دنياي اقتصاد : همه‌گیری یک بیماری نشان داد که مردم جهان چقدر برای زندگی روزمره‌شان به تکنولوژی و اینترنت وابسته‌اند. رشد چشمگیر خریدهای آنلاین و تجارت الکترونیک در این دوره مهر تاییدی بر این موضوع است. به این ترتیب رونق تجارت الکترونیک همچنان در طول سال ۲۰۲۱ هم ادامه پیدا کرد و سبک زندگی افراد را تحت تاثیر قرار داد. بررسی‌های اخیر کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد(آنکتاد) نشان می‌دهد که با ادامه همه‌گیری کووید-۱۹، رشد فعالیت کاربران در صنعت تجارت الکترونیک به سال ۲۰۲۱ هم رسید. صرف‌نظر از رکود ناشی از محدودیت‌ها در بعضی کشورها، این روند به افزایش قابل‌توجه درآمد حاصل از فروش آنلاین منجر شده است. در ۶۶ کشوری که آمار آنها در دسترس است، متوسط سهم کاربران اینترنت که خرید آنلاین انجام داده‌اند، از ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ و پیش از همه‌گیری، به ۶۰ درصد در آغاز همه‌گیری کووید در سال ۲۰۲۰ رسید. البته موقعیت پیش از همه‌گیری کووید و میزان افزایش خرید آنلاین، در میان کشورهای مختلف متفاوت است. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نسبت به پیش از همه‌گیری، رشد نسبی خرید آنلاین را تجربه کرده‌اند که شامل بیش از ۵۰ درصد از کاربران اینترنت‌شان می‌شود. این در حالی است که اغلب کشورهای در حال توسعه شاهد رشد کمتری در میزان فعالیت کاربران اینترنت‌شان در صنعت تجارت الکترونیک بوده‌اند.
بیشترین رشد در کشورهای در حال توسعه
بیشترین رشد در خریدهای آنلاین و تجارت الکترونیک در چند کشور در حال توسعه رخ داده است. در امارات متحده عربی سهم کاربران اینترنتی که خرید آنلاین کرده‌اند، با رشد دو برابری از 27 درصد در سال 2019 به 63 درصد در سال 2020 رسیده است. در بحرین اما این میزان، رشد سه برابری را به ثبت رسانده و در سال 2020 به 45 درصد رسیده و در ازبکستان سهم این خریداران آنلاین از 4 درصد در سال 2018 به 11 درصد در سال 2020 افزایش یافته است. در تایلند که تجارت الکترونیک رشد چشمگیر 16 درصدی نسبت به پیش از همه‌گیری داشته، برای نخستین بار در این کشور و در سال 2020 بیش از نیمی از کاربران اینترنت (56 درصد) خرید آنلاین انجام دادند. در میان کشورهای توسعه‌یافته بیشترین رشد خرید آنلاین در یونان اتفاق افتاده و این کشور رشد 18 درصدی را نسبت به پیش از دوران همه‌گیری کووید به ثبت رسانده است. بعد از یونان، دو کشور مجارستان و رومانی با رشد 15 درصدی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. از میان 66 کشور حاضر در این بررسی، کمترین میزان رشد با یک درصد سهم خریداران آنلاین از کل کاربران اینترنت، در السالوادور اتفاق افتاده است و بعد از آن آذربایجان با 5 درصد، ازبکستان با 11 درصد و کلمبیا با 17 درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
یکی از دلایل مهم این تفاوت، میزان تحولات دیجیتالی ایجاد شده در کشورهای مختلف و به دنبال آن توانایی آنها در به‌کارگیری سریع تکنولوژی‌های دیجیتال است که به کاهش رکودهای اقتصادی منجر می‌شود. به خصوص کشورهای کمتر توسعه‌یافته برای بهره‌گیری بیشتر از تجارت الکترونیک به حمایت مضاعفی نیاز دارند، اما این کشورها به خاطر کمبود اطلاعات درباره میزان استفاده‌شان از اینترنت، در این بررسی در نظر گرفته نشده‌اند.
