نگاهی به تغییرات هویت بصری برخی از استارتاپ‌های ایرانی

لوگو را می‌توان هویت یک شرکت دانست که برای سال‌ها مشتریان و ذینفعان یک شرکت با آن خو می‌گیرند و تغییر آن می‌تواند برای هر شرکتی پر ریسک باشد. بازسازی برند بر اساس آمارهای جهانی به طور میانگین در شرکت‌های معتبر هر ۷ سال یکبار اتفاق می‌افتد که شامل تغییرات بصری مانند بازسازی لوگو، تغییر در رنگ سازمانی، تغییر در زبان تصویری (تایپوگرافی) تا تغییرات بنیادی در استراتژی می‌شود. نکته مهم اینکه اگر این کار به درستی انجام نشود، ممکن است نتیجه عکس داده و باعث ضربه به اعتبار برند و از دست دادن کاربران و حتی سرمایه‌گذاران شود. تغییرات لوگو عموما سلیقه‌ای رخ نمی‌دهند. کسب و کارها به تدریج و با بلوغ سازمانی یا تغییرات محصولی نیاز به لباس‌های بصری تازه‌ای پیدا می‌کنند که بتواند با تمام نیازهای آنها همخوان باشد.

استارتاپ‌ها به طور عمده به هویت بصری مدرن اهمیت زیادی می‌دهند و برخلاف کسب و کارهای سنتی عموما شاهد تغییراتی در لباس بصری آن