اکوسیستم استارتاپی ایران در سال‌های اخیر فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است؛ از رشد چشمگیر در دهه ۹۰ شمسی که آن را به پیشتاز منطقه تبدیل کرد تا چالش‌هایی که در پی خروج آمریکا از برجام و سیاست‌های داخلی، این فضا را تضعیف کرد. «حمید محمدی»، همبنیانگذار دیجی‌کالا، در گفت‌وگویی تفصیلی با رسانه آزاد به بررسی ریشه‌ها، دستاوردها و موانع این اکوسیستم ایران پرداخته و با نگاهی واقع‌بینانه، فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی آن را تشریح کرده است. او ضمن تأکید بر پتانسیل‌های موجود، هشدار می‌دهد که پنجره‌های فرصت در حال بسته شدن هستند و تصمیمات جسورانه دولت می‌تواند سرنوشت این حوزه را تغییر دهد.
چالش‌ها و تضعیف اکوسیستم
حمید محمدی اذعان دارد که همزمان با خروج آمریکا از برجام در اواخر دهه 90، فضای اکوسیستم استارتاپی ایران که در دوران طلایی خود به سر می‌برد، تضعیف شده است. او نگاه‌های نادرست، امنیتی و بسته برخی ارگان‌ها به این اکوسیستم را عامل مشکلات زیادی می‌داند و معتقد است این مسائل به‌خاطر نشناختن این فضا از سمت این ارگان‌ها بود. او به تأثیر فیلترینگ بر پلتفرم‌های داخلی اشاره می‌کند و می‌گوید برخی می‌پرسند که فیلترینگ چه مزاحمتی برای این پلتفرم‌ها ایجاد می‌کند یا حتی عده‌ای باور دارند که به نفع آن‌هاست، اما به گفته محمدی این ادعاها چندان نادرست نیست: «واقعیت اینجاست که پلتفرم‌های داخلی از سرویس‌های جهانی استفاده می‌کنند و مسدودسازی‌ها مشکلات زیرساختی ایجاد می‌کند. همچنین، فیلترینگ باعث استفاده زیاد از VPN شده و وقتی ۸۰ درصد کاربران با IP و اطلاعات نامشخص وارد پلتفرم می‌شوند، نمی‌توان به آن‌ها سرویس دقیق داد یا از دیتای مشتریان برای بهبود خدمات استفاده کرد. او تأکید می‌کند که فیلترینگ، نوابغ و استعدادها را دل‌زده کرد و موج مهاجرت را به دنبال داشت؛ به‌طوری‌که سال گذشته ۷۵ نفر از متخصصین دیجی‌کالا که چند سال در این مجموعه بودند، مهاجرت کردند.»
شفافیت در برابر تصمیمات غیرشفاف دولتی
محمدی استارتاپ‌ها را محکوم به شفافیت می‌داند، اما معتقد است دولت با برخی تصمیمات، فساد، نارضایتی و در نهایت عدم شفافیت در بازار را به‌وجود می‌آورد. او در این مورد مثالی می‌زند: «در پروازها کیفیت‌های مختلف و سرویس‌های متنوع وجود دارد، اما دولت به دلیل ارائه بنزین ارزان به هواپیماها، قیمت‌گذاری دستوری بلیت را اعمال می‌کند. در نتیجه، ایرلاین‌ها برای سود بیشتر عرضه بلیت در پلتفرم‌های آنلاین را محدود می‌کنند و فروش به کانال‌های غیرشفاف می‌رود. این موضوع را به تخصیص ارز برای واردات کالا نیز تعمیم می‌دهد که بازارهای غیرشفاف را شکل داده است.»
محمدی به تفاوت ایران با جهان اشاره می‌کند و می‌گوید در بین 10 شرکت برتر دنیا، هفت یا هشت شرکت مانند اپل، مایکروسافت، متا، آلفابت، آمازون و تسلا، استارتاپ‌های کوچکی بودند که با جذب سرمایه کلان رشد کردند: «اما در ایران، در دهه 90 که سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام می‌شد، هزاران مقاله علیه آن منتشر شد و ادعا می‌شد این پول‌ها مشکوک و برای پولشویی است. در کل تاریخ اکوسیستم استارتاپی ایران حتی یک میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب نشده، اما در یک راند سرمایه‌گذاری ترندیول ترکیه چند میلیارد دلار جذب می‌شود و کسی نگاه امنیتی به آن ندارد.»
