بیش از سه ماه است که از شروع اختلالات و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی محبوب در کشور می‌گذرد. در این دوره زمانی بارها گزارش‌ها و آمارهای متعددی که منتشر شده، بر این تاکید داشته‌اند که محدودیت‌های وضع شده، ضربات مهلکی را به کسب و کارهایی که در این بسترها در حال فعالیت هستند، وارد می‌سازد. صدای اپراتورهای اینترنت و تلفن همراه هم اخیرا به صدا درآمده است. براساس آمارهای منتشر شده و خسارت‌هایی که به این کسب و کارها وارد شده، این کسب و کارها در آستانه ورشکستگی قرار دارند.
به گزارش ایسنا، طی روزهای گذشته نامه‌هایی باسربرگ و امضای مدیران برخی اپراتورهای تلفن همراه که حاکی از کاهش درآمدشان در مدت زمان اعمال محدودیت اینترنت است، در فضای مجازی منتشر شده است. در هر کدام از این نامه‌ها مدیرعامل شرکت‌ها اعلام کرده‌اند به واسطه شرایط ایجاد شده در چند ماه اخیر با کاهش درآمد رو به رو شده‌اند.
زیان ۱۰ میلیاردی مبین نت
به طور مثال در نامه منتسب به شرکت ارتباطات مبین‌نت در تاریخ ۲۳ مهرماه امسال است، مدیر عامل این شرکت به رئیس سابق سازمان مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرده است که به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده در شبکه‌های اینترنت کشور، این شرکت در اثر افت شدید ترافیک دیتا که حدود ۳۰ درصد می شود، متحمل ضرر و زیان ۲۵ درصد درآمدی در حد ۱۰ میلیارد تومان در ماه شده است.
طبق این نامه، حسین طهرانی از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور درخواست کرده رهنمودهای لازم در زمینه چگونگی جبران ضرر و زیان های گفته شده ارائه شود.
سقوط ۴۰ درصدی درآمدهای شاتل
در نامه دیگری که منتسب به شرکت شاتل مربوط است گفته شده حوادث اخیر در کشور و به دنبال آن ایجاد محدودیت‌های گسترده در دسترسی کاربران به شبکه‌های اجتماعی، پیام رسان ها و بسیاری از وب سایت‌ها و آدرس‌های اینترنتی تأثیر بسیار جدی بر مصرف پهنای باند و درآمد شرکت رایتل داشته است.
طبق گفته مدیر عامل شرکت شاتل، میزان پهنای باند اینترنت این شرکت بیش از ۶۰ درصد و درآمدها بیش از ۴۰ درصد کاهش یافته است. البته به جز هزینه‌های مستقیم پهنای باند هزینه های دیگر این شرکت که حدود ۸۰ درصد هزینه‌ها را شامل می‌شود، همچنان ثابت مانده یا با تورم کشور رو به افزایش است.
احمد نخجوانی همچنین در این نامه تأکید کرده است این شرایط بحرانی تحت هیچ شرایطی قابل تحمل نیست و باید برای این بحران چاره ای اندیشیده شود.
نامه‌نگاری بی‌نتیجه ایرانسل و رگولاتور
اما اپراتور دوم تلفن همراه هم به دنبال زیان‌هایی که در این مدت متحمل شده، دو نامه به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در دو تاریخ متفاوت نوشته است. در نامه اول با عنوان جبران خسارت ناشی از اعمال محدودیت بر روی ترافیک ورودی بین الملل که تاریخ آن برای ۲۹ آبان است، مدیر عامل این شرکت به رگولاتوری اعلام کرده است با توجه به استمرار وضعیت موصوف، درآمد از دست رفته شرکت ایرانسل از خدمات دیتا از تاریخ ۲۹ شهریور تا تاریخ ۷ آبان بالغ بر ۸۰۰ میلیارد تومان بوده است.
«درخواست مساعدت و صدور دستور جهت جبران خسارت وارده ناشی از اعمال محدودیت بر پهنای باند اینترنت بین الملل» عنوان نامه دیگر ایرانسل در تاریخ ۲ آذر امسال است که مشابه نامه قبلی بوده و در آن بیژن عباسی آرند – مدیرعامل شرکت ایرانسل – خطاب به رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از کاهش نیمی از ظرفیت شبکه خبر داده و گفته شده استمرار محدودیت‌ها، مانعی جدی برای ادامه فعالیت ایرانسل است و این شرکت به حمایت و مساعدت نیاز دارد.
ورشکستگی رایتل هم قریب الوقوع است
پیش از انتشار نامه های مذکور، شرکت رایتل هم طی نامه ای به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از کاهش درآمد های خود به دلیل اعمال محدودیت بر اینترنت خبر داده بود. در این نامه یاسر رضا خواه مدیر عامل شرکت رایتل از احتمال خروج رایتل از بازار به دلیل محدودیت های اینترنتی و کاهش درآمد خبر داد.
