نام نویسنده: فرزاد دانش
شرق – نرم افزارهاى پيام رسان آنى معروف به مسنجر و اتاق هاى گپ و گفت وگو معروف به چت روم ديگر به يكى از عادى ترين و متداول ترين نرم افزارهاى روز تبديل شده اند و تقريباً نيمى از كاربران اينترنت به نوعى از آن براى برقرارى ارتباط استفاده مى كنند. اين ميزان در ميان نوجوانان بين ۱۲ تا ۱۷ سال از اين هم بيشتر است.
براساس آمار كام اسكور مديامتريكس، يك موسسه تحقيقاتى كه به تحقيق و نظرسنجى در حوزه اينترنت مى پردازد، ۴۱ درصد كاربران و ۵۵ درصد از كاربرانى كه بين ۱۲ تا ۱۷ سال دارند از خدمات پيام رسانان آنى استفاده مى كنند.«لرى ماگير» از روزنامه نيويورك تايمز مقاله اى در مورد دغدغه هاى والدين و نحوه صحيح كنترل رفتارهاى كودكان و نوجوانان هنگام بهره گرفتن از خدمات اينترنت به خصوص نرم افزارهاى پيام رسان آنى به رشته تحرير درآورده است. خانواده هاى دقيق و وظيفه شناس معمولاً دقت بيشترى در مورد معاشرت فرزندانشان به كار مى گيرند اما متاسفانه روش نظارت و كنترل رفتار نوجوانان در اينترنت چندان موثر واقع نمى شود.
همين كه كودك يا نوجوان وارد اتاق اى گپ و گفت وگو مى شود يا آن كه برنامه هاى پيام رسان آنى مثل ياهو مسنجر را باز مى كند مى تواند با هر كسى ارتباط برقرار كند حتى اگر والدين در اطراف فرزندانشان پرسه بزنند تا از نام كسانى كه با فرزندانشان معاشرت مى كنند سر در بياورند ممكن است با نام هايى مواجه شوند كه هيچ گونه ارتباطى با هويت واقعى آنها نداشته باشد. ممكن است دوست، همكلاسى يا يك فرد غريبه باشد چون نامى كه انتخاب مى شود مستعار است و هيچ گونه ربطى به مشخصات واقعى طرف ندارد. «لرى ماگير» در اين مقاله تلاش مى كند به والدين بياموزد كه از ابزارهاى مناسب براى كنترل و محدوديت فرزندانشان در فضاى نامطمئن اينترنت استفاده كنند. بعضى از والدين ترجيح مى دهند به كلى مانع دسترسى فرزندانشان به نرم افزارهاى پيام رسان آنى شوند اما عده اى فقط مى خواهند فرزندانشان با عده اى محدود و شناخته شده تماس داشته باشند.
بعضى از والدين دوست دارند حتى از محتواى كلماتى كه فرزندشان رد و بدل مى كنند سر در بياورند. بهترين استراتژى حفاظت از عزيزان بستگى كامل به نوع نرم افزارى دارد كه فرزندانشان استفاده مى كنند.
معمولاً دو نوع خدمات پيام رسانى آنى (مسنجر) وجود دارد: بعضى از آنها رايگان بوده و در اختيار همگان قرار دارد نوع ديگر آن پولى است و زمانى كه شما از تامين كنندگان خدمات اينترنت (ISP) كارت ينترنت مى خريد مى توانيد خدمات پيام رسان آنى پولى هم درخواست كنيد (اين خدمات هنوز در ايران داير نشده است) طبيعى است كه خدمات پولى داراى امنيت و آرامش و كيفيت بالاترى است و گزينه هاى بيشترى در اختيار كاربران قرار مى دهد.
در ايالات متحده مشتركان آمريكا آن لاين (AOL) و مايكروسافت هنگام دريافت خدمات اينترنت مى توانند از مزاياى ديگرى هم برخوردار شوند. از جمله ابزارهايى در اختيار آنها قرار مى گيرد كه به وسيله آن بتوانند فرزندان خود را در برابر وب سايت هاى نامناسب محافظت كنند و نحوه استفاده صحيح از پيام رسان هاى آنى را دريافت كنند. مشتركان آمريكا آن لاين مى توانند از اين ارائه كنندگان خدمات اينترنت بخواهند دسترسى به بعضى از وب سايت ها، آدرس هاى الكترونيكى، اتاق هاى گپ و پيام رسان هاى آنى را محدود كنند.
