نزدیک به ۱۵ سال از ظهور تکنولوژی رایانش‌ابری یا همان کلاد در دنیا می‌گذرد. عصری جدید که با عرضه سرویس کامپیوتر مجازی شرکت آمازون آغاز و رفته رفته به یکی از سرویس‌های مورد علاقه و ضروری مشتریان خرد و بزرگ در سراسر دنیا تبدیل شد. در ایران هم چند سالی از حضور جدی سرویس‌دهندگان کلاد می‌گذرد و بازار کلاد در کشورمان طی سالهای اخیر توانسته با سرعت قابل توجهی رشد پیدا کند.
این گزارش بخشی از پرونده اینترنت ایران است که توسط آی‌تی‌ایران گردآوری و منتشر شده است.
دانلود گزارش اینترنت ایراناما با وجود این پیشرفت‌ها و پتانسیل رو به رشد این صنعت در ایران، به نظر می‌رسد صنعت نوظهور کلاد ایران و شرکت‌های فعال در این حوزه، هنوز از نظر ارزش همچنان فاصله معناداری با بازیگران جهانی مانند آمازون (AWS)، مایکروسافت (AZURE) و گوگل دارد. طبق آمار در حال حاضر ۶۰ درصد از صنعت ICT در کشورهای پیشرفته به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر رایانش ابری قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا ۹۰ درصد نیز برسد. در حالی که ارزش بازار کلاد در دنیا بیش از ۳۷۱ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، این رقم در ایران در بهترین حالت تا ۴ سال آینده ۱۰ میلیارد دلار خواهد بود.
با این حال اکنون در کشور چندین و چند شرکت فعال در این زمینه راه اندازی شده‌اند و هر یک به ارائه نوعی از سرویس‌های ابری مورد نیاز کاربران می‌پردازند. سرویس‌هایی که می‌توان از یک هاستینگ معمولی برای یک وب‌سایت و یا خدمات کاربردی را شامل شود. شرکت‌های آسیاتک، ابر آروان، ابر زس، کافه بازار، همکاران سیستم، ابرآمد، پارس‌پک، فن آوا، ایران‌سرور و… تنها شماری از چندین و چند بازیگر این حوزه در ایرانند.
با وجود آنکه در سالهای اخیر توجه سازمانها بیش از پیش به فناوری‌های ابری جلب شده بود، اما پاندمی کرونا نیز این روند و مهاجرت به ابر را تسریع کرد. محمدهادی مبینی، مدیرعامل پارس‌پک معتقد است فاصله‌ای که میان ارزش فعلی بازار ابری ایران و ارزشی که طبق محاسبات جهانی باید داشته باشد وجود دارد، به خوبی می‌تواند پتانسیل‌های نهفته در این بخش را نشان دهد.
وی با اشاره به اینکه در زمان آغاز به کار پارس‌پک به عنوان یک سرویس‌دهنده ابری، تقاضا در این حوزه بسیار پایین بود می‌گوید: در مدت اخیر شاهدیم که شناخت سازمانها از این فناوری بهبود یافته و بازار متوجه اهمیت این سرویس‌ها شده‌است. در نتیجه می‌توان امیدوار بود که با توسعه کسب‌وکارهای آنلاین درسالهای اخیر و درک اهمیت فناوری‌های ابری، به سرعت گپ موجود پر شود و بازار ابری ایران به رشدی متناسب با جهان دست پیدا کند.
چند سرویس ابری در ایران مشتریان قابل توجهی دارند. سرویس CDN و امنیت ابری یکی از پرطرفدارترین سرویس‌های ابری ایران هستند. کسب‌وکارهای اینترنتی نیاز دارند تا بتوانند به تمام مردم در نقاط مختلف ایران و جهان سرویس باکیفیت ارائه کنند و خدمات CDN کمک بزرگی در این راه به‌شمار می‌رود. همچنین به دلیل گسترش حملات اینترنتی به کسب‌وکارهای ایرانی و گران بودن تجهیزات امنیتی، استفاده از راه‌حل‌های امنیت ابری بسیار مقرون به صرفه‌تر و کاراتر هستند.
