سخا روش – در پنجاه سال گذشته بروز تحولات گسترده در زمينه کامپيوتر و ارتباطات ، تغييرات عمده اى را در عرصه هاى متفاوت حيات بشرى به دنبال داشته است . انسان همواره از فن آورى استفاده نموده و کارنامه حيات بشريت مملو از ابداع فن آورى هاى متعددى است که جملگى در جهت تسهيل زندگى انسان مطرح شده اند. در ساليان اخير ، فن آورى هاى اطلاعات و ارتباطات که از آنان به عنوان فن ورى هاى جديد و يا عالى ، ياد مى شود ، بيشترين تاثير را در حيات بشريت داشته اند . دنياى ارتباطات و توليد اطلاعات به سرعت در حال تغيير بوده و ما امروزه شاهد همگرائى آنان بيش از گذشته با يکديگر بوده ، بگونه اى که داده و اطلاعات به سرعت و در زمانى غيرقابل تصور به اقصى نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار مى گيرد . بدون شک مهمترين و در عين حال بزرگترين پيشرفت در زمينه فناوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع “وب” توسط ” تيم . برنرزلى ” در اواخر سال 1980 در CERN ، برمى گردد . به منظور آشنائى با جايگاه واقعى “وب ” ، کافى است به ضريب نفوذ آن پس از ابداع توجه گردد. پس از ابداع ه فن آورى ، مدت زمانى بطول مى انجامد تا فن آورى مورد نظر در مقياس عمومى مورد استفاده قرار گيرد( ضريب نفوذ) . مثلا” تلفن پس از 74 سال ، راديو پس از 38 سال ، کامپيوترهاى شخصى پس از 16 سال ، تلويزيون پس از 13 سال و “وب ” پس از 4 سال ، موفق به جذب پنجاه ميليون استفاده کننده شده اند .
فن آورى اطلاعات و ارتباطات ، بدون شک تحولات گسترده اى را در تمامى عرصه هاى اجتماعى و اقتصادى بشريت به دنبال داشته و تاثير آن بر جوامع بشرى بگونه اى است که جهان امروز به سرعت در حال تبديل به يک جامعه اطلاعاتى است . جامعه اى که در آن دانائى و ميزان دسترسى و استفاده مفيد از دانش ، داراى نقشى محورى و عيين کننده است .
شايد تاکنون سوالات متعددى در رابطه با فن آورى اطلاعات و ارتباطات براى شما مطرح شده باشد:
فن آورى اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
تفاوت فن آورى اطلاعات با فن آورى اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
آيا انباشت سخت افزار و يا نرم افزار ، دستيابى به اينترنت و تعداد تلفن هاى سلولى ، نشان دهنده استفاده از فن آورى اطلاعات و ارتباطات مى باشد؟
ضريب نفوذ اطلاعات و دانش در يک جامعه به چه ميزان است و جايگاه فن آورى اطلاعات و ارتباطات در اين زمينه چيست ؟
جايگاه ابزارها ، اهداف ، زيرساخت ها و عوامل انسانى در فن آورى اطلاعات و ارتباطات چيست ؟ آيا مى شود يک ابزار را به عنوان يک هدف مطرح و آن را به عنوان يکى از شاخص هاى استفاده از فن آورى اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار داد ؟
چرا با اين که سال هاى زيادى است که از سخت افزار و يا نرم افزار استفاده مى شود ، از چنين واژه اى تاکنون استفاده نمى گرديد، به عبارت ديگر استفاده از واژه “فن آورى اطلاعات و ارتباطات ” در عصر حاضر نشاندهنده چه واقعيتى است ؟
ارتباط فن آورى اطلاعات و ارتباطات با توسعه چيست ؟
شکاف و يا فاصله ديجيتالى چيست و چه عواملى باعث ايجاد و يا تشديد اين فاصله مى شوند ؟ وظيفه هر يک از ما در کاهش اين فاصله چيست ؟
آيا براى کاهش شکاف ديجيتالى مى بايست در فرهنگ و نوع نگاه ما ، تغييرى داده شود ؟
