نام نویسنده: آرش کريم بيگى -Manager @ ictna.ir
ایستنا – چيست ؟ SMS::
SMS يا سرويس پيام کوتاه (Short Message Service) خدمت ارزش افزوده ايست که روى بستر شبکه GSM تلفن همراه ارائه ميشود و بوسيله آن مشترکين قادر خواهند بود به يک ديگر پيام هاى نوشتارى ارسال کنند.
سرويس SMS ابتدا در سال 1991 در اروپا و در شبكه بى‌سيم به كار گرفته شد. در سال 1998 در كنار سيستم PCS با تكميل فناوريهاى CDMA و TDMA، SMS در بين مشترکين محبوبيت غيرقابل پيشبينى اى يافت و در جايگاه واقعى خود قرار گرفت.اين سيستم با قابليت Point to point (از يك مشترك به مشترك ديگر) و Point to multipoint (از يك مشترك به چند مشترك) و روش ارسال پيام، به طور عمومى توانسته است از يك طرف جايگاه با ارزشى را به لحاظ اقتصادى براى اپراتورهاى ارائه دهنده خدمات GSM و از طرف ديگر تسهيلاتى و سرويس هاى ارزش افزوده و کاربردى فراوانى را برا مشتركان فراهم آورد.
:: SMS در ايران
تا ده سال بعد از ورود و راه اندازى تلفن همراه منوى SMS گوشى هاى تلفن مشترکين يک قابليت “اضافى” و “بدون کاربرد” بود چرا که سرويس کوته پيام به مشترکين ارائه نميشود و آن دسته از مشترکينى که ميخواستند از همه قابليت هاى گوشى هايشان استفاده کنند از اين منو بعنوان دفترچه ياداشت يا نوتپد استفاده ميکردند!
همانطور که خود شبکه تلفن همراه ده سال ديرتر (آنهم دست و پا شکسته) وارد ايران شد سرويس کوته پيام هم تقريبا ده سال بعد از ورود تلفن همراه به ايران (وباز هم دست و پا شکسته) به مشترکين ارائه شد، تا جايى که نگارنده به ياد ميآورد “کوته پيام” اولين بار در نمايشگاه تلکام 2002 در غرفه شرکت مخابرات ايران زمزمه شد:
گروهى از دانشجويان مخابرات و کامپيوتر دانشگاه صنعتى شريف در قالب تيمى با عنوان “هدهد” به سرپرستى دکتر جليلى روى طراحى و راه اندازى SMS Center کار ميکردند.آنها روى دو آنتن BTS دانشگاه شريف و نمايشگاه بين المللى تهران تجهيزات خود را نصب کرده بودند و ارسال و دريافت پيام نوشتارى را از گوشى متصدى غرفه با گوشى دکتر در بخش ديگرى از نمايشگاه را در مقابل چشمان حيرت زده بازديدکنندگان به نمايش گذاشته بودند! تيم هدهد اولين و تنها مرکز SMS کشور را با قابليت پشتيبانى از رسم الخط فارسى راه اندازى کرده بود. بعد از مدتى تيم هدهد تبديل به شرکت تحقيقاتى امن افزار گستر شريف شد که با حمايت و پشتيبانى دانشگاه صنعتى شريف و اينبار هم با سرپرستى دکتر جليلى روى پروژه مرکز SMS و سرويس هاى ارزش افزوده آن کار ميکرد که در نهايت موفق به طراحى و توليد دو روايت SMS Center و سرويس ارزش افزوده پيک آسا شدند.
:: چشم بادامى ها وارد ميشوند!
فعاليت هاى تحقيقاتى تيم دانشگاه شريف ادامه داشت و اولين ورژن از پک SMS Center اين تيم آماده تجارى شدن بود تا آنکه شرکت مخابرات ايران رسما تصميم به خريد و راه اندازى مرکز SMS براى مشترکين تلفن همراه گرفت و در نهايت در زمستان 81 عليرغم وجود پتانسيل و محصول ايرانى مشابه مناقصه خريد،نصب،تجهيز،راه اندازى و آموزش پرسنل را به شرکت ZTE چين واگذار کرد!!!
