جنجال ساخت حسابهای کاربری جعلی در روبیکا

در روزهای اخیر کاربران بسیاری از وجود اکانتهایی که در پلتفرم روبیکا به نام آنها ساخته شده و محتوایی مشابه اطلاعات درج شده در شبکه هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و توییتر دارد خبر می دهند. درحالی بعضی از این اکانتها تیک آبی احراز هویت را هم دریافت کرده اند که این کاربران حتی از وجود این اکانتها بی خبر بودند و پس از موجی که در شبکه های اجتماعی به راه افتاد از آن مطلع شدند. گذشته از بی اطلاعی کاربران از ساخته شدن این اکانتها و سواستفاده ای که از نام و داده های این کاربران شده، این موضوع خصوصا به دلیل آن حساسیت های بسیاری را برانگیخته است که بسیاری از سیاستگذاران مدعی وجود پلتفرمهای داخلی مشابهی برای بسیاری از شبکه های اجتماعی از جمله اینستاگرام، واتس اپ و تلگرام هستند و با طرحی موسوم به صیانت، بر مسدودسازی حداکثری این پلتفرمها و جایگزینی آنها با نمونه های داخلی پافشاری می کنند.

این درحالی است که چندی پیش، در گزارش جامعی که توسط یکی از پلتفرم های تحلیل داده های شبکه های اجتماعی منتشر شد، تعداد کاربران اپلیکیشن ایرانی روبیکا حدود 26 میلیون کاربر اعلام شد. این اپلیکیشن علیرغم تمامی حمایت هایی که در رسانه ملی از آن صورت میگیرد، پس از پلتفرم هایی مانند واتسپ، تلگرام و اینستاگرام، در رده چهارم پرمخاطب ترین اپپلیکیشن های شبکه اجتماعی در ایران قرار دارد. واتسپ با داشتن بیش از 50 میلیون کاربر فعال، پرمخاطب ترین پیامرسان در ایران است.

آغاز حواشی ساخت اکانت های روبینو

روز گذشته، حسین کنعان زادگان، بازیکن تیم فوتبال پرسپولیس در اینستاگرام خود از ساخته شدن حسابی جعلی به نامش در اپلیکیشن روبیکا خبر داد و اظهار کرد درحال پیگیری این موضوع از طریق پلیس فتاست. پس از انتشار این موضوع، ورزشکاران دیگری نیز موضوع مشابهی را مطرح کردند و ادعا کردند هیچ اطلاعی از ساخته شدن این صفحات کاربری ندارند.

میلاد نوری، از فعالان حوزه تکنولوژی با اشاره به تاکیدهای اخیر نمایندگان مدافع طرح صیانت مبنی بر امکان پیگیری تخلفات شبکه های اجتماعی پس از ملزم کردن شرکتها خارجی به بازگشایی یک دفتر رسمی در کشور می گوید: نمایندگانی که ادعای احقاق حق کاربران و مقابله با تخلفات شبکه های اجتماعی خارجی را دارند، بهتر است حسن نیت خود را از رسیدگی به همین تخلف اخیری که در روبیکا رخ داده است ثابت کنند. چطور پلتفرمی که تماما در داخل کشور میزبانی می شود می تواند به همین راحتی از شهرت افراد، نام و عکس های آنها سواستفاده کرده و حقوق معنوی آنها را زیرسوال ببرد.

با اوج گرفتن حواشی پیرامون این موضوع، صفحه رسمی روبیکا در توییتر به جنجالها واکنش نشان داد و در پستی اظهار کرد که صفحات ایجاد شده به نام بازیکنان در در ماه سال 98 و در حاشیه برگزاری دربی 94 ساخته شده است. در این پست اظهار شد که این کار با هماهنگی کامل باشگاه و بازیکنان و در چارچوب کمپین مربوطه صورت گرفته است. این شرکت در ادامه با انتشار مصاحبه هایی با چند بازیکن این باشگاه ها، بر اطلاع داشتن آنها از راه اندازی چنین حسابهایی تاکید کرد. این شرکت در پایان بیان اینکه امکان حذف این صفحات وجود دارد گفت: چنانچه بازیکنان به صفحات منتسب به آنها دسترسی ندارند و یا مایلند این صفحات حذف شوند می توانند با پشتیبانی روبیکا تماس بگیرند.