براى حرکت به سمت يک جامعه مبتنى بر اطلاعات به چه امکانات و يا زيرساخت هائى نياز مى باشد ؟ اولويت ها در اين رابطه چيست ؟
آيا ايجاد زيرساخت ارتباطى براى استفاده از مزاياى فن آورى اطلاعات و ارتباطات به تنهائى کافى است ؟
شرط لازم و کافى به منظور استفاده عموم شهروندان يک جامعه از دستاوردهاى فن آورى اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
جايگاه توسعه منابع انسانى به منظور استفاده سودمند از دستاوردهاى فن آورى اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
جايگاه توليد محتوى به زبان استفاده شده در هر جامعه چيست و مختصات آن در فن آورى اطلاعات و اتباطات به چه صورت مشخص مى گردد؟
آيا براى آشنائى و استفاده از مزاياى فن آورى اطلاعات و ارتباطات به اطلاع رسانى خاصى نياز است ؟
استراتژى ملى فن آورى اطلاعات و ارتباطات به چه صورت مى بايست تدوين گردد و آيا در اين رابطه به يک مدل خاص و متناسب با شرايط بومى هر کشور نياز است ؟
نحوه بررسى و ارزيابى ميزان موفقيت برنامه هاى ملى فن آورى اطلاعات و ارتباطات به چه صورت است ؟
استراتژى حرکت به سمت يک جامعه مدرن اطلاعاتى به چه صورت مى بايست تدوين گردد؟ آيا بدون وجود يک استراتژى مشخص و جامع ، امکان حرکت مثبت در اين راستا وجود دارد ؟
جايگاه فن آورى اطلاعات و ارتباطا در جهت افزايش سواد عمومى ديجيتال ، ارتقاء سطح دانش عموم شهروندان يک جامعه ، افزايش ضريب نفوذ اطلاعات و توليد علم چيست ؟
و سوالات بسيار فراوان ديگر !
قطعا” در اين مقاله نمى توانيم به تمامى پرسش هاى فوق پاسخ دهيم ولى قصد داريم با بررسى فن آورى اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در توسعه به نوعى فضائى را ايجاد نمائيم که شايد لزومى به پاسخ صريح به اکثر سوالات فوق نباشد و هر خواننده بتواند پاسخى شايسته براى آنان را پيدا نمايد .
اطلاعات و دانش
تعاريف متفاوت اطلاعات ( Information ) از زواياى مختلف :
تعريف اطلاعات از لحاظ نظرى : اطلاعات ( Information ) به هر نوع داده جمع آرى شده با استفاده از روش هاى مختلفى نظير : مطالعه ، مشاهده ، شايعه و ساير موارد ديگر اطلاق مى گردد. در واژه “اطلاعات” ، بار معنائى از قبل تعريف شده اى در رابطه با کيفيت ، معتبر بودن و يا صحت داده وجود نداشته و امکان برخورد با اطلاعات معتبر ، غيرمعتبر ، واقعى ، نادرست ، صحيح و گمراه کننده ، وجود خواهد داشت .
تعريف اطلاعات از منظر تئورى اطلاعات : اطلاعات دربردارنده يک معنى خاص خصوصا” در ارتباط با پيشگوئى احتمالى از داده است .در تعريف فوق ، ميزان معنى و محتواى ارائه شده توسط اطلاعات مورد توجه قرار مى گيرد.مثلا” پيامى که به ما اعلام مى نمايد:”فردا خورشيد طلوع مى نماد ” داراى حجم اندکى محتواى اطلاعاتى است در حاليکه يک پيام در رابطه با روز قيامت ، شامل حجم بالائى از اطلاعات است . در تعريف ارائه شده از منظر تئورى اطلاعات ، همانند تعريف ارائه شده قبلى ، توجه خاصى به کيفيت و يا ارزش اطلاعات نمى گردد .
تعريف اطلاعات از منظر علم اطلاعات و فن آورى اطلاعات :علم اطلاعات و فن آورى اطلاعات با اطلاعات به عنوان داده جمع آورى شده ، ذخيره شده ، بازيابى شده ، پردازش شده و ارائه شده سروکار دارد . در تعريف فوق نيز به مواردى همچون اعتبار ، کيفيت و ارزش اطلاعات به صورت جانبى ، توجه مى گردد.