البته ارائه سرویس با کیفیت در داخل کشور و تبلیغاتی که برای فرهنگ‌سازی در این زمینه انجام شده هم در این اقبال عمومی تاثیر گذار بوده است. در مدت اخیر خدمات پردازش ابری نرم افزاری (SaaS) و پلتفرم‌هایی مانند دسکتاپ مجازی، از جمله سرویس‌هایی بوده‌اند که خصوصا با آغاز پاندمی، در حال رشدند و تقاضا برای استفاده از این سرویس‌ها افزایش پیدا کرده است.
همکاران سیستم یکی از شرکت‌هایی است که در ارائه خدمات کاربردی و نرم‌افزارهای ابری به سازمانها بسیار فعال بوده و توانسته انواع مختلف راهکارهای ابری موردنیاز شرکتها را از نرم‌افزارهای حسابداری تا انواع سیستم‌های‌مالی، بر بستر ابر ارائه کند.
فرید فولادی، مدیرعامل همکاران‌سیستم با اشاره به اینکه فناوری‌های ارتباطی و ابری می‌توانند تاب‌آوری شرکتها را در برابر شرایط مختلف افزایش دهند می‌گوید: زمانی تصور می‌شد باید هزینه‌های IT را کاهش داد اما امروز ثابت شده است که این هزینه‌ها درآمد بیشتر را برای کسب‌وکارها به همراه دارند.» فولادی در ادامه به پیش‌بینی رشد ۲۱ درصدی رایانش ابری در سال آینده اشاره کرد که این عدد برای SaaS به ۱۸.۵ و زیرساخت به عنوان خدمت یا IaaS به میزان ۳۰ درصد پیش‌بینی می‌شود. »
رایانش ابری در مدت اخیر با رشد بسیار چشمگیری روبرو شده و سرورهای ابری به یکی از سرویس‌های ابری جذاب برای سازمانهای بزرگ و کوچک تبدیل شده اند. با توجه به اینکه تمامی کسب‌وکارهای آنلاین نیاز به خدمات میزبانی، ذخیره‌سازی و پردازشی دارند و راه‌اندازی چنین خدماتی به طور خصوصی توجیه فنی و اقتصادی ندارد، تمایل به این بخش بسیار زیاد شده است. آمارهای جهانی نیز حاکی از رشد بسیار زیاد این بخش است.
حسام‌الدین زاریان، مدیرعامل شرکت ابر زس، بازار کلاد در ایران را بسیار بزرگ و دارای پتانسیل‌های فراوان توصیف می‌کند. به گفته او در مقایسه با کشورهای دیگر، بخش عمده‌ای از این بازار همچنان بکر و دست نخورده است و مهاجرت از شیوه‌های سنتی دریافت زیرساخت به کلاد نیازمند فرهنگ سازی، ایجاد اعتماد توسط ارائه‌دهندگان زیرساخت‌های ابری و همچنین بالا بردن کیفیت زیرساخت‌های ابری است.
چالش‌های بازار کلاد ایران
با وجود گسترش قابل توجه تکنولوژی کلاد در جهان و ارزش بالای آن، این تکنولوژی هنوز نتوانسته رشد قابل قبولی در ایران داشته باشد و آمار و ارقام هم گویای این اختلاف است. جدا از تحریم‌ها، در حال حاضر بازار کلاد ایران با چالش‌هایی مواجه است.
یکی از این چالش‌ها، شناخت کم نسبت به این تکنولوژی و جا نیفتادن فرهنگ آن در کشور است. به گفته مدیرعامل شرکت ابر آروان که یکی از بازیگران صنعت کلاد در ایران است، بسیاری از کاربران فکر میکنند مهاجرت به ابر بدون هیچ طراحی یا معماری خاص می‌تواند آنها را در برابر اتفاقاتی مانند از دست رفتن داده یا حملات سایبری ایمن کند. دسته‌ای دیگر نیز سرویس‌های خود را همان طور که در گذشته بر روی سخت‌افزارهای فیزیکی پیاده‌سازی شده بود، به فضای ابری منتقل میکنند که این موضوع منجر به گرفتن بازخورد نادرست از کیفیت این زیرساخت می‌شود.