:: بالاخره شروع شد
در بهمن 81 شرکت مخابرات ايران نخستين سرويس ارزش افزوده مبتنى بر بستر SMS را زير بار آزمون برد،اين سرويس پيجينگ بود که در آن کليه مشترکين تلفن همراه و مشترکين تلفن ثابتى که سوئيچ مرکز تلفن محليشان مبتنى بر تکنولوژى نامبرينگ C7 بود قادر بوند با شماره گيرى پيوسته 09910+mobile number تقاضاى تماس با خود را در قالب فرم يک کوته پيام آماده ارسال کنند. البته اين سرويس ارزش افزوده (که خود نيز با اختلالاتى همراه بود) چند روز بيشتر قابل استفاده نبود و غير فعال شد!
و هفته بيشتر به نوروز 82 نمانده بود که ارائه سرويس ارسال و دريافت SMS شروع شد و شرکت مخابرات اعلام کرد مشترکينى که مايل به استفاده از سرويس پيام کوتاه هستند ميتوانند با دردست داشتن آخرين قبض موبايل پرداخت شده ،خود به دفاتر امور مشترکين مراجعه و ثبت نام کنند. البته براى “جلوگيرى از تقاضاهاى غير ضرور” مبلغ ناقابل 2100تومان بعنوان “هزينه فعال سازى” در صورت حساب دوره بعد مشترک منظور ميشد. بعد از تعطيلات نوروز 82 بود که مديران خدوم شرکت مخابرات اعلام کردند ديگر نيازى به مراجعه به دفاتر امور مشترکين و ارائه مدارک و پرکردن فرم ثبت نام نيست و شهروندان ميتوانند به روابط عمومى شرکت مخابرات تلفن بزنند تا سرويس SMSشان فعال شود!
:: اختلالات شروع شد
ظاهرا قسمت نيست شهروندان توفيق استفاده از يک خدمت ساده و بى دردسر را از شرکت مخابرات و وزارت خانه عريض و طويل پست و تلگراف و تلفن که حالا ديگر به وزارت “ارتباطات و فناورى اطلاعات” تغيير نام داده بود داشته باشند ! در زير به اختصار برخى از اين اختلالات را بررسى ميکنيم:
– پيجر بد
سرويس ارزش افزوده و کاربردى پيجينگ که مشترکان تلفن ثابت و بى موبايل را قادر به ارسال SMS ميکرد چند روز بيشتر ارائه نشد (آنهم دست و پا شکسته) به اين صورت که در بيش از نيمى از BTS ها و اکثر سوئيچ هاى PSTN محلى شماره 09910 تعريف نشده بود و سرويس ارائه نميشد!
– وجدان درد نمايشى؟
پس از راه‌اندازى سيستم ارسال پيام كوتاه ، تعدادى از مشتركان اين سرويس از تاخير چند ساعته و حتى چند روزه در رسيدن پيام خود به مقصد گلايه ميکردند که مهندس “رستمي” مدير و مجرى SMS Center شرکت مخابرات در تاريخ 6 خرداد 82 طى گفتگو با خبرگزارى دانشجويان ايران (ايسنا) اين اختلالات را اينگونه توجيح کرد که:« وجود اين تاخير با حجم بالاى ترافيك شبكه طبيعى است؛ چرا كه به محض ذخيره پيام در سوييچ، قسمت اعظم كار شروع مى‌شود و ايستگاه‌هاى راديويى اقدام به جستجوى شخص مى‌كنند و نهايتا پيام فرستاده مى‌شود، اما به دليل ترافيك در كانال‌هاى كنترلى، اين پيام با تاخير فرستاده مى‌شود.» که اين توجيه گنگ و غير فنى مدير فنى SMS Center کشور با ادعاهاى قبلى خودش و مديران بالاترش که در گفتگو با رسانه ها که اعلام کرده بودند “شبکه SMS محدوديت ترافيک و پهناى باند ندارد” در تناقض بود.