در تعاريف فوق ، توجه خاصى به کيفيت و يا ارزش اطلاعات نشده است . در مقابل اطلاعات از واژه اى ديگر و با نام ” Knowledge ” استفاده مى شود که مى توان آن را معادل ” دانش ” در نظر گرفت . ” دانش ” ، بر خلاف اطلاعات ، داراى بار معنائى مختص به خود بوده که توسط فرد و يا افرادى کارشناس و بر اساس بررسى و مطالعه انجام شده بر روى اطلاعات معتبر ، حاصل مى شود. اطلاعات معتبر ، به خودى خود مفيد و قابل استفاده مى باشند ولى قادر به پيشگوئى نتايج نمى باشند. برخى اطلاعات معتبر نظير قيمت يک کالا و يا خدمات و يا برنامه زمانبندى پروازهاى هوائى ، مستقيما” قابل استفاده مى باشد، ولى برخى اطلاعات ديگر نظير داده هواشناسى و يا داده مربوط به آنتى بيويتک ه صرفا” زمانى مفيد و معتبر مى باشند که در ابتدا توسط کارشناسان متخصص ( داراى دانش لازم ) استفاده وپس از بررسى و آناليز داده ها ى اوليه ، نتايج استخراج و در اختيار عموم علاقه مندان جهت استفاده قرار گيرد.در بطن دانش همواره آناليز و نتيجه گيرى نهفته است در حالى که ، اطلاعات در بهترين وضعيت استنتاج استقرائى را به دنبال خواهد داشت . بنابراين حداقل از لحاظ فلسفى ، شايسته و منطقى است که ظهور ” جوامع مبتنى بر دانش ” را در مقابل ” جوامع اطلاعاتى ” ، ترويج نمود . در جوامع مبتنى بر دانش ، آموزش و فراگيرى به عنوان فرآيند کسب دانش مطرح بوده تا در مرحله بعد ، امکان ايجاد دانش فراه مى گردد ( ترکيب و آناليز قياسى ) .
از لحاظ تاريخى ، دستيابى به اطلاعات از طريق رسانه هاى چاپى ( کتاب ، روزنامه ، مجله ) حاصل مى گرديد در حالى که فراگيرى دانش از طريق مدارس و دانشگاهها بدست مى آمد . امروزه ، فن آورى اطلاعات و ارتباطات افقى جديد در رابطه با توليد و عرضه اطلاعات را ارائه نموده است و مى بايست بطور همزمان امکانات موجود را در جهت فراگيرى و ايجاد دانش ، سازماندهى و به خدمت گرفت . ما مى بايست در مرحله اول با بهره گيرى از امکانات موجود موفق به فراگيرى دانش بوده تا در ادامه امکان توليد ، ميسر گردد. بديهى است با استفاده مناسب از دستاوردهاى فن آورى اطلاعات و ارتباطات، مى توان به سرعت اقدام به فراگيرى دانش و در نهايت توليدعلم نمود . شايد از زاويه فوق ، بتوان مهمترين رسالت فن آورى اطلاعات و ارتباطات را ايجاد زيرساخت و بستر مناسب براى فراگيرى و توليد علم در نظر گرفت . در جوامعى که توانسته اند زير ساخت مناسبى ( صرفا” زيرساخت ارتباطى مورد نظر نمى باشد ) در رابطه با فن آورى اطلاعات و ارتباطات ايجاد نمايند ، شرايط مناسب براى استفاده از “دانش ” فراهم و ميزان توليد دانش در اينگونه جوامع ارتباط مستقيمى با زيرساخت فن آورى اطلاعات و ارتباطات آنان دارد.
استفاده مناسب از دانش و بکارگيرى آن در تمامى عرصه هاى زندگى و در نهايت توليد دانش ، ارتباط مستقيمى با توسعه دارد .
دانش و توسعه
همانگونه که در بخش قبل اشاره گرديد ، بين استفاده و توليد دانش با توسعه ارتباطى مستقيم وجود دارد . قطعا” در جوامع توسعه يافته برآيند استفاده از دانش مثبت بوده و در ادامه با توجه به زيرساخت ها و سياست هاى تدوين شده ، امکان توليد دانش فراهم مى گردد .