پویا پیرحسینلو می‌گوید: «به نظر می‌رسد با توجه به اینکه فاصله ما از نظر فرهنگی و معماری‌های سازگار با ابر با دنیا زیاد است، نیاز است تا شرکتها و انجمن‌های مرتبط فعالیت بیشتری برای شناساندن این سرویس و ترویج معماری‌های مدرن داشته باشند. چالش دیگر، هزینه و ریسک بالای سرمایه‌گذاری در این بخش، با توجه به تحریم‌های خارجی و قوانین داخلی است. متاسفانه شرکت‌های داخلی برای تامین هزینه‌های سخت‌افزار خود نیازمند هزینه دلاری سنگینی هستند که نوسانات ارز و تحریم‌ها خارجی دو عامل بسیار مهم در کندی این مسیر شده‌اند.
همچنین در داخل نیز متاسفانه با وضع قوانین سختگیرانه‌ی گمرکی و یا هزینه‌های سنگین برای خرید پهنای باند و عدم داشتن کیفیت لازم در این بخش، عملا سرویس‌دهی در داخل کشور نسبت به خارج، با کیفیت و سرعت پایین‌تری انجام می‌شود.»
مدیرعامل ابر زس نیز نوسانات ارزی و همچنین تحریم‌ها را بزرگترین چالش برای شرکت‌های ابری می‌داند. زاریان در این رابطه می‌گوید: تامین سخت‌افزار چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم، وابستگی زیادی به این دو مورد دارد. به غیر از این دو مورد، چالش‌هایی از قبیل آماده نبودن زیرساخت شبکه قدرتمند در کشور، محدودیت دیتاسنترهای با کیفیت، افزایش روز افزون هزینه‌های عملیاتی و… موارد مهمی هستند. » وی تاکید می‌کند که «کار در بازار ایران برای اکثر صنف‌ها بسیار پرچالش و سخت است!»
رشد کلاد در دوران پاندمی
نگاه کلی به ماهیت خدمات کلاد و دیتاسنترهای بر پایه کلاد می‌تواند به تبیین این تکنولوژی کمک کند. انچه که تکنولوژی کلاد را به یکی از کاربردی‌ترین فناوری‌ها در دنیا تبدیل کرده، ارائه قدرت پردازش و فضای ذخیره‌سازی به شرکتها و سازمان‌هاست که با استفاده از زیرساخت‌های ابری، آنها از راه‌اندازی زیرساخت‌های درون شرکتی و درون سازمانی بی‌نیاز می‌کند. امکان تعیین قدرت پردازش و میزان فضای ذخیره سازی به صورت از راه دور، مزیتی است که موجب کاهش هزینه‌های مشتریان می‌شود. همین مزیت حالا تبدیل به یک بازار چند صد میلیارد دلاری در سراسر دنیا شده و روز به رزو به وابستگی شرکتها به این تکنولژی افزوده می‌شود.
با تمام این اوصاف، چند عامل طی این سال‌ها موجب افزایش چشم گیر نیازها به خدمات بر پایه کلاد در کشورمان شده است. کاهش دسترسی به سخت‌افزارهای روز دنیا و از طرفی شیوع کرونا، موجب رشد بیشتر این بازار در کشورمان شده و خدماتی از جمله IAAS و Paas در ایران مشتریان زیادی را جذب کرده‌اند. با این اوصاف، از لحاظ آمار ارقام، ایران تا چه اندازه با بازار کلاد دردنیا فاصله دارد؟
به اعتقاد مدیران ابر آروان، این فناوری در ایران جوان است و فناوری ابری در دنیا دست‌کم یک دهه جلوتر از ایران است و هم از نظر فنی هم از نظر فرهنگی بیشتر جاافتاده است. این شرکت معتقد است با توجه به رشد اکوسیستم فناوری و کسب‌وکارهای این حوزه در ایران، فناوری ابری ظرفیت زیادی دارد و نیاز به حضور بازیگران جدی و قدرتمند بیش از گذشته احساس می‌شود.
دانلود گزارش اینترنت ایرانجایگاه دولت در توسعه صنعت کلاد
جدا از پتانسیلی که فناوری ابری در ایران و در سراسر دنیا دارد، آنچه که شرکت‌های تکنولوژی و همینطور شرکت‌های ابری در ایران با آن سر و کار دارند، تعیین نقش دولت و حاکمیت و تعیین مرزهای شفاف در خصوص خدمات کلاد است. از نظر مدیرعامل ابر آروان، دولت در بازار می‌تواند هم به عنوان رگولاتور و هم به عنوان یک ابر مشتری فعالیت کند.
