وقتی شرکت چینی هوش مصنوعی DeepSeek در ژانویه مدل بزرگ زبان R1 را عرضه کرد، شاخص نزدک آمریکا در یک روز سه درصد کاهش یافت. این مدل، با عملکردی در حد و اندازه مدلهای پیشرو آمریکایی، ولی با استفاده از بخش کوچکی از توان محاسباتی، نشان داد پیشتازی آمریکا در هوش مصنوعی مولد در حال کاهش است. نکته مهمتر اینکه این مدل به صورت متنباز عرضه شد و هر کسی میتوانست آن را رایگان دانلود و برای کاربردهای تجاری خود تنظیم کند.
امروز بیش از هر زمان دیگری دلایل قوی وجود دارد که باور کنیم شرکتهای چینی هوش مصنوعی میتوانند با رقبای آمریکایی خود رقابت کنند. مدلهای جدید DeepSeek عملکردی همتراز GPT-5 اوپنایآی و Gemini-3 Pro گوگل دارند. موفقیت چشمگیر مدل R1 و مدل Qwen شرکت علیبابا باعث شده مدلهای متنباز به استانداردی در چین تبدیل شوند. شرکتهایی مانند بایدو، ژیپو، Moonshot AI و Meituan به کاربران اجازه میدهند مدلهای پیشرفته خود را دانلود کرده، عملکرد آنها را بررسی و آنها را متناسب با نیاز خود تطبیق دهند. در مقایسه با روند محرمانه توسعه مدلهای بزرگ زبان در آمریکا، این رویکرد چینی مسیر متمایزی برای پیشرفت در هوش مصنوعی فراهم کرده است.
مدلهای متنباز این امکان را به کاربران میدهند که مدلها را سفارشی کنند، مثلاً برای کاربرد در صنایع خاص بهینهسازی کنند. همچنین مدلها میتوانند روی سرورهای داخلی شرکتها اجرا شوند، بنابراین کاربران شرکتی نیازی به ارسال دادههای خود به شرکتهای هوش مصنوعی ندارند. مدلهای متنباز و رایگان دسترسی به هوش مصنوعی پیشرفته را برای پژوهشگران، دانشجویان، علاقهمندان و کارآفرینان مقرون به صرفه میکند.
من این موضوع را از تجربه شخصی خود میدانم. در سال ۱۹۸۸، پس از پایان دکترای خود در زمینه شناسایی گفتار، استاد راهنمایم، پروفسور راج ردی، که برنده جایزه تورینگ است، پیشنهاد کرد این ابزار را متنباز کنم. دههها بعد، این ابزار هنوز استفاده و بهروزرسانی میشود. این تجربه قدرت جوامع متنباز و دوام منابع مشترک را به من نشان داد.
با گسترش مدلهای متنباز شرکتهای چینی، توسعه به شدت سرعت گرفته است. مهندسان شرکتهای مختلف، مدلهای یکدیگر و هزاران مدل مشتقشده مستقل را مطالعه میکنند و نوآوران میتوانند بهترین ویژگیها را انتخاب کرده و بهبودهای تدریجی ایجاد کنند. این فرایند شبیه به مطالعه گروهی برای موفقیت در امتحان است تا اتکا به هوش فردی تنها. امروز دلایل بیشتری برای باور به توانایی شرکتهای چینی برای رقابت با همتایان آمریکایی وجود دارد.
این رویکرد از ضرورت شکل گرفته است. اگرچه متا مدل متنباز Llama را ترویج میکند، بیشتر توسعهدهندگان آمریکایی مدلهای پیشرفته خود را محرمانه نگه میدارند. پیشتازی اولیه آمریکا در هوش مصنوعی مولد با شیوه سنتی سیلیکون ولی شکل گرفت؛ شرکتهایی مانند اوپنایآی، آنتروپیک و xAI با سرمایهگذاری گسترده، بهترین سختافزار و پژوهشگران را برای توسعه مدلها در آزمایشگاههای بسته به کار گرفتند. آنها اکنون در رقابتی «برنده همه را میبرد» برای ساخت بهترین مدلها و ایجاد انحصار هستند.
صنعت هوش مصنوعی چین که مجبور به جبران عقبماندگی بود، بر کارایی متمرکز شده است، مدلهایی توسعه داده که به قدرت محاسباتی کمتری نیاز دارند و بنابراین هزینه کمتری دارند. DeepSeek مدل خود را رایگان در اختیار گذاشت تا مشتریان را تشویق کند اکوسیستم محصولات متنوعی روی آن بسازند. به عنوان مثال، ظرف چند روز از انتشار مدل R1، توسعهدهندگان در جامعه هوش مصنوعی Hugging Face بیش از ۵۰۰ مدل مشتقشده ساختند که ۲.۵ میلیون بار دانلود شدند.
امروزه ۱۰ مدل متنباز برتر هوش مصنوعی تقریباً همه چینی هستند. این تسلط به حدی است که اریک اشمیت، مدیرعامل سابق گوگل، هشدار داده شرکتهای آمریکایی ممکن است متنباز هوش مصنوعی را کاملاً به چین واگذار کنند.
البته این به معنای پیروزی قطعی چین در رقابت با آمریکا نیست. شرکتهای آمریکایی همچنان در تحقیق پیشرو هستند و منابع عظیمی برای توسعه سرمایهگذاری میکنند. مشتریان آنها حاضرند هزینههای بالای اشتراک برای دسترسی به مدلهای بسته را بپردازند و این منابع مالی را برای تحقیق و توسعه فراهم میکند. برخلاف شرکتهای چینی که تحت محدودیتهای صادرات تراشههای Nvidia قرار دارند، شرکتهای آمریکایی به بهترین سختافزارهای پردازشی دسترسی کامل دارند که برای محاسبات هوش مصنوعی حیاتی است.
بنابراین آینده توسعه هوش مصنوعی میتواند شبیه رقابت بین اپل و گوگل در سیستمعاملهای موبایل باشد. همانطور که اپل با iOS سیستم بسته و محصولی پریمیوم ارائه میکند، شرکتهای آمریکایی هم اکوسیستم بستهای میسازند که دسترسی به آن پرهزینه است.
رویکرد چین به هوش مصنوعی بیشتر شبیه به اندروید گوگل است که متنباز، قابل سفارشیسازی و فراگیر است.
در حالی که آیفونها محبوب مصرفکنندگان ثروتمند هستند و سود بالایی دارند، اندروید بیش از ۷۰ درصد گوشیهای هوشمند جهان را قدرت میدهد. شرکتهای چینی هوش مصنوعی نیز رویکرد مشابه «استراتژی اندروید» را دنبال میکنند و هدفشان دستیابی به پوشش گستردهتر با فناوریهای متنباز است.