“درآمد سرانه ” ، يکى از شاخص هاى مهم به منظور سنجش ميزان موفقيت برنامه هاى توسعه است که همواره در آمار اعلام شده توسط سازمان ها و نهاد هاى دولتى به آن استناد تا ميزان موفقيت برنامه هاى توسعه ، نشان داده شود. به منظور آشنائى با تاثير دانش بر توسعه و در نهايت افزايش درآمد سرانه شهروندان يک جامعه ، دو کشور غنا و کره جنوبى را بررسى مى نمائيم . بر اساس مستندات بانک جهانى ، چهل سال قبل ، ميزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبى و غنا معادل يکديگر بوده است . در حالى که امروزه درآمد سرانه کره اى ها ، شش مرتبه بيشتر شده است . به عبارت ديگر شهروندان کره جنوبى شش برابر نسبت به شهروندان غنائى ثروتمندتر شده و يا مردم غنا نسبت به مردم کره جنوبى شش برابر فقيرتر شده اند . بر اساس بررسى انجام شده ، بيش از پنجاه درصد نابرابرى فوق ، به استفاده موفقيت آميز کره اى ها در رابطه با فراگيرى و استفاده از دانش برمى گردد. استفاده موثر و موفقيت آميز از دانش ، عامل اصلى شکوفائى و موفقيت اقتصادى در برخى کشورهاى آسيائى بوده که از آن به عنوان “معجزه اقتصادى ” ، نام برده مى شود. استفاده از ساير امکانات نظير جاده ها ، ساختمان ها ، ماشين آلات کمتر از سى درصد سهم داشته است .از ديگر نمونه هاى موجود در اين رابطه و نقش دانش و توسعه مى توان به “انقلاب سبز ” در آسيا اشاره نمود. در اين رابطه با استفاده از روش هاى پيشرفته اقدام به ارتقاء سطح دانش و آگاهى افراد گرديد و استفاده کنندگان با به کارگيرى اندوخته هاى خود توانستند حرکتى عظيم و تحولى گسترده را در جامعه خود باعث گردند .در گذشته دانش ( براى توسعه ) از طريق کارشناسان و ارتباط مستقيم ب فراگيران به آنان منتقل مى گرديد . بديهى است در چنين مواردى ميزان سرمايه گذارى محدود به قيمت و تعداد کارشناسان مورد نظرى بود که مى بايست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خود را انجام دهند. هندوستان ، يکى از کشورهاى موفق در اين زمينه بوده که از رسانه هاى ارتباط جمعى نظير راديو و تلويزيون براى نشر دانش استفاده نموده است . راديو ، تلويزيون و تلفن هاى ثابت از جمله عناصر موجود در زيرساخت فن آورى اطلاعات و ارتباطات،مى باشند( کانال هاى نشر اطلاعات ) . انقلاب سبز ، اولين تجربه موفقيت آميز در زمينه استفاده از فن آورى اطلاعات و ارتباطات در آسيا مى باشد .
افزايش و ارتقاء سطح دانش و آگاهى شهروندان يک جامعه داراى دستاوردهاى بسيار مثبتى مى باشد و شايد برخى از دستاوردهاى به دست آمده در مرحله اول محسوس و يا ملموس نباشند( مثلا” ارتقاء سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با يک بيمارى خاص که به دنبال آن کاهش ويا ريشه کنى بيمارى را به دنبال خواهد داشت ، ارتقاء سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با حوادث رانندگى که کاهش تصادفات و حوادث رانندگى را به دنبال خواهد داشت ) . ارتقاء سطح دانش تاثير مستقيم و مثبتى بر کيفيتت زندگى شهروندان يک جامعه را به دنبال داشته و شرايط مناسبى را براى توسعه همه جانبه فراهم مى نمايد.
مهمترين رسالت فن آورى اطلاعات و ارتباطات ، ارائه امکانات و زير ساخت لازم براى توليد و توزيع دانش مى باشد . بديهى است از زاويه فوق و با توجه به ارتباط مستقيم استفاده و توليد دانش در يک جامعه با توسعه ، مى توان به اهميت و جايگاه واقعى فن آورى اطلاعات و ارتباطات در ارتباط با توسعه همه جانبه بيشتر واقف گرديد.
در بخش دوم اين مقاله با تمرکز بر روى فن آورى اطلاعات و ارتباطات و ارائه تعاريف متفاوت از آن به بررسى زيرساخت فن آورى اطلاعات و ارتباطات ، خواهيم پرداخت .
بخش دوم این مقاله را در سایت سخا روش بخوانید