پیرحسینلو اضافه می‌کند: «ورود مستقیم دولت و سازمانهای حاکمیتی با هر عنوانی در این بخش، ممکن است بتواند نیازهای کوتاه‌مدت تعریف شده‌شان را برآورده کند، اما تجربه حوزه‌های دیگر نشان داده است که در بلندمدت نه تنها خلق ارزشی نخواهند داشت که خود عامل کندی رشد خواهند شد. بنابراین امید است که حاکمیت با درک این موضوع، فضا را برای رشد این سرویس فراهم و خود نقش حاکمیتی را به بهترین شکل اجرا کند. این مسئله نشان می‌دهد که نقش دولت همانند دیگر حوزه‌های تکنولوژی، بهتر است به همان شکل رگولاتور باشد چرا که الگوهای جهانی و تجربه نشان می‌دهند که دخالت‌های دولت تنها باعث افت رقابت و همینطور تضعیف بازیگران بخش خصوصی می‌شود.»
به گفته مدیرعامل ابر آروان مهم‌ترین وظیفه حاکمیت ایجاد فضای باز و گسترش ارتباطات بین‌المللی است. دولت اگر راه را باز کند، بخش خصوصی با قدرت و به خوبی توان رقابتی خود را افزایش خواهد داد و نه تنها در بازار داخلی می‌تواند رقابت‌پذیر باشد که می‌تواند به توسعه‌ی پر سرعت‌تر بازارهای جهانی فکر کند.
مدیرعامل ابر زس نیز در همین رابطه می‌گوید: «قطعا ارائه اینچنین سرویس‌های حساس و مهمی که حیات کسب و کارها وابسته به آنهاست، از عهده مجموعه‌های دولتی خارج است. دولت باید زیرساخت‌های ارائه خدمات و قواعد کلی را در اختیار بخش خصوصی بگذارد و به آنها امکانات بدهد تا بتوانند خدمات خوب و با کیفیت به کسب و کارها ارائه کنند. با این کار شتاب توسعه کسب و کارهای آی تی در کشور بسیار زیاد خواهد شد.»
لزوم عدم دخالت دولت
کارشناسان معتقدند دخالت نکردن دولت در بازار کلاد همانند بسیاری از صنایع تاثیرات مثبت قابل توجهی در رشد این تکنولوژی در کشور دارد. با تصور اینکه دولت نقش رقیب را در این حوزه نداشته باشد، بخش خصوصی می‌تواند رشد این بازار را سرعت ببخشد؛ چراکه به اعتقاد مدیرعامل ابر آروان، شرکت‌های خصوصی معمولا بسیار چابک‌تر و پویاتر هستند و با توجه به اینکه با سرمایه خصوصی راه‌اندازی و اداره می‌شوند، بیشتر به دنبال توسعه سرویس‌ها، به‌روزرسانی آنها و خلق ثروت هستند.
پیرحسینلو در این راستا اضافه می‌کند: «نقش دولت در این حوزه را می‌توان در دو بخش متصور بود. بخش اول شامل رگولاتوری در حوزه‌های مختلف است که باید با دید حمایتی و توسعه‌ای انجام شود. بخش دوم هم دولت به عنوان یک ابرمشتری خواهد بود که می‌تواند از بخش زیادی از سرویس‌های ارایه شده در این حوزه را خریداری و برای بهبود عملکرد سازمانی خود استفاده کند. در صنعت فناوری اطلاعات بر عکس بسیاری از صنایع دیگر، بازیگران خصوصی از حضور و رقابت با بازیگران جهانی استقبال میکنند و پیشرفت و موفقیت خودشان رو در گرو رقابت‌پذیری حداکثری می‌بینند. دولت می‌تواند در این میان نقش رگولاتور و یا ابر مشتری را بازی کند که از این طریق حتی می‌تواند بازیگران بخش خصوص را نیز تقویت کند.»