وى بعدها درباره‌ى چگونگى برطرف شدن اين اختلالات توضيح داد :« بايد كانال‌ها گسترش پيدا كند و سايت‌هاى BTS توسعه يابند. با برطرف شدن ترافيك شبكه، SMS نيز تسريع و ضريب تاخير كمتر خواهد شد!» ويخاطرنشان كرد:« چون اين سيستم جديد است، به تدريج اشكالات خود را نشان مى‌دهد و به مرور پارامترهاى مربوط شناسايى و برطرف مى‌شود.» مديران مخابرات پيشتر علت خريد SMS Center از يک شرکت چينى و کنار گذاشته شدن محصول تيم دانشگاه شريف را وجود اختلال در محصول ايرانى به سبب زير بار نرفتن عنوان کرده بودند و گفته بودند “نميتوانند مشترکان را موش آزمايشى کنند” اين منطق و وجدان مديران مخابرات قابل تجليل است اما اين جمله مهندس رستمى که « چون اين سيستم جديد است، به تدريج اشكالات خود را نشان مى‌دهد و به مرور پارامترهاى مربوط شناسايى و برطرف مى‌شود» در تناقض با وجدان دردهاى مديران خدوم مخابرات ميباشد!
اگر بنا بود محصول ZTE چين هم با سعى خطا و زير آزمون بردنش بوسيله مشترکان ديباگ و اصلاح شود و مشتکان “موش آزمايشى” شوند چرا مخابراتى هاى عزيز همان محصول تيم مربوط به دانشگاه شريف را انتخاب نکردند که هم ارز برى و وابستگى به چينى ها را نداشت و هم در نهايت ايران را صاحب فناورى توليد SMSc ميکرد؟ (بماند که گفته شد بجز دانشگاه شريف مرکز تحقيقات مخابرات هم فعاليت هاى نسبتا خوبى در اين زمينه داشته و آنهم کنار زده شد)
-SMS نا امن است
بحث امنيت و غير قابل شنود بودن مکالمات در همه بسترهاى مخابراتى جزو اوليه ترين اصول طراحى و مهندسى شبکه مطرح است و بستر SMS با توجه با ايجاد شبکه مديريت بحران شهرى،شبکه اطلاع رسانى مديران امنيتى و انتظامى نيروى انتظامى و غيره با تکي به شبکه کوته پيام اهميت امنيت اين بستر را دو چندان ميکند، زمستان سال گذشته بود که اعلام شد مرکز کوته پيام شرکت مخابرات بعنوان سرويس ارزش افزوده اقدام به راه اندازى وبسايتى براى دريافت و ارسال SMS از طريق اينترنت و کامپيوتر کرده است تا اينجاى خبر همه چيز خوب است اما مشترکينى که براى تست و استفاده از اين سرويس وارد اين سايت ميشدند با کمى دقت متوجه ميشدند که بعد از Login کردن مشترک به سايت URL صفحه کنترل پنل ارسال و دريافت SMSشان همان نشانى وبسايت بعلاوه شماره موبايل خودشان است و آنها ميتوانند بسادگى و بدون نياز به دانش و تخصص خاصى در زمينه هک و نفوذ با تغيير عدد بالاى صفحه با شماره موبايل شخص ديگرى وارد کنترل پنل او شده و قادر به خواندن پيام هاى دريافتى از طرف او و يا ارسال پيام با شماره قربانى هستند ! تصور کنيد به چه راحتى و تنها با اتصال به اينترنت قادر بوديد از شماره ديگران به هرکس SMS بزنيد يا SMSهاى شخصى و گاه محرمانه افراد رابخوانيد!!!
اين بار هم مدير لايق و متخصص مرکز کوته پيام مخابرات موضوع را از طريق خبرنگاران مطلع شد و بجاى اصلاح اين باگ صورت مسئله را پاک کرد و سايت را غيرفعال کرد!!!
– عيد شما مبارک!
مورد اختلالات فقط محدود به آغاز ارائه سرويس نيست و در عيد نوروز 83 به اوج خود رسيد به طورى که در آغاز سال شبکه به معنى واقعى “مقلب القلوب” شده بود،همه مشترکان به زبان و نثر خود پيام تبريکى آماده کرده بوند که در زمان تحويل سال نو به دوستان و اقوام و آشنايان خود ارسال کنند اما درست در زمانى که توپ تحويل سال در شد تلنگِ SMS Center چينى مخابرات هم در رفت و نه SMSاى ارسال ميشد و نه دريافت !!! اين در حالى بود که مهندس رستميِ مسئول SMSC شرکت مخابرات ايران در تاريخ ۲۷ اسفند ۸۲ (يعنى ۳روز مانده به تحويل سال نو) در مصاحبه اى با خبرگزارى ايسنا اظهار کرده: در ايام تعطيلات، بحران خاصى براى ارسال و دريافت پيام كوتاه پيش بينى نمى‌شود و نياز به تمهيدات خاصى در اين زمينه وجود ندارد!!!