دولت باید تصمیم‌های سخت بگیرد
محمدی یادآور می‌شود که 10 سال پیش، اکوسیستم استارتاپی ایران شماره یک منطقه بود و از ترکیه، امارات و عربستان در جایگاهی بالاتر قرار داشت، اما این جایگاه را به دلایل متعدد از دست داده است. او با طرح این پرسش که کشورهای منطقه چه می‌کنند که ما نمی‌کنیم؟ ادامه داد: «سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های منطقه عمدتاً از صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر خارجی و صندوق‌های ثروت ملی است؛ مثلاً ترندیول توسط صندوق توسعه ملی امارات و عربستان شکل گرفت. پلتفرم «نون» با یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مشترک این صندوق‌ها از روز اول آغاز به کار کرد. اما در ایران، VC بزرگ بومی در این ابعاد نداریم و هلدینگ‌ها و فعالان اقتصادی بزرگ اعتقاد چندانی به این اکوسیستم ندارند و نگاهشان به سود آنی است.» به باور محمدی صندوق توسعه ملی ایران می‌تواند ابزاری مناسب باشد که اگر رشد استارتاپ‌ها در چشم‌انداز کشور دیده شود، مؤثر واقع می‌شود.
محمدی به موضوعات ساده‌ای مثل فیلترینگ اشاره می‌کند که در ساختار تصمیم‌گیری سیاسی تبدیل به یک لایه پیچیده شده است و می‌پرسد فیلترینگ چه موضوعی است که برای دولت به بحران تبدیل شود؟ محمدی ادامه داد: «با نگاهی آماری، ۸۰ درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند و این نشان می‌دهد اشتباه کردیم و باید راه دیگری برویم. اشتباه کردن بد نیست. فیلترینگ امروزی حتی با نگاه و عینک امنیت ملی باعث شده که اتفاقاتی برعکس دیدگاه امنیت ملی در کشور رخ بدهد.» او همچنین به رجیستری آیفون هم اشاره می‌کند و تصریح می‌کند که در سال‌های گذشته یک تا دو میلیون گوشی وارد شد، اما مردم مجبور به ترفند برای فعال‌سازی شدند تا تصمیم‌گیری درباره آن صورت بگیرد. محمد باور دارد این موارد مصداق آزار دادن مردم است: «چیزی که یک‌شبه قابل تصمیم‌گیری است و دولت باید شجاعت آن را داشته باشد.» او معتقد است با دادن اطلاعات، می‌توان این جسارت را به دولت داد.
تفکر استارتاپی در برابر رویکرد سنتی دولت
محمدی می‌گوید در اکوسیستم استارتاپی، “Fail Fast” وجود دارد بدین معنا که اگر ساختاری جواب نداد، سریع تصمیم به تغییر گرفته می‌شود: «اما در تاریخ معاصر ایران، هیچ دولتی نگفته فلان تصمیمم اشتباه بود و پروژه‌های اشتباه ادامه می‌یابند، در حالی که در استارتاپ‌ها روزانه چنین تصمیماتی گرفته می‌شود.» او همچنین به برند کارفرمایی در استارتاپ‌ها اشاره می‌کند که جملگی می‌خواهند در آن اول باشند، اما برند کارفرمایی دولت برایش معنایی ندارد: «آیا جوان نخبه دوست دارد در سازمان دولتی کار کند؟ خیر! دولت فکری به حال آن نکرده است و تصمیمی برای بهبود این وضعیت ندارد.»
همبنیانگذار دیجی‌کالا به ممنوعیت هفت ساله واردات کالا اشاره می‌کند و پرسش‌های متعددی پیرامون این سیاست مطرح می‌کند: «آیا مصرف ارز کاهش یافت؟ خیر. آیا مردم خوشحال‌تر شدند؟ خیر. آیا اشتغال یا تولید باکیفیت افزایش یافت؟ خیر. فقط نارضایتی و رانت ایجاد شد. اگر به دولت بگوییم این کار را بکن و جلوی این تصمیم بایست، شاید بگوید با مجلس درگیر می‌شوم یا استیضاح می‌شوم، اما ایستادن جلوی تصمیمات اشتباه جسارت می‌خواهد که با دیتا و آمار باید به این جسارت را دولت داد.»
