نام نویسنده: مجتبی محمودی
عصر ارتباطات – اگرچه سند تعهد تونس (Tunis commitment) يک سند سياسى ناميده مى‌شود اما واقعيت اين است که چالش‌هاى سياسى دنياى مجازى در سند دستور جلسه تونس براى جامعه اطلاعاتى (Tunis Agenda for the information (Society نمود عينى مى‌يابد. اين سند در 120 بند به 3 موضوع اساسى که محل مناقشه ميان دولت‌ها بوده است مى‌پردازد. مکانيزمهاى مالى از بند 3 تا 28، راهبرى اينترنت از بند 29 تا 82 و نحوه پيگيرى مصوبات WSIS از بند 83 تا 122، سه موضوعى هستند که به رغم اينه اين 3 موضوع ماهيتى فنى و علمى دارند اما در واقع سياسى‌ترين بحث‌هاى جامعه اطلاعاتى طى سال‌هاى گذشته بودند.
هرچند که راهبرى اينترنت در ابتدا يعنى اجلاس مقدماتى اول، ژنو، سال 2002 موضوعى بود که در حاشيه قرار داشت. اما در فرآيند برگزارى دو اجلاس WSIS چنان بر اين تنور دميده شده که عملا سرخى آن ديگر موضوعات جامعه اطلاعاتى را تحت تاثير خود قرار داده است.
راه‌اندازى يک گروه کارى در زمينه راهبرى اينترنت توسط دبيرکل سازمان ملل در سال 2003 آغازى بود بر عيان‌سازى چالش هاى حوزه مديريت عرصه دنياى مجازي.
اين گروه کارى موظف بود تا پيش از برگزارى دوين اجلاس جامعه اطلاعاتى علاوه بر ارائه تعريف مشخص از راهبرى اينترنت پيشنهادهاى خود را در خصوص نحوه تغيير مديريت در اين حوزه ارائه دهد. تلاش‌هاى گروه کارى 40 نفره که در قالب 4 پيشنهاد در آخرين ساعت پيش از برگزارى اجلاس تونس مطرح شد نيز نتوانست نقطه پايانى بر چالش‌هاى سياسى و اجرايى مديريت اينترنت بگذارد،چنانکه ولفگانگ کلين واچر – استاد دانشگاه آرهوس- معتقد است:”اصطلاح راهبرى اينترنت با اينکه هنوز تعريف مشخص و دقيقى از آن نشده و بسيار مبهم و تا حدودى گيج کننده است اما اساسا در ارتباط با مديريت فنى جهانى منابع اصلى اينترنت است. اين منابع عبارتند از نام‌هاى دامنه، آدرس‌هاى IP، پروتکل‌هاى اينترنت و سيستم سرور ريشه. سوالى که در فرآيند برگزارى دو اجلاس WSIS همچنان بى‌پاسخ مانده است اين بود که نحوه مديريت اين منابع اصلى که زيربناى ساختارى جامعه جهانى اطلاعاتى را تشکيل مى‌دهند، چگونه بايد باشد. “
اگرچه مباحث پيرامون جامعه اطلاعاتى همچون موضوع پيگيرى تعهدات، راهبرى اينترنت و مکانيزمهاى مالى در فاصله دو ساله ميان اجلاس ژنو تا اجلاس تونس در سه دوره مذاکره رسمى مورد بحث و بررسى قرار گرفت اما در نهايت فيل راهبرى اينترنت همچنان در اتاق تاريکى است که ايالات متحده براى آن ساخته است.
از همين رو شايد بتوان گت آنچه که در اجلاس دوم سران کشورها بر آن توافق کردند شکل رسمى‌ترى از کار گروهى راهبرى اينترنت سازمان ملل باشدکه دو سال پيش توسط کوفى عنان راه‌اندازى شد. تشکيل انجمن مشورتى راهبرى اينترنت (IGF) همان اتاق تاريکى است که قرار است، ذى‌نفعان عرصه اينترنت درباره فيل راهبرى اينترنت در آن صحبت کنند. اين انجمن نه تنها حق سياست‌گذارى در حوزه مديريت اينترنت را ندارد بلکه تنها اجازه يافته است پيشنهادهاى خود را در سياست‌هاى حاکم بر آيکان ارائه دهد. اولين جلسه انجمن مشورتى راهبرى اينترنت (IGF) در نيمه دوم سال 2006 توسط دبيرکل سازمان ملل تشکيل خواهد شد.
سکه‌اى که به نام ايران ضرب شد
مخالفان و منتقدان نحوه سياست‌گذارى اينترنت اگرچه نتوانستند سهم خود را از کيک اينترنت آنچنان که گمان مى‌کردند به دست آوردند اما تصويب بندهاى 83 تا 122 سند دستور جلسه تونس براى جامعه اطلاعاتى درباره نحوه اجرا و تعقيب مصوبات WSIS موفقيتى بود که سکه آن به نام ايران و با مشارکت کشور مصر در دومين اجلاس تونس ضرب شد.