براى آنكه والدين بتوانند از اين خدمات استفاده كنند به آنان يك گذرواژه و رمز داده مى شود. در بخش گذرواژه والدين اين كلمات را تايپ مى كنند parental controls. در بخش كودكان زير دوازده سال استفاده از پيام رسان هاى آنى به طور كامل مسدود است در نوجوانان بين ۱۳ تا ۱۵ سال استفاده از آن بسيار محدود بوده و امكان جابه جايى عكس، فايل، صدا و تصاوير ويديويى غيرممكن است. از ۱۵ سال به بالا نوجوانان بالغ به حساب آمده در عين حال محدوديت هايى در دست يابى به بعضى از سايت ها و اتاق هاى گپ و گفت وگو وجود دارد. در اين طبقه بندى نوجوانان بالغ حق دسترسى به همه خدمات ويژه نرم افزارهاى پيام رسانى آنى را دارند در عين حال در همه اين برنامه ها ميزان اعمال محدوديت كاملاً در اختيار والدين بوده و هر خانواده با توجه به آشنايى با خصلت هاى افرادش درجه محدوديت را تعيين مى كند.
طبيعى است هر چه نظارت و كنترل غيرمستقيم تر و درجه اطمينان پدر و مادر به فرزندانشان بيشتر باشد احتمال بروز مسائل ناخواسته كمتر خواهد بود با اين وصف هيچ عقل سليمى نمى پذيرد كه فرزندان به طور كامل به حال خود رها شوند. اين كنترل و محدوديت ها بايد تا حدى انجام شود كه لطمه به اعتماد و ارتباط نزديك والدين و فرزندان نزند. اين نرم افزارها مى توانند طورى تنظيم شوند كه نوجوانان فقط در ساعت هاى معين و محدود از اين نرم افزارها استفاده كنند. به هر حال اين گونه محدوديت ها به نوعى مانند ترمز در خودرو عمل مى كنند چون معمولاً در كودكان و نوجوانان به خاطر انرژى فراوانى كه دارند و به دليل جاذبه اى كه اين نوع ارتباطات به وجود مى آورند نياز به نوعى ترمز احساس مى شود.
گاهى اگر استفاده از اين نرم افزارها كنترل نشوند افت تحصيلى نوجوانان را در پى خواهد داشت همان طور كه والدين فرزندان خود را در تماشاى تلويزيون محدود مى كنند بايد برنامه ويژه اى براى استفاده مناسب از اينترنت و پيام رسان هاى آنى در نظر بگيرند.قبل از اينكه كودكان و نوجوانان به تمام ريزه كارى هاى تنظيمات اين نرم افزار آشنا شوند فرصت كافى در اختيار والدين وجود دارد كه در بخش تامين امنيت و حفظ حريم خصوصى (privacy and security tab) محدوديت هايى را اعمال كنند به عنوان مثال مى توان انتخاب كرد كه فقط به افرادى اجازه ارتباط بدهد كه در «فهرست دوستان» (buddy list) قرار دارند.
حتى مى توان آدرس بعضى از كسانى را كه والدين تشخيص مى دهند معاشرت آنان با فرزندانشان مناسب نيست به فهرستى بيفزايند كه افراد غيرمجاز محسوب مى شوند. اين نرم افزار در ابتداى استفاده كنترل هاى بسيار محدودى را اعمال مى كند و به تدريج و گام به گام كامل تر و دقيق تر عمل مى كند و در هر مرحله نياز به مراقبت و نظارت والدين دارد تا به تدريج مرز ميان افراد مجاز و غيرمجاز مشخص شده و آستانه و حد محدوديت ها به تدريج تعيين شود به بيان ديگر در ابتداى استفاده از اين نرم افزارها فرزندان دسترسى نسبتاً نامحدودى به دنياى اينترنت دارند تا آنكه به تدريج فهرست دوستان روشن شده و افراد غيرمجاز به فهرست مخصوص اضافه شوند.آمريكا آن لاين حتى يك ويژگى اضافى دارد و به وسيله آن مى توان تعيين كرد هيچ نرم افزار ناشناخته و غيرمرتبط با نرم افزارهاى آمريكا آن لاين فعال نشود.
مايكروسافت نيز مانند آمريكا آن لاين كودكان و نوجوانان را به سه دسته تقسيم كرده است. ۱۳ تا ۱۷ سال (نوجوان)، ۹ تا ۱۲ سال (پيش از نوجوانى) و كمتر از ۹ سال (كودك) براى نوجوانان دسترسى به نرم افزار پيام آنى (MSN Messenger) و اكثر وب سايت ها امكان پذير است اما محدوديت هاى بيشتر مخصوص پيش از نوجوانى يعنى بين سن ۹ تا ۱۲ سال است با اين وصف مايكروسافت تنظيمات نرم افزار را طورى قرار داده كه والدين مى توانند براساس نياز خود اين تنظيمات را تعيين كنند. در اين حالت سه وضعيت وجود دارد: ۱ _ عدم دسترسى كامل كه بيشتر مخصوص كودكان است. ۲ _ دسترسى محدود كه ويژه پيش از نوجوانى است و فقط ارتباط با افرادى را ممكن مى كند كه در فهرست افراد مجاز قرار دارند. اين فهرست بدون تاييد والدين امكان ادامه كار را به كاربر نمى دهد.