ساخت اکانت های جعلی برای دیگر کاربران

اما حواشی این اپلیکیشن ایرانی به همینجا ختم نشد و به نظر می رسد ساخت صفحات کاربری این چنین محدود به بازیکنان تیم های فوتبال پایتخت نیست. گفته می شود صفحات مشابهی برای برخی حساب های کاربری پرمخاطب مانند ورزشکاران دیگر، هنرمندان، اینفلوئنسرهای تکنولوژی، فروشگاه های اینترنتی، صفحات سرگرمی، صفحات برخی کسب و کارها و …  نیز ساخته شده است. هومن قربان زاده از فعالان حوزه دیجیتال مارکتینگ در پستی توییتری اظهار داشت حتی بدون اجازه وی نیز صفحه ای به نامش در اپلیکیشن روبیکا ساخته شده و محتواهای اینستاگرامی وی عینا در این پلتفرم کپی شده است.

کاربرانی با متهم کردن این اقدام روبیکا، آن را خلاف قانون و اخلاق خواندند. آنها در پیام های خود بر این امر تاکید کردند که ایجاد حساب کاربری با نام دیگران و انتشار محتوای تولید شده آنها از شبکه های دیگر و بازنشر آن پروفایلی جعلی، در بسیاری کشورهای دنیا می تواند منجر به اقدام قانونی علیه مجرم شده شود. زیرا چنین اقدامی هم جعل هویت است و هم نقض کپی رایت.

اعتراض کاربران به ساخت اکانت هایی به نام آنها در روبیکا، بدون اجازه و اطلاع

با مشخص شدن وسعت دامنه اکانت های جعلی ساخته شده، بسیاری از فعالان فضای مجازی عضویت در پلتفرم روبیکا را رد کردند و از کاربران خواستند برای اطمینان از ساخته نشدن اکانتی جعلی با نام آنها حتما URL این پلتفرم را با نام کاربری خود در یک مرورگر چک کنند. به این صورت: www.rubika.ir/username

پاسخ ناکافی روبیکا به اعتراضات کاربران

پاسخ های جسته گریخته ای که از سوی اکانت رسمی روبیکا برای کاربران شاکی از این موضوع ارسال شده حاکی از آن است این شبکه اجتماعی به راهنمایی کاربران به تماس با پشتیبانی برای حذف این حساب ها و یا دادن دسترسی حساب به افراد مالک بسنده کرده است. جالب آنکه شرط بازگردانی این حساب ها به صاحبان واقعی آنها احراز هویت کاربر عنوان شده؛ درحالی که مشخص نیست اصلا این حسابها چطور و توسط چه کسی ساخته شده اند! کاربران بسیاری پاسخ روبیکا به ادعای مطرح شده را ناکافی دانستند و گفتند اصلا چرا باید حسابی بدون اجازه ایجاد شود که فرد با تماس با پشتیبانی برای حذف آن اقدام کند؟!

در بعضی از پاسخ های روبیکا به کاربران ناراضی نیز، به پابلیک بودن صفحات اینستاگرامی متناظر این اکانتها اشاره شده است. مسئولان روبیکا مدعی هستند با توجه به پابلیک بودن صفحات، این اقدام ممکن است توسط هر کسی صورت گرفته باشد.