وی در این نامه که تاریخ آن برای ۹ آبان است گفته بود ترافیک روزانه شبکه رایتل از حدود ۱۵۰۰ ترابایت در ابتدای شهریورماه به کمتر از ۷۰۰ ترابایت در اوایل مهرماه رسیده است. مدیرعامل رایتل همچنین اعلام کرده بود درآمد از محل اینترنت (که ۸۶ درصد درآمد رایتل است) تحت شعاع قرار گرفته و موجب کاهش ۱۴ میلیارد ریالی درآمد روزانه و ازدست‌رفتن حدود ۳۰۲ میلیارد ریال از درآمد کل طی ۲۱ روز ابتدایی اعمال محدودیت‌ها شده است.
پس از انتشار این نامه‌ها که خطاب به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نوشته شده است، این سازمان در زمینه تأیید و صحت اعتبار آنها به ایسنا اعلام کرد: رگولاتوری نامه درخواست اپراتورها درباره جبران خسارت ناشی از اعمال محدودیت برروی ترافیک ورودی بین‌الملل را دریافت کرده و موضوعات طرح شده در حال بررسی است.
طبق اعلام سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، برای بررسی دقیق‌تر موضوع در تعامل با اپراتورها، اطلاعاتی شامل آمار تعداد مشترکین، میزان ترافیک و درآمد داده به تفکیک ترافیک داخلی و بین‌الملل از آنها درخواست شده است.
در حال حاضر، تلاش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر این است که با بسترسازی برای ارائه سرویس‌های جدید و توسعه پلتفرم‌های داخلی، ضمن افزایش رضایتمندی کاربران، موجب افزایش درآمد اپراتورهای ارتباطی و تحقق اهداف شبکه ملی اطلاعات شود.
اما عیسی زارع پور – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات – با تایید کاهش ترافیک بین‌الملل اپراتورها به خاطر محدود شدن اینستاگرام و واتساپ گفت که درآمد اپراتورها فقط از ترافیک بین‌الملل نیست و آنها صوت دارند، خدمات ارزش افزوده دارند و همچنین ترافیک داخل. مجموع ترافیک داخل و خارج کشور در این ایام نسبت به قبل بیشتر هم شده و تولید و مصرف ترافیک در داخل کشور افزایش پیدا کرده و این هم برای اپراتور درآمد است. درست است که تعرفه‌اش کمتر است و نیم‌بهاست ولی برای اپراتور درآمد دارد.
به گفته‌ی او اگرچه ترافیک بین‌الملل کم شده اما درآمد صوت و مکالمات مردم افزایش پیدا کرده است؛ وی همچنین گفته بود: در هر صورت بررسی می‌کنیم. ما متولی این حوزه هستیم و نباید اجازه دهیم مشکلی برای اپراتورها به وجود بیاید چون آنها پیشران حوزه اقتصاد دیجیتال کشور هستند و اگر مشکلی پیدا کنند بقیه هم مشکل پیدا می‌کنند.
اما وزیر ارتباطات از پیشنهاد مصوبه‌ای به شورای عالی فضای مجازی برای بهبود وضعیت اپراتورها خبر داد و گفت که این پیشنهاد قرار است در جلسه بعدی مطرح شود و در آن امکانات جدیدی برای اپراتورها و مدل جدیدی برای اقتصاد در زنجیره اقتصاد دیجیتال پیشنهاد شده است.
البته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با یک رسانه، نسبت به نامه رایتل مبنی بر ورشکستگی این اپراتور، واکنش نشان داد و گفت این نامه مربوط به بیش از یک ماه پیش است و در این مدت اتفاقات زیادی در کشور افتاده است.
زارع پور معتقد است که ترافیک مصرفی و تولیدشده در کشور افزایش پیدا کرده و طبیعتاً درآمد این اپراتورها هم از طریق مکالمه افزایش یافته است. بنابراین این نامه که اکنون رسانه‌ای شده، مبنای تخصصی ندارد. در حال بررسی جبران ضرر و زیان آسیب‌دیدگان از اتفاقات اخیر هستیم.
وی معتقد بود عده‌ای تلاش دارند ضعف‌های مدیریتی خود را به گردن اتفاقات اخیر بیندازند و شرکت رایتل از گذشته مشکلات مالی داشته و ما در حال بررسی این نامه هستیم اما ورشکستگی محرز نشده است.
مشکلات رایتل ابعاد دیگری هم دارد
همچنین حجت الاسلام سیدمحمدرضا میرتاج –رئیس فراکسیون راهبردی مجس شورای اسلامی– در گفت و گو با ایسنا دراین باره گفته بود این نامه جنبه فنی و تخصصی ندارد چرا که متاسفانه این اپراتور در ابتدای امر در توسعه زیرساخت های خود نتوانست به خوبی عمل کند و به تبع آن نتوانست توسعه زیرساخت های ارتباطی در سطح مشترکان کشور را داشته باشد و سهم بازار آن از بازارهای موبایل کمتر از ۴ درصد است.