– زلزله SMS Center را ه لزراند!
ساعت 17:20 جمعه 8 خرداد 83 بود که زلزله 5 ريشترى اى در حوالى چالوس در شمال تهران واقع شد و پس لرزه نسبتا قويش در تهران حس شد بلافاصله شبکه مخابراتى تلفن ثابت و همراه تهران فلج شد و امکان ارسال يک پيام نوشتارى کوتاه روى شبکه اى که مديران لايق مخابراتى ادعا ميکردند “ترافيک و محدوديت پهناى باند ندارد” مقدور نبود !
جالب است بدانيد که قبل و بعد از اين زلزله مديران امنيتى و امداد و نجات و استاندارى تهران به زير ساخت SMS بعنوان يک بستر مناسب براى برقرارى ارتباط و مديريت بحران نگاه ميکنند و حتى قرار است بزودى شبکه مديريت بحران استاندارى تهران مبتنى بر زير ساخت GSM و بستر SMSاش راه اندازى خواهد شد،بستر و زيرساختى که قدرت اطمينان و ثباتش را در پس لرزه يک زلزله در چند صد کيلومترى تهران نشان داد!!!
بعد از اين جريان سيد احمد معتمدى وزير ارتباطات و فناورى اطلاعات در پاسخ سوال خبرنگارى که پرسيده بود چرا شبکه مخابراتى تهران بعد از زلزله مختل شد گفت “اين موضوع طبيعى است چرا که در همه جاى دنيا شبکه هاى ارتباطى با يک ضريب تقاضايى طراحى ميشوند و طبق آن ضريب بنا نيست همه مشترکان بتوانند در آن واحد با يکديگر تماس داشته باشند” !!!
:: جمعه بدون SMS !
ظهر جمعه 14 دى ماه 83 افتخار ديگرى نصيب مدير مرکز SMS شرکت مخابرات و SMS Center چند صد مليون دلارى چينى اش شد : به ناگاه امکان ارسال و دريافت کوته پيام براى يک ميليون و چهارصد هزار مشترک SMS مختل شد،به همين سادگى!
پارادوکس:
ساعت ۱۴:۳۰ همان روز خبرگزارى دانشجويان ايران طى خبرى در مصاحبه با مسئولان مربوطه (؟!) علت اصلى اختلال در ارسال و دريافت SMS را “پر شدن فايل لاگ هاى تقاضا” عنوان کرد و قول برطرف شدن مشکلات تا دو ساعت بعد را داد که البته بجاى دو ساعت وعده داده شده 9 ساعت بعد تا حدودى برطرف شد و با وجود گذشت يک هفته از آن روز هنوز هم گاها اين اختلالات در بعضى مناطق و براى برخى مشترکين ايجاد ميشود.
پرشدن لاگ فايل تقاضاها و اختلال سرويس در سروراى رها شده و فاقد مديريت فنى حرفه اى امرى طبيعى و مرسوم شده است اما بايد ديد چرا بايد سرور کوته پيام يک کشور بدون نظارت و کنترل مدير فنى آنقدر رها شود که حجم فايل ثبت تقاضاهاى مشترکين به حدى برسد که هارد سرور را پر کند تا که عملکرد سيستم را مختل شود؟! مطمئنا مهندس رستمى بعنوان مدير و مجرى مرکز SMS کشور و کارکنانش بجز مصاحبه هاى وقت و بى وقت و گلايه از بى فرهنگى مشترکان در بکارگيرى SMS موبايل هاى يک ميليون تومانى مشترکانش، ارسال وقت و بى وقت پيام هاى تبليغاتى و Spam و کسب درآمد مضاعف از اين طريق و add کردن شماره مشترکينى که 2100 تومان بابت جبران زحمت فعال سازى و اضافه شدن شماه موبايلشان در ليست کاربران که يکى از اوليه ترين و عمومى ترين سرويس هاى است که در همه جاى دنيا رايگان و به همه مشترکين عرضه ميشود موظف به رسيدگى و بازديد فنى مرتب از سرور، Backup و Truncate مرتب Log file و اجراى آزمون مرتب و هميشگى سرويس هستند تا با تماس تلفنى خبرنگاران تازه از اختلال در سرويسشان مطلع نشوند.