به بيان ديگر والدين بايد فهرست افراد مجاز را تاييد كنند. ۳ _ دسترسى بدون محدوديت اين حالت مخصوص زمانى است كه والدين اطمينان كامل به امنيت فرزندانشان دارند يا آنكه هيچ لزومى به كنترل فرزندانشان نمى بينند. اگر والدين بخواهند مى توانند جلوى گرفتن فايل از اينترنت (دانلود كردن) را بگيرند.مايكروسافت به طور مستمر به آدرس الكترونيكى والدين گزارشى از فعاليت هاى فرزندانشان را مى فرستد اما در اين گزارش ها متن گفت وگوهاى متون رد و بدل شده فرزندان لحاظ نمى شو فقط وب سايت هايى كه به آن مراجعه شده و هويت افرادى كه با آنان از طريق پيام رسان آنى يا نامه الكترونيكى ارتباط برقرار شده گزارش مى شود.اگر مى خواهيد به متون رد و بدل شده هم دسترسى داشته باشيد بايد يك بار در برنامه ام اس ان مسنجر وارد شده و به قسمت Tools و از آنجا به بخش Options رفته و در Messages tab تعيين كنيد كه به طور خودكار تمام ارتباطات حفظ شوند. براى اين كار كافى است روى عبارت (Automatically Keepa history of my conversations) را كليك كنيد اما به زودى فرزندانتان خواهند آموخت كه روى آن كليك كنند تا از حالت فعال خارج شود. محدوديت در استفاده از پيام رسانان آنى محدود به مايكروسافت و آمريكا آن لاين نيت.
بسيارى از اداره كنندگان خدمات اينترنتى Earth Link و ساير اداره كنندگان خدمات اينترنت كابلى و DSL نيز امكان نظارت و كنترل به والدين مى دهند. مايكروسافت و آمريكا آن لاين و ياهو نرم افزارهاى پيام رسان آنى رايگان در اختيار مى گذارند.اين خدمات ديگر آن ويژگى هاى محدودكننده را ندارند. البته هرچه اين نرم افزارها پيشرفته تر مى شوند امكانات حفاظتى آن نيز بيشتر مى شود با اين وصف غيرفعال كردن آن در اختيار كاربر خواهد بود ولى از آنجا كه معمولاً كودكان و نوجوانان تسلط كامل به اين نرم افزارها ندارند پس از آن كه غيرفعال كردن اين امكانات را فرا بگيرند به قدر كافى عقل رس شده و تا حدودى با دنياى واقعى و تهديدهاى آن آشنا شده اند.
حتى در بعضى از شرايط مى توان از فرزندان خود خواست كه اين امكانات حفاظتى را غيرفعال نكرده و تنظيمات را تغيير ندهند و والدين هم هرازگاهى به طور اتفاقى چك كنند كه اين تنظيمات تغيير نكرده باشد. همان طورى كه در ابتدا اشاره شد در بسيارى از اين نرم افزارها پيش فرض اين است كاربر حق دارد با همه در ارتباط باشد اما از زمانى كه تنظيمات آن را تغيير دهيد فقط افرادى كه در فهرست مجاز قرار دارند مى توانند ارتباط برقرار كنند و جلوى ارتباط افرادى كه دقيقاً مشخص شده اند گرفته مى شود. هرازگاهى والدين مى توانند به اين فهرست ها سرى بزنند و تغييرات آن را چك كنند و در صورت مشاهده تغييرات ناخواسته اقدام كنند.
بايد به فرزندانتان بياموزيد كه اطلاعات شخصى و خانوادگى را به هيچ وجه از طريق نرم افزارهاى پيام رسان آنى و اتاق هاى گفت وگو دراختيار نگذارند. هرگز شماره تلفن، شماره حساب، رمز ورود و به طور كلى هيچ اطلاعات ارزشمند را تحت هيچ شرايطى در فضاى اينترنت تايپ نكنند. چون محيط اينترنت به قدرى ناامن است كه عده اى به «ام اس ان» مسنجر همراه با سيستم عامل خود يك نرم افزار به اسم ويندوز مسنجر ارائه كرده كه حفظ حريم خصوصى در آن شباهت زيادى به نرم افزارهاى پيام آنى ياهو و آمريكا آن لاين دارد.