با اینحال میلاد نوری، اینفلوئنسر حوزه تکنولوژی در نقد این توضیح روبیکا می گوید: در همین چند ساعتی که از انتشار خبر این موضوع می گذرد، بیش از 100 پیام با مضمون مشابه از کاربران ناراضی دریافت کرده ام. اقدامی در این سطح کمی عجیب به نظر می رسد و بعید است توسط یک شخص انجام شده باشد. وی در ادامه با تاکید بر اینکه در زمان ساخت اکانت نیاز به وارد کردن یک شماره موبایل است تصریح کرده: بهتر است این پلتفرم شماره موبایل هایی که از طریق آنها این صفحات ساخته شده برای کاربران بفرستند تا امکان پیگیری وجود داشته باشد.

ورود ساترا به ماجرای روبیکا

با اوج گیری انتقادات از اقدام اخیر روبیکا، ساترا (سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) نیز به این موضوع واکنش نشان داد. علی سعد، معاون تنظیم‌گیری اجتماعی ساترا با انتشار رشته توییتی به تخلفات متعدد روبیکا طی مدت اخیر اشاره و بر لزوم اصلاح و قانونمند کردن عملکرد این پلتفرم داخلی تاکید کرد.

معاون تنظیم گری اجتماعی ساترا در رشته توییت خود که روز دوشنبه منتشر شد اظهار کرد: «از بهمن ۹۹ که پیگیری پرونده تضییع حقوق کاربران در روبیکا را شروع کردیم با طیف وسیعی از تخلفات روبرو شده‌ایم. تخلفات ترافیکی و درآمدهای غیرقانونی، فعالیت بدون مجوز، نقض قوانین رقابت، گزارش‌های اخیر مبنی بر استفاده غیرمجاز از اطلاعات شخصی کاربران و… ضرورت اصلاح را بیش از پیش روشن می‌کند.

ساترا با ابطال مجوز سرویس صوت و تصویر سوپر اپلیکیشن روبیکا و منع پخش تبلیغات بازرگانی آن در رسانه ملی، اقدامات اولیه را به انجام رساند. در مورد تخلفات ترافیکی با نامه‌نگاری با وزارت ارتباطات و طرح شکایت در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، پرونده احقاق حقوق کاربران را پیگیری کرد که منجر به حذف محاسبه غیرقانونی پهنای باند در آن شد. اما متأسفانه به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها همچنان شاهد تداوم فعالیت‌های متخلفانه این پلتفرم هستیم.

علیرغم اینکه ساترا «اولین و تنها» نهاد اقدام‌کننده علیه تخلفات روبیکا بود ولی خودش را به حمایت تمام‌قد از «سرویس داخلی قانونمند» متعهد می‌داند. روشن است حمایت از پلتفرم داخلی به معنای فعالیت در شرایط برابر و در چارچوب مقررات کشور است که در مورد روبیکا این مسأله نقض شده است. ساترا تخلفات روبیکا را تا اصلاح نهایی و فعالیت قانونمند آن ادامه خواهد داد. »

کپی کاری یا بومی سازی؟

این حواشی در حالی تشدید شده که در روزهای اخیر احتمال تصویب طرح حمایت از کاربران فضای مجازی که به طرح صیانت معروف است قوت گرفته است. از سوی دیگر مشاهده می شود که برخی اپراتورها، همزمان با قوت گرفتن احتمال مسدود شدن پلتفرم های خارجی مانند گوگل، اقدام به مانور دادن تبلیغاتی بر سرویس های داخلی مشابه داخلی کرده اند. مدتی است همراه اول تبلیغات گسترده ای را برای استفاده از موتور جستجوی بومی خود موسوم به ذره بین آغز کرده است. درحالی که بررسی های فنی نشان می دهد این موتور جستجو صرفا پوسته ای از موتورجستجوی گوگل است که از طریق خرید یک API از این شرکت پیاده سازی شده است. تمامی نتایج نمایش داده شده برای کلیدواژه های مختلف در موتور جستجوی ذره بین عینا مشابه نتایج گوگل است. با این تفاوت که امکان پیگیری داده های کاربران به راحتی برای نهادهای داخلی میسر است. ایجاد رانتهای عظیم برای برخی شرکت های داخلی از دیگر انتقادات جدی به طرح صیانت است.