اما موضوع به اينجا ختم نميشود چرا که در ساعت ۱۶:۴۰ ايسنا اقدام به انتشار مصاحبه مهندس رستمى مسئول SMS Center ايران ميکند و اينبار رستمى دليل اختلال را ناشى از “از اضافه بار و ترافيك بالاى شبكه” اعلام ميکند که اين در تناقض با مصاحبه ۲ساعت قبل همکارانش و بديهيات تحليل شبکه است چرا که تمامى مديران و کارشناسان و حتى دانشجوهاى رشته مخابرات ميدانند که روز جمعه بعلت تعطيل بودن خلوت ترين و آرام ترين روز شبکه از نظر ترافيک شبکه و ميزان ترزنکشن هاست. مشترکين کمترين ميزان مکالمه را دارند و کمتر از هميشه SMS ارسال ميکنند ، دقيقا به همين دليل است که هميشه تغييرات شبکه اعم از سخت افزارى و نرم افزارى روزهاى پنجشنبه و جمعه انجام ميشود !
ظهر جمعه هفته گذشته هم مثل اکثر جمعه هاى ديگر يک روز آرام و خلوت بود، نه عيد و جشن و خبرى در کار بود و نه پيام زنجيره اى (Hoax)اى که بخواهد به شبکه 3/5 ميليون کاربرى کشور ترافيکى تحميل کند!
اعلام شد که شرکت مخابرت ايران بابت SMS هاى نا موفق و ارسال نشده روز جمعه 60 ميليون تومان سود از دست داده و به نوعى متحمل ضرر و زيان شده !
بابا هکر!
لايسنس خريدارى شده ايران از ZTE چين براى يکميليون مشترک بود اما حالا يک ميليون و چهارصد هزار مشترک در ديتابيس SMS Center وجود دارند ! پيش از اين مهندس رستميِ قصه ما در لابلاى گفتگو و مصاحبه هايش با خبرنگاران با افتخار سرش را بالا ميگرفت و ميگفت که “ما بجاى ارز برى و خريد مجدد لايسنس براى مشترکان جديد از ZTE چين به ديتا بيس سرور SMS Center نفوذ کرديم و با هک و کرک کردن نرم افزار رابط آن تعداد بيشترى از حق لايسنس و قراردادمان با چينى ها را بدون پرداخت يک دلار اضافه کرديم” فراموش نکنيم که شرکت مخابرات براى اضافه کردن مشترک به بانک اطلاعاتى بدون لايسنس و کرک شده اش اکماکان از مشترکان هزينه ثبت نام ميگيرد و از آن مهمتر از اخلاق و عرف معمول کرک کردن و استفاده از سرويس هاى لايسنس دار که مهندس رستمى آن را “هک و کرک” ناميده دزدى و غير اخلاقى است و در شان شرکت مخابرات دولتى يک کشور نيست !
بايد بررسى شود که چرا مهندس رستمى به خود اجازه داده اعتبار و هويت شرکت مخابرات دولتى کشور را با کرک کردن لايسنس SMS Center زير سوال ببرد و به مشترکينى که بابت فعال سازى و استفاده از اين سرويس هزينه مضاعف پرداخت ميکنند سرويس مختل و بى کييت ارائه کند ؟
::سرويس هاى که ارائه نشدند
– سرويس Automatic call distribution) ACD )جـــزو سرويس‌هاى ارزش افزوده است كه به مردم عادى اين امكان را مى‌دهد كه شماره موبايل مورد نظر خود را page (صدا) كنند. به اين معنى كه مشترك PSTN يا تلفن ثابت با گرفتن شماره (09910) به مركز SMS وصل مى‌شود. در چنين حالتى، سيستم به طور اتوماتيك از تلفن كننده، شماره موبايل مقصد را درخـــــواست مى‌كند. پس از اعلام شماره از سوى گوينده، مركز SMS به صورت خودكار به شماره مقصد زنگ مى‌زند و از طريق پيام كوتاه به وى اطلاع مى‌دهد كه با شماره تلفن ثابت درخواست كننده تماس بگيرد.