يكى از خصوصيات خوب پيام رسان آنى ياهو اين است كه كاربر مى تواند به صورت نامرئى در اينترنت حضور پيدا كند به بيان ديگر فقط خودى ها از حضور وى اطلاع پيدا مى كنند. همچنين در اين نرم افزار مى توان افراد غيرمجاز را به فهرست lgnore اضافه كرد. در آن صورت اين افراد ديگر قادر نخواهند بود با شما ارتباط برقرار كنند. كمپانى ياهو اين ويژگى را به اين دليل افزوده است كه به هر حال عده اى مزاحم پيدا مى شوند كه حريم خصوصى ديگران تجاوز مى كنند. افزودن اين افراد به فهرست غيرمجاز چند حسن دارد يكى اينكه به حريم خصوصى افراد حفظ مى شود دوم اينكه دست افراد مزاحم كوتاه مى شود سوم اينكه اطمينان والدين به اينگونه نرم افزارها افزايش مى يابد. برنامه ياهو مسنجر يك حسن ديگر نيز دارد. در بخش آرشيو (Archive) تا ده روز مى توان تمام متون رد و بدل شده را حفظ كرد.
تفاوتى ندارد كه از چه نرم افزارى براى پيام رسانى آنى استفاده كنيد اگر مى خواهيد نرم افزارى جهت كنترل و نظارت داشته باشيد مى توانيد به آدرس اينترنتى .comwww.Cyberpatrol مراجعه كنيد. اين كمپانى نرم افزارى به قيمت چهل دلار به فروش مى گذارد كه به نوعى مى تواند نقش حفاظت كننده داشته باشد اگرچه صد درصد تضمينى نيست اما از رد و بدل كلمات ركيك، شماره تلفن و آدرس جلوگيرى به عمل مى آورد. پايگاه اينترنتى www.cybersitter.com نيز مدعى است با چهل دلار مانند يك پرستار (همان طور كه از نام آن پيداست در انگليسى كلمه baby sitter به معنى پرستار كودك است و كلمه cybersitter از آن ساخته شده و به معنى پرستار اينترنتى است) از فرزندان شما محافظت مى كند.از ويژگى هاى اين نرم افزار اين است كه مكالمات و متون رد و بدل شده را ضبط مى كند و حسن آن اين است كه كودك يا نوجوان نمى تواند اين ويژگى را غيرفعال كند.
اما به هر حال بعضى از مردم اعتقاد دارند مداخله در گفت وگو هاى شخصى كودكان و نوجوانان هم نوعى تجاوز به حريم خصوصى است و عده اى مى گويند چون قصد اصلى والدين حفاظت از فرزندان است كنترل و نظارت بر اعمال و رفتار فرزندان تجاوز به حريم خصوصى محسوب نمى شود.
نرم افزار ديگرى وجود دارد كه نام آن spectorsoft است. ويژگى اين نرم افزار ضبط تمام نامه هاى الكترونيكى، پيام هاى آنها و مكالمات داخل اتاق هاى گپ و گفت وگو است. براى اطلاعات بيشتر به پايگاه اينترنتى .comwww.spectorsoft مراجعه كنيد. اين نرم افزار ۱۰۰ دلارى يك برنامه به نام eBlaster كه از طريق اى ميل تمام فعاليت هاى فرزندان را به اطلاع والدين مى رساند و اصلاً نيازى نيست كه والدين دور و بر فرزندان خود چرخ بزنند و مواظب آنها باشند طورى كه مخفى كارى آنان را برانگيزد فقط بايد سياست به خرج بدهند كه فرزندانشان بويى نبرده و اعتماد شان از دست نرود.
دانستن اين نرم افزار و برنامه ها به معنى آن نيست كه شما مى توانيد صددرصد خاطر جمع باشيد اگر كودكان و نوجوانان بخواهند پدر و مادر خود را دور بزنند از دست پيچيده ترين نرم افزار هايى روز كارى برنمى آيد. هميشه نوجوانان راه هاى براى مخفى كارى پيدا مى كنند ضمن آنكه كودكان و نوجوانان فقط از كامپيوتر منزل براى وصل شدن به اينترنت استفاده نمى كنند. بنابراين شايد بزرگ ترين و موثر ترين ابزار محافظت كودكان و نوجوانان جلب اعتماد آنان و نشان دادن مخاطرات استفاده بى گدار و بى محابا از اينترنت و امكانات آن باشد.
حداقل بايد به آنها آموخت همه كساى كه از اينترنت استفاده مى كنند نيت پاك و خير ندارند و در پى سوءاستفاده از اين ابزار ارزشمند هستند. زمانى كه كودكان و نوجوانان هنگام استفاده از اينترنت اطلاعات شخصى از قبيل نام، آدرس، شماره تلفن، شماره حساب و غيره را براى دوستان خود تايپ مى كنند ممكن است عده اى نامحرم با قصد سوءاستفاده به اين اطلاعات دسترسى پيدا كنند. در ضمن بايد به كودكان هشدار داد از گذاشتن قرار ملاقات با افراد غريبه بدون اطلاع پدر و مادر پرهيز كنند.