وی معتقد است رایتل در بخش شبکه دیتای موبایل کشور در ابتدای دریافت پروانه خود، دارای ۲ سال دوره حفاظت سرمایه گذاری بود، اما نتوانست زمینه توسعه در حوزه بازار را فراهم کند و بازار ۸۰ درصدی دیتا که در سال ها در اختیار داشت، در حال حاضر به ۴ درصد رسیده و علت آن ساختار رایتل در توسعه بازار و سرمایه گذاری مناسب بوده است؛ اکنون رایتل از نظر زیرساختی وضعیت مناسبی ندارد و نتوانسته به خوبی طی چند سال گذشته توسعه یابد و کاهش درآمدها از ناحیه مشتریان در خصوص این اپراتور به عوامل دیگری بستگی دارد و صرفا ناشی از مقوله فیلترینگ نیست و عملا این اپراتور همانند اپراتورهای مجازی وابسته به دو اپراتور دیگر در زیرساخت های رادیویی خود است.
همراه اول در چه وضعیتی قرار دارد؟
طبق بررسی‌های انجام شده، نامه‌ای از سوی این اپراتور در این زمینه منتشر نشده است اما اوایل آبان ماه خبری مبنی بر کاهش درآمد این اپراتور نسبت به شهریورماه منتشر شده بود. بر اساس این گزارش، درآمد اپراتور همراه اول از محل کارکرد خطوط تلفن همراه در مهرماه (دوره اختلال اینترنت) نسبت به شهریورماه بیش از ۷۴۳ میلیارد تومان کاهش یافته بود.
پیگیری ایسنا در آن زمان از این اپراتور برای کسب اطلاع از صحت این موضوع به این نتیجه رسید که همه اطلاعات مالی همراه اول به دلیل اینکه یک شرکت بورسی است در کدال قرار دارد و عدد منتشر شده مربوط به مقایسه درآمد اپراتور از محل کارکرد خطوط تلفن همراه در مهرماه (دوره اختلال اینترنت) نسبت به شهریورماه هم درست است.
اما سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران هم آمار ضرر و زیان وارد شده به اپراتورها را در پی محدودیت‌های اینترنتی را در قالب یک اینفوگرافیک به شرح زیر منتشر کرده است.
در هر حال، کارشناسان معتقدند اپراتورها از بزرگترین زیان کنندگان شرایط فعلی اینترنت در کشور چه از بعد قطعی و چه از محل اعمال فیلترینگ هستند. این شرایط برای اپراتورها مثل یک تیر سه شاخه است و به نظر می‌رسد حداقل از سه جنبه متصرر می‌شوند. اول اینکه نزدیک به ۶۰ تا ۷۰ درصد از درآمد اپراتورهای همراه از اینترنت است و طبق آمار و برآوردهای انجام شده با اعمال محدودیت بر اینترنت در کشور، حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد مصرف و فروش اپراتورها در زمینه اینترنت کم شده و در نتیجه مشخص است که این موضوع تأثیر حداقل ۲۰ درصدی در کل درآمد، مصرف و اینترنت آنها داشته و به عبارتی درآمدشان کم شده است.
جنبه دوم زیان از لحاظ اقتصادی افزایش فروش و مصرف پهنای باند داخلی است چرا که تعرفه پهنای باند داخلی نیم بهاست و ترافیک نیم‌بها هم برای اپراتورها سودی ندارد و حتی روی فروش پهنای باند داخلی اپراتورها در عمل یارانه می‌دهند، در نتیجه هرچقدر فروش پهنای باند داخلی جایگزین خارجی برای آنها بیشتر شود، سود آنها افزایش پیدا نمی‌کند. ضرر سوم، افزایش هزینه بابت تبادل ترافیک با ارائه دهندگان خدمات پایه کاربردی است. طبق مصوبه ۳۱۸ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات وزارت ارتبطات و فناوری اطلاعات، اپراتورها موظف هستند که برای خدمات پایه کاربردی داخلی، به ازای ترافیکی که در مرکز IXP با آنها مبادله می‌کنند، پول پرداخت کنند و چون در این ایام مصرف آنها زیاد شده، پولی هم که آنها برای ترافیک peer to peer می‌پردازند، افزایش پیدا میکند و در نتیجه یک اپراتور به یک پیام‌رسان اگر مثلا در ماه ۱۰ میلیارد تومان پرداخت می‌کرد، اکنون باید چند برابر بیشتر مثلاً ۲۰ تا ۳۰ میلیارد پرداخت کنند.
راه‌کار چیست؟
برخی تحلیلگران می‌گویند زیان اپراتورها از شرایط اخیر اینترنت و محدودیت در پهنای باند بین الملل، سه راه جبران دارد: یک افزایش تعرفه، دو افزایش مصرف و سومی جبران توسط دولت است. اعمال شرط اول در شرایط فعلی مشکل و چالشی است و شرط دومی با محدودیت های موجود در کوتاه مدت محقق نمی شود و در نهایت شرط سومی هم وضع بودجه اجازه نمی‌دهد. با این اوصاف درنهایت باید دید در شرایط رخ داده، اپراتورها برای جبران خسارت‌های چه اقدامی انجام می‌دهند یا از سوی مسوولان مربوطه چه راه‌حل و چاره‌ای اندیشیده خواهد شد.