– يكى از قابليت‌هاى ارزش افزوده سرويس ACD آن است كه مشتركان تلفن ثــــابت يا موبايل مىتوانند با شماره گيرى 09911 به اپراتور مركز SMS وصل شده و ارسال يك پيام خاصى را براى چندين مقصد درخواست كنند. البته لازم به يادآورى است كه درخواست paging و ارسال پيام به چند نفر بــــراى مشتركان موبايل هم امكان پذير است.
– يكــــى از سرويس‌هايى كه مركز SMS ميتواند در اختيـــار مشتركان قرار مى‌دهد، ارسال پيام كوتاه از طريق web است. يعنى افراد از هر جاى دنيا ميتوانند با استفاده از پروتکل TCP/IP اقدام به ارسال و دريافت SMS کنند. اين سرويس براى سيستم ها و ادارات و شرکتهايى که نياز به مکانيزم اعلام خبر يا اخطار دارند بسيار مناسب است.
– كسانى كه براى خود صندوق پستى الكترونيكى (e-mail) دارند مىتوانند به كمك SMS از دريافت email خود آگاه شوند .
– سرويس ارزش افزوده اعلام اخبار و رويدادهافوضعيت هاى آب و هوا و موجودى بانکى و سهام و وضعيت حرکت و رزرو جا در اتوبوسها و قطارها و هواپيماها و رزرو بليط سينماها
– امکان ارسال و دريافت مستقيم ايميل بواسطه SMS
– نظرسنجى و راى گيرى با SMS
– بازى هاى آنلاين و مسابقه با SMS
– ارسال و دريافت پيام از پيام رسانهاى اينترنتى (IM) مانند ياهو مسنجر
سرويس هاى ارزش افزوده بالا (ودهها سرويس ريز و درشت ديگر) را ميتوان بر روى بستر SMS و با اختصاص يک لينک IP به SMS Center به مشترکين ارائه داد که تا کنون شرکت مخابرات ايران و مديريت SMS Center تلاشى براى ارائه ان نکرده اند تا جايى که دو-سه شرکت تحقيقاتى خصوصى با اختصاص يک خط موبايل عادى و اتصالش با استفاده از يک GSM Modem به يک سرور هميشه آنلاين برخى از سرويس هاى بالا را دست و پا شکسته و با تحمل هزينه ارسال و دريافت پيام به مردم ارائه ميکنند.
:: برخورد ميکنيم
صبح امروز و در حاشيه مراسم راه اندازى رسمى سرويس اينترنت پرسرعت ADSL در هتل بزرگ تهران موضوع کرک نرم افزار SMS Center و اضافه کردن User بدون پرداخت حق لايسنس را با سيد احمد معتمدى وزير فناورى اطلاعات و ارتباطات عنوان کردم و ايشان با خنده پاسخ دادند که من از اين موضوع طلع نيستم و احتمالا مربوط به “شرکت خصوصى پيمانکار” مرکز پيام بوده که اين دعوا بين طرف چينى و بخش خصوصى است و به ما ربطى ندارد اما وقتى در پاسخ گفتم که مهندس رستمى مدير مرکز کوته پيام شرکت مخابرات و پرسنل وزارت خانه شماست و ايشان گفته اند که ما خودمان با استفاده از متخصصان و هکرهايمان نرم افزار SMS Center را کرک کرده ايم و اين موضوع ربطى به بخش خصوصى ندارد،چطور يک مدير اجرايى خودسرانه به خود با اين توجيه که چينى ها SMS Center را به ما زيادى گران فروخته اند اجازه کرک و نقض قوانين بين المللى را داده دکتر چند لحظه مکث کرد و سپس گفت اگر اينطور باشد قطعا با شخص خاصى برخورد خواهم کرد !