رونق خرده‌فروشی آنلاین
آمارهای رسمی موجود از هفت کشور (شامل ایالات‌متحده آمریکا و چین) که روی هم رفته نیمی از تولید ناخالص جهانی را در اختیار دارند، نشان می‌دهد که فروش خرده‌فروشی آنلاین به‌طور قابل ملاحظه‌ای در این کشورها افزایش یافته و از حدود 2تریلیون دلار در سال 2019 و پیش از همه‌گیری، به حدود 5/ 2 تریلیون دلار در سال 2020 و 9/ 2 تریلیون دلار در سال 2021 رسیده است. در میان این کشورها، چین بیش از نیمی از فروش خرده‌فروشی آنلاین و ایالات‌متحده آمریکا بیش از 30 درصد آن را در اختیار دارند. این روند رشد در بسیاری از این کشورها از پیش از دوران همه‌گیری هم وجود داشته است؛ به خصوص آن دسته از کشورهایی که سهم نسبتا کمی از فروش خرده‌فروشی آنلاین داشتند. در سنگاپور خرده‌فروشی آنلاین در سال 2021 نسبت به سال 2018 با رشد تقریبا سه برابری همراه بوده است. کانادا و استرالیا هم افزایش چشمگیری را در این فاصله زمانی تجربه کرده‌اند.
با نگاهی به تمام این کشورها به خوبی می‌توان متوجه شد که با وجود رکود و بی‌ثباتی اقتصادی ناشی از همه‌گیری که خرده‌فروشی آنلاین را در سال 2020 تحت تاثیر قرار داد، این صنعت شاهد رشد قابل‌توجهی بوده است؛ چون الگوی مردم در این دوره به سرعت به سمت خریدهای آنلاین تغییر کرده است. البته دو کشور استرالیا و آمریکا در فاصله سال‌های 2019 تا 2020 شاهد رونق خرده‌فروشی آنلاین خودشان بوده‌اند. این روند به افزایش چشمگیر سهم فروش آنلاین از کل فروش خرده‌فروشی از 16 درصد در سال 2019 به 19 درصد در سال 2020 منجر شد. این روند رشد به سال 2021 هم رسید؛ هر چند با فروکش کردن موج مر‌گ‌ومیر ناشی از کووید-19، خریدهای فیزیکی دوباره جان گرفتند. چین با حدود 25 درصد نسبت به آمریکا با حدود 12 درصد، در سال 2021 سهم فروش آنلاین بسیار بیشتری از کل فروش خرده‌فروشی را به ثبت رسانده است. بریتانیا و کره‌جنوبی به خاطر رشد سریع فروش آنلاین از ابتدای همه‌گیری – با 28 درصد برای هر کدام- بیشترین سهم خرده‌فروشی آنلاین را در سال 2021 داشته‌اند.
بیشترین سود برای بزرگ‌ترین پلتفرم‌های آنلاین
13 شرکت تجارت الکترونیک مبتنی بر بخش مصرفی، در طول دوران همه‌گیری شاهد افزایش سریع درآمدهای‌شان بوده‌اند. این شرکت‌ها در سال 2019 فروش خالصی با ارزش 4/ 2 تریلیون دلار داشتند. با شروع همه‌گیری کووید-19 در سال 2020، این رقم به سرعت افزایش یافت و به 9/ 2 تریلیون دلار رسید و در سال 2021 رشدی بیش از یک‌سوم را تجربه کرد تا با احتساب قیمت‌های فعلی، ارزش کل فروش آنها به 9/ 3 تریلیون دلار برسد. تغییر رویکرد خرید به سمت خرید آنلاین به فراتر از مرز پیش‌بینی‌های فعلی خواهد رفت و بازاری قدرتمند و متمرکز روی خرده‌فروشی و بازارگاه‌های آنلاین را ایجاد می‌کند. درآمد شرکت‌های علی‌بابا، آمازون، جی‌دی دات‌کام (JD. com) و پیندودو (Pinduoduo) در فاصله سال‌های 2019 تا 2021، رشد 70 درصدی داشته و سهم آنها از کل فروش این 13 پلتفرم بزرگ، از حدود 75 درصد در سال 2018 و 2019 به بیش از 80 درصد در سال 2020 و 2021 رسیده است.
این در حالی است که شرکت‌های بزرگ فعال در زمینه خدمات مسافرتی آنلاین شامل اکسپدیا (Expedia)، بوکینگز (Booking Holdings) و ایر بی‌ان‌بی (AirBnB) به دنبال اعمال کنترل‌های شدید روی رفت‌وآمدها و کاهش تقاضا برای سفر و اقامت، در سال 2020 شاهد کاهش بیش از دو‌سوم رزروهای‌شان بوده‌اند. این روند اما در سال 2021 با وجود ادامه بعضی از محدودیت‌ها، کمی تغییر کرد و بهتر شد.
این آمارها تنها چشم‌اندازی نسبی و نه چندان فراگیر از تحولات تجارت الکترونیک در طول دوران همه‌گیری را منعکس می‌کنند. برای رسیدن به تصویری دقیق‌تر و بهتر از وضعیت این صنعت و آینده آن، طبیعتا دسترسی به آمارهای بیشتر و مرتبط‌تر لازم است.
