنت بیندازیم. شبکه‌ای که هم اکنون با عنوان اینترنت در دسترس همه مردم جهان قرار دارد و اخیرا تعداد کاربرانش از مرز یک ملیارد نفر نیز گذشته و 15درصد از مردم جهان را مستقیما درگیر خود کرده، بر اساس یک پروژه تحقیقاتی نظامي در ایالات متحده شکل گرفت.
مزایای این شبکه به تدریج آن را به بخش دانشگاهی و از آنجا به جهان تجاری وارد کرد و هم اکنون این شبکه به دلیل نفوذ خود در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی نقش استراتژیکی برای بسیاری از کشورهای جهان ایفا مي‌کند. اینترنت درست از زمانی که وارد فضای تجاری شد، عملا راه و رسمي بین‌المللی یافت و تا به امروز نیز این شکل بین‌المللی خود را حفظ کرده، هر چند به دلیل زمان و مکان تولد آن برخی از مهم‌ترین منابع مربوط به آن در ایالات متحده باقی مانده اس.
به عنوان مثال هم اکنون 80 درصد سایت‌های اینترنتی جهان در سرورهای ایالات متحده ذخیره مي‌شوند و شبکههای بزرگ فیبر نوری و شرکت‌های معظم کامپیوتری عملا این کشور را مهد جهان دیجیتال امروز کرده است. با اين حال توسعه این شبکه از بالا به پایین صورت نمي‌گیرد و همچون یک شبکه تار عنکبوتی هرگونه ورود به آن مثل نقطه‌ای در سطح به این شبکه افزوده مي‌شود. امروز اینترنت یک شبکه بی‌مرزی است که به هر کسی در هر نقطه جهان با کمترین تجهیزات اجازه ورود مي‌دهد. چنین توزیعی از شبکه، امروزه اینترنت را به جایی رسانده که بسیاری از کشورها تلاش مي‌کنند با سرمایه‌گذاری روی زیرساختهای ارتباطی خود و افزایش سطح امنیتی تبادل اطلاعات از آن به نحو مطلوب بهره گیرند.
با چنین اشاره‌ای کوتاه مي‌توان گفت که اینترنت نه در خود ایالات متحده به عنوان پدیدآورنده آن و نه در هیچ کشور دیگری تجربه ملی شدن نداشته و اساسا صحبت از ملی کردن اینترنت که نیازمند ارتباطات بین‌المللی است، کاری غیر واقعی و غیرقابل پذیرش است. حتی اگر بپذیریم که منظور از اینترنت ملی چیزی تحت عنوان «شبکه ملی» است نیز موضوع را ساده‌تر نخواهد کرد. سال‌ها پیش از تولد اینترنت چندین شبکه محدود در کشور وجود داشت که با حضور اینترنت عملا نه تکنولوژی و امکانات آنها و نه صرفه اقتصاد اجازه پایداری آنها را داد.
سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری که برای این طرح از سوی معاون آی تی وزارت آی سی تی پیشنهاد شده، به تنهایی مي‌تواند به ایجاد چند شبکه اپراتوری تلفن همراه در کشور منجر شود. در موقعیتی که ایران از نظر زیرساختهای شبکه‌ای در مقایسه با برخی همسایگان جنوبی و کشورهای منطقه به مراتب عقب‌تر است عملا هر گونه هزینه برای شبکه‌ای موازی اینترنت جز به هدر دادن آن هزینه و دچار شدن آن به سرنوشت بسیاری از طرح‌های ملی دیگر مانند کامپیوتر ملی، سیستم عامل ملی و غيره پيامدي نخواهد داشت.
با طرح‌هایی مانند «اینترنت ملی» به نظر مي‌رسد سیاستگذاران عرصه فناوری اطلاعات مسیر توسعه فناوری اطلاعات را در کشور اشتباهی هدف گرفته‌اند، در حالی که ایجاد هر گونه شبکه‌ای موازی اینترنت تحت هر عنوانی به محض اتصال با اینترنت ریسک دسترسی غیرمجاز به اطلاعات را افزایش می‌دهد. کارشناسان در این زمینه مثل مناسبی دارند: «کامپیوتر امن کامپیوتر خاموش است» بر این اساس اگر تنها بخش کوچکی از سرمایه تعیین شده برای طرح‌هایی مانند اینترنت ملی صرف افزایش امنیت و تقویت شبکههای داخلی شود، عملا نیازهای امنیتی کشور فراهم مي‌آید.
در این زمینه ایران اتفاقا هنوز – متاسفانه و یا خوشبختانه – از کشورهای دیگر عقب‌تر است و هنوز اطلاعات مهم و حساس کشور بر بستر اینترنت مبادله نمي‌شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورها اینترنت عملا با امنیت ملی آنان گره خورده است.
در مورد احتمال بروز برخورد کشورهای دیگر با ایران از طریق اینترنت نیز مي‌توان راه‌های دیگری در نظر گرفت. هم اکنون ایران در بخش‌های مهم حاکمیت اینترنتی نفوذ یافته و در برخی از مهم‌ترین آنها مانند آیکان نمایندگانی دارد و از این طریق مي‌تواند نفوذ و جایگاه خود را در بخش‌های حاکمیتی اینترنت گسترش داده و تقویت کند. ایجاد «اینترنت ملی» از نظر فنی امکان پذیر نیست و طرح‌های مشابه آن نیز مانند «اینترانت ملی» و «شبکه‌‌ملی» در این شایط حساس برای کشور توجیه اقتصادی ندارند.
