نام نویسنده: جواد دليرى
ایران – انتخابات در سراسر جهان رواج دارد. در ايران نيز حداقل در ۲۵ سال گذشته هر سال به طور ميانگين يك انتخابات برگزار شده است، از تأييد نظام جمهورى اسلامى تا اصلاح قانون اساسى و نيز انتخاب رئيس جمهور و نمايندگان مردم در مجالس شوراى اسلامى و خبرگان رهبرى و شوراهاى شهر و روستا. انتخابات ايران از اين رو متفاوت با ديگر انتخابات دنيا است.
تعداد انتخابات برگزار شده، نوع انتخابات، ميزان شركت كنندگان، نوع گزينش نامزدها و…. در اين بين، نحوه برگزارى انتخابات به صورت سنتى نيز در دنيا كمتر سابقه دارد. اكنون در اكثر كشورها با فشار يك يا چند دكمه، شهروندان مى توانند براى يك نامزد رياست جمهورى آمريكا يا يكى از اعضاى پارلمان ژاپن رأى منظور كنند يا به سياست مورد علاقه خود رأى دهند. امروز انتخابات الكترونيكى نسبت به رأى گيرى هاى مشابه از لحاظ صرف وقت و هزينه، متفاوت تر است.
بسيارى از كارشناسان در دنيا معتقدند، رأى گيرى الكترونيكى مى تواند يك راه حل عملى براى افزايش مشاركت رأى دهندگان در انتخابات باشد. ابتدا به دليل ناآشنايى مردم و نگرانى هاى امنيتى حتى در كشورهاى پيشرفته استفاده از شيوه الكترونيكى انتخابات محدود شده بود، اما با گذشت تنها كمتر از يك دهه از توسعه ICT و به ويژه اينترنت در جهان، اين فناورى دامنه وسيع ترى يافته و رفته رفته جايگزين شيوه سنتى مى شود.
با افزايش روزانه كاربران اينترنت و رأى دهندگان واجد شرايط، همچنين ارزان بودن، سريع و مطمئن بودن روش الكترونيكى، آن را به عنوان روشى مناسب به بشريت معرفى كرده است.
در اين ميان، مردم به دلايل امنيتى و نداشتن آگاهى كافى تمايل چندانى به اين شيوه ندارند و از سوى ديگر، شركت هاى دست اندركار در جهان به دليل سوددهى فراوان از آن استقبال مى كنند. با اين حال، كارشناسان معتقدند تا سال ۲۰۰۶ ميلادى انتخابات الكترونيكى جايگزين صندوق هاى فيزيكى رأى در جهان خواهد بود.
انتخابات الكترونيكى در كشورهاى مختلف؛ يك روش جديد
استفاده از كامپيوتر در رأى گيرى در آمريكا به ۳۰ سال قبل مى رسد. در آمريكا سال هاى زيادى است كه براى نگهدارى داده ها و مشخصات رأى دهندگان از كامپيوترها به صورت وسيعى استفاده شده است. اخيراً سيستم جديدى از رأى گيرى در آمريكا آغاز ب كار كرده است و آن كامپيوترهايى است كه با لمس صفحه مانيتور آن، داده ها كه شامل انتخاب رأى دهندگان است به طور مستقيم و بدون استفاده از برگه كاغذى رأى وارد كامپيوتر مى شود. تكنولوژى جديد ديگر كه استفاده مى شود، استفاده از مشخصات فردى رأى دهندگان براى ثبت نام در روز رأى گيرى است.
بعضى از اين تكنولوژى ها در كشورهاى در حال توسعه كه رأى گيرى آن ها به صورت علامت گذارى دستى و شمارش دستى برگه هاى رأى است، رواج پيدا كرده است. استفاده از ليست كامپيوترى ثبت نام رأى دهندگان به تازگى در اين كشورها شروع شده است در حالى كه استفاده از اين تكنولوژى از مدت ها قبل در آمريكا رايج بوه است.