شیفت بزرگ به خدمات با کیفیت
جدا از آمار، ارقام و چالش‌های بازیگران کلاد در ایران، تعاریف مختلفی از نقش کلاد و شرکت‌های فعال در این حوزه وجود دارد. آنچه که واضح است، مزیت این تکنولوژی در تبدیل زیرساخت‌های سنتی به مدرن است که دسترسی شرکتها و کاربران به داده‌ها را تسهیل می‌کند. آنچه در ایران همچنان مبهم است، نقش این شرکتها در توسعه و توزیع اینترنت به مشتریان و همچنین کیفیت اینترنت است؛ به طوری که به ظن برخی، شرکت‌های کلاد می‌توانند در قطع اینترنت به درخواست حاکمیت کمک کنند. اما با نگاه کلی به ساختار ورود اینترنت به ایران و نحوه توزیع آن به شرکتها و کاربران، می‌توان به نقش دقیق شرکت‌های ابری در کشور پی برد.
در مرحله اول، اینترنت در ایران توسط شرکت زیرساخت و به طور انحصاری از ۹ نقطه مختلف تامین و وارد کشور می‌شود سپس در اختیار ۱۷ شرکت که دارای مجوز FCP هستند قرار می‌گیرد و این شرکتها هستند که اینترنت را توزیع میکنند. شرکت‌های FCP همان شرکت‌های دارای پروانه ارتباطات ثابت هستند که می‌توانند هرگونه خدمات ارتباطی و انتقال داده را بر بستر شبکه ارائه دهند و خدماتی از قبیل دسترسی به اینترنت پرسرعت، دسترسی به شبکه ملی اطلاعات، توزیع و فروش پهنای باند اینترنت، خدمات وای‌فای و فیبر نوری را بر عهده دارند.
در همین رابطه مدیرعامل ابر زس می‌گوید: «رایانش ابری خود از مصرف کنندگان اینترنت است و قرار نیست دسترسی به اینترنت را برای مصرف کنندگان آن فراهم آورد. در واقع تمرکز زیرساخت‌های ابری، بالا بردن بهره وری تجهیزات زیرساختی مانند سرورها، GPU و دیگر تجهیزات پردازشی است. زیرساخت‌های ابری به بالا بردن بهره وری منابع و جلوگیری از خریدهای بی‌رویه مخصوصا در شرکتها و سازمانهای بزرگ کمک میکنند.
زاریان: « رایانش ابری خود از مصرف کنندگان اینترنت است و قرار نیست دسترسی به اینترنت را برای مصرف کنندگان آن فراهم آورد. در واقع تمرکز زیرساخت‌های ابری، بالا بردن بهره وری تجهیزات زیرساختی مانند سرورها، GPU و دیگر تجهیزات پردازشی است.
زاریان افزود: «چه بسیار تجهیزاتی که توسط سازمانهای دولتی و یا شرکت‌های بزرگ به صورت بی‌رویه خریداری شده‌اند و الان بدون استفاده و بدون بهره وری در حال نابودی هستند. رایانش ابری مدیریت بهتر منابع زیرساختی را فراهم کرده و بهره وری آنها را تا ۱۶ برابر افزایش می‌دهد. همین جلوگیری از خریدهای بی‌رویه، برای عده‌ای خوشایند نیست!
مدیرعامل ابر آروان نیز با اشاره به اینکه شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات ابری هیچ ارتباطی به تامین، توزیع بین کاربران یا هرگونه ارتباطی با محدودیت‌های اینترنتی ندارند، می‌گوید: «به طور کلی این شرکتها اصلا در لایه‌ای نیستند که بتوانند دسترسی کاربران به اینترنت را تعریف کنند. اگر مسیر دسترسی کسب‌وکارها و مردم به اینترنت واضح و مشخص شود و همه در این باره اطلاعات داشته باشند، معلوم می‌شود که شرکت‌های ارایه‌دهنده ابری نقشی در دسترسی کاربران به اینترنت ندارند و خودشان مصرف‌کننده اینترنت هستند.»
پیرحسینلو همچنین تاکید می‌کند که شرکت‌های ابری خود یکی از مشتریان شرکت‌های FCP هستند. هر زمانی که اینترنت توسط نهادهای حاکمیتی یا FCPها قطع شوند، متاسفانه شرکت‌های ابری نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند و مسیر دیگری برای تامین اینترنت ندارند. بنابراین خیلی مهم است که این مسیر شفاف شده و کاربران از نحوه تامین اینترنت در کشور باخبر باشند تا انتظاراتی منطبق با واقعیت از این شرکتها داشته باشند.
دانلود گزارش اینترنت ایران