مشخص کردن يک نهاد يا سازمانى که متولى پيگيرى مصوبات WSIS باشد چالش ديگرى بود که با مخالفت برخى کشورهاى غربى به منظور ايجاد يک نهاد جديد بين‌المللى و تخصيص منابع مالى جديد در دنيا مواجه شده بود. چنانکه اين کشورها معتقد بودند هر شور و نهادهاى بين‌المللى موجود بايد وظايف خود را در اين عرصه به انجام رسانند. اين در حالى بود که ايران با طرح پيشنهادى که در بند 102 سند دستور جلسه تونس براى جامعه اطلاعاتى آمده است در دو بخش همکارى بين‌الدول و تقسيم کار در ميان سازمان‌هاى بين‌المللى به تصويب رسيد.
ماده 102 سند اجرايى تونس در نهايت بدين قرار مورد توافق ذى‌نفعان جامعه اطلاعاتى قرار گرفته است:
“در سطح بين‌المللى اهميت موارد زير بايد درنظر گرفته شود:
الف- تحقيق و پيگيرى بيانيه‌هاى ژنو و تونس بايد هنگام تدوين برنامه‌هاى کلى و خطوط فعاليت‌هاى بعدى مدنظر قرار گيرد.
ب- تمامى نهادهاى سازمان ملل متحد بايد براى تحقق موارد مصوب برحسب توانايى، ظرفيت و اختيارات خود بکوشند.
ج- تحقق و پيگيرى مصوبات بايد به صورت درون دولتى و چند جانبه صورت گيرد.”
برهمين اساس مقرر شد روى مکانيزم هاى موجود فعاليت‌ها آغاز شده و سازمان‌هاى بين‌المللى با توجه به شرح ماموريت‌هاى خود هر کدام مسئوليت خاصى را در پيگيرى مصوبات برعهده گيرند. چنانکه شوراى اقتصادى و اجتماعى سازمان ملل (ECOSOC) از دبير کل مى‌خواهد تا اولين گزارش در اين زمينه را در ژوئن 2006 به شوراى اقتصادى و اجتماعى سازمان ملل براى طرح به مجمع عمومى سازمان ملل ارائه ده.
طبق اين سند در زمينه تقسيم وظايف نيز يک هيئت اجرايى هماهنگى با نام هيئت مديره اجرايى (CEB) که اعضاى آن را کليه آژانس‌هاى بين‌المللى به رياست دبيرکل تشکيل مى‌دهد راه‌اندازى شده و از دبير کل خواسته شده است تا با ايجاد يک گروه جديد درباره جامعه اطلاعاتى زيرمجموعه CEB به کار هماهنگى و پيگيرى موضوعات بپردازد.
در زمينه نحوه پيگيرى مصوبات آژانس‌هاى تخصصى و فنى ITU، يونسکو و UNDP هر يک مسئوليت ويژه‌اى يافته‌اند.
در طرح پيشنهادى مورد توافق کشورها خواسته شده است تا شوراى رهبران آژانس‌هاى جهانى و دبيرکل سازمان ملل به عنوان مسئولان پيگيرى مصوبات WSIS مشغول به فعاليت و ارائه گزارش شده و در سال 2015 که سال رسيدن به اهداف هزاره است يک کنفرانس جهت مرور و بازبينى اهداف تشکيل شود.
همچنين کليه آژانس‌هاى بين‌المللى موظف شده اند در سال 2006 گزارشى از تشريح فرآيند کارى خود جهت پيگيرى مصوبات WSIS ارائه دهند.
گوشه امن
مکانيزمهاى مالى براى تحقق جامعه اطلاعاتى تقريبا در نسبت با دو موضوع ديگر که به آن اشاره شده کمتر مورد مناقشه قرار گرفت، چنانکه در سند تونس نيز همچنان برايجاد شرايط مالى و اقتصادى مناسب براى پياده‌سازى ICT در جهت دستيابى به اهداف توسعه هزاره سازمان ملل مورد تاييد قرار گرفت.
در بند 28 اين سند، ضمن تشويق و حمايت از راه‌اندازى صندوق حمايت ديجيتال آمده است: اين صندوق در ژنو به عنوان يک مکانيزم داوطلبانه طراحى شده تا کمک‌هايى که به منظور کاهش شکاف ديجيتالى و تبديل آن به فرصت‌هاى ديجيتالى صورت مى‌گيرد را جمع‌آورى و سازماندهى کند.
کاربرد عمده کمک‌هاى اين صندوق پى‌ريزى جامعه اطلاعاتى به وسيله کمک‌هاى فورى به زيرساخت‌هاى منطقه‌اى است، ضمن آنکه با زمينه‌چينى يک نظام مالى يکپارچه بستر لازم براى تحقق چنين جامعه‌اى را نيز فراهم مى‌کند.
در اين سند پيش‌بينى شده است در آينده نه چندان دور حوزه فعاليت‌هاى صندوق يکپارچه ديجيتالى به کمک‌هايى در زمينه رشد زيرساخت‌ها و خدمات ICT نيز گسترش يابد.
از ژنو تا تونس
از اجلاس ژنو تا اجلاس تونس اگرچه در راهبرى اينترنت همچنان بر همان پاشنه چرخيد اما ماحصل برگزارى اجلاس‌هاى جامعه اطلاعاتى آن بود که اولا فهميديم درى وجود دارد که امکان باز و بسته شدن و ورود و خروج دارد و دوم تلاش کنيم تا در اتاق تاريک راهبرى اينترنت باز شده و فيل از تاريکى خارج شود.