با اين حال، دو تفاوت عمده بين مردم آمريكا و كشورهاى در حال توسعه، سطح سواد عامه مردم و عدم آشنايى مردمان اين كشورها با كامپيوتر و ديگر اجزاى آن نظير صفحه كليد، مانيتور يا اطلاعات ذخيره شده كامپيوترى است. امروزه در آمريكا مسأله بى سوادى و استفاده از تجهيزات مدرن رأى گيرى مسأله قابل توجهى نيست، در حالى كه در كشورهاى در حال توسعه كه سطح سواد و آگاهى مردم پايين است مسأله بيسوادى امر مهم و قابل توجه در انتخابات است. براى فائق آمدن بر اين مانع بزرگ در رأى گيرى، كشور برزيل روشى را ابداع كرده كه در آن، كانديداها به وسيله شماره هايى در كنار اسمشان شناسايى مى شدن. قبل از انتخابات به مردم پوسترها و پلاكاردهايى نشان داده شد، حتى به آن ها لباس هايى داده شد كه شماره كانديداى مورد علاقه مردم روى آن ها نقش بسته شده بود. وقتى يك رأى دهنده شماره كانديداى منتخب خود را روى صفحه كامپيوترى اخذ رأى وارد مى كند، عكس كانديدا روى صفحه ظاهر مى شود.
موانع و زيرساخت هاى لازم براى انتخابات الكترونيكى
كشورهاى توسعه يافته با داشتن سهم ۹۳ درصدى از كاربران اينترنت و به دليل داشتن امكانات و زيرساخت هاى مناسب، انتخابات الكترونيكى را به خوبى تجربه كرده اند اما در كشورهاى در حال توسعه همچون ايران اين مسأله با مشكلات خاصى روبه رو است.
دكتر على اكبر جلالى، محقق فناورى اطلاعات در اين باره مى گويد: «مشكلات در اين راه چند دسته است: نخست، بى اطلاعى بسيارى از برگزاركنندگان انتخابات كه موجب تأخير و نگرانى مردم از آن مى شود، دوم، نبود زيرساخت هاى ارتباطى و شبكه هاى مناسب براى انتقال اطلاعات از يك سو و كمبود رايانه از سوى ديگر، سوم مشكلات مربوط به بودجه و هزينه هاى مرتبط با تهيه امكانات و تجهيزات لازم براى برگزارى انتخابات الكترونيكى كه شامل ابزار فيزيكى چون رايانه، شبكه اينترانت يا اينترنت و نرم افزارهاى مورد نياز است. چهارمين نياز پشتيبانى و حمايت همه جانبه دولت به عنوان ركن اصلى براى برقرارى نظم ارتباط بين دستگاه ها و سازمان ها در اين خصوص است و بالاخره پنجمين و بزرگ ترين مشكل، نبود سياست واحد و قوانين قوى در اين باره است.
امكاناتى از قبيل شبكه هاى ارتباطى بى سيم يا با سيم، اينترنت يا اينترانت و از يك سو و نرم افزار مناسب با امنيت بالا از سوى ديگر و همچنين تعدادى رايانه به همراه افراد متخصص و كارت شناسايى الكترونيكى ملى از جمله زيرساخت هاى مورد نياز براى انتخابات الكترونيكى به شمار مى رود.
دكتر جلالى مى گويد: فرض كنيد شبكه، رايانه و بقيه زيرساخت هاى لازم مهيا است. بنابراين فرد رأى دهنده به شعبه اخذ رأى مراجعه مى كند. اگر تعداد نامزدهاى انتخاباتى مدود باشد، صفحه كليدى كه روى دكمه هاى آن عكس و مشخصات هر يك از آن ها قرار داده شده، آماده گرفتن فرمان از دست رأى دهنده است و فرد با انتخاب عدد معينى، راى خود را اعمال مى كند. اطلاعات از سوى رايانه دريافت و در مركز بانك نگهدارى مى شود و در پايان انتخابات، شمارش با نرم افزار به صورت الكترونيكى صورت مى گيرد.
انتخابات الكترونيكى در ايران؛ آرزويى دست نيافتنى
انتخابات در ايران همچنان كه گفته شد، متفاوت است. در ايران، روش سنتى رأى گيرى وجود داشته است به گونه اى كه افراد در محل هاى مختلف گرد هم مى آيند، و رأى خود را در صندوق هاى مخصوص مى انداخته و پس از آن برگزا كنندگان آن ها را به صورت سنتى شمارش مى كنند، كه خود حرف و حديث هاى فراوان را هميشه به دنبال داشته اند.
تاكنون در هيچ انتخاباتى، رأى هاى جمع آورى شده، به صورت ماشينى شمارش نشده است. تنها يك بار در انتخابات رياست جمهورى سال ،۱۳۷۲ نتيجه انتخابات به صورت ماشينى شمارش شد اما در هيچ يك از انتخابات ديگر اين كار انجام نگرفته است.
در هر انتخاباتى، مسؤولان برگزارى انتخابات در وزارت كشور و شوراى نگهبان چند ماه پيش از انتخابات اعلام مى كنند كه آماده اند آراى انتخابات را به صورت ماشينى شمارش كنند اما پس از چند بار رد و بدل كردن نامه و كارشناس اين اعلام آمادگى منتفى مى ود. حتى در انتخابات مجلس ششم تا دو روز به انتخابات همه چيز براى برگزارى انتخابات الكترونيكى آماده بود و حتى راديو و تلويزيون هم آموزش هاى لازم را ارائه مى كرد اما ناگهان شوراى نگهبان با اين مسأله مخالفت كرد و وزارت كشور مجبور شد، طى دو روز هم برگه هاى رأى را تعويض كند و هم آراى انتخاباتى را به صورت ماشينى شمارش كند.
براى انتخابات رياست جمهورى پيش رو نيز هرچند ابتدا شوراى نگهبان با اين مسأله موافقت كرد اما پس از چندى اين مسأله به مناقشه تكرارى ديگر تبديل شد. پس از آن كه شوراى نگهبان از آمادگى اين شورا براى شمارش رايانه اى انتخابات رياست جمهورى خبر داده بود، وزات كشور نيز در نامه اى به شوراى نگهبان آمادگى اين وزارتخانه را براى قرائت و شمارش آرا در تعدادى از كلانشهرها توسط دستگاه هاى شمارشگر رايانه اى اعلام كرده و خواستار نظريه شوراى نگهبان در اين خصوص براى برنامه ريزى شد. به گفته مجتبى رشاد، مدير كل انتخابات وزارت كشور نوع دستگاه هاى مورد نظر وزارت كشور براى شمارش آراى اين دوره از انتخابات رياست جمهورى مشابه دستگاه هاى به كار گرفته شده در ششمين دوره انتخابات رياست جمهورى به نام دستگاه هاى OMR و از نوع Opscan7 و Opscan10 است. با اين حال غلامحسين الهام سخنگوى شوراى نگهبان مى گويد: سخت افزار مذكور كه يك بار هم در سال ۷۲ در ششمين دوره انتخابات رياست جمهورى به كار گرفته شده بود، كهنه بوده و مورد تأييد كارشناسان فنى شوراى نگهبان نيست.
با اين حال، در حالى كه چندين سال است كه بودجه دولت صرف خريد دستگاه هاى كارت خوان شده اما هيچ استفاده اى از آن ها نمى شود. آراى انتخاباتى نيز به صورت دستى شمارش مى شود.
مسؤولان و كارشناسان انتخاباتى معتقدند كه شمارش ماشينى انتخابات كمك هاى فراوان و امتيازات بى شمارى دارد. به گفته يكى از اين كارشناسان، جمع آورى اطلاعات رأى دهندگان كمك اساسى به تحقيقات در كشور خواهد كرد.
همچنين سرعت در اعلام نتيجه انتخابات، افزايش دقت در شمارش، كاهش هزينه هاى اجرايى از دگر مزيت هاى شمارش ماشينى است كه در ايران فعلاً استفاده نمى شود. به هر حال، اكثر فناورى هايى كه در كشور به آن رنگ تازگى مى بخشيم، در دنيا چندى قبل تجربه شده و طبيعتاً كارشناسان و مشاوران زبده اى اطلاعات و آثار دقيق آن ها را دارند، زيرا خود مدير طرح بوده اند، بنابراين با صرف هزينه و دعوت آن ها طبق مصالح كشور بايد به منظور تربيت نيروى انسانى داخلى و انتقال دانش، مسيرها را براى رسيدن به هدف كوتاه تر كنيم و از دوباره كارى بپرهيزيم.
كارشناسان بر اين عقيده اند كه رأى گيرى الكترونيكى در جهان جاى خود را باز كرده است. حال در ايران نيز بايد به صورت جدى به آن توجه و زيرساخت اى لازم فراهم شود.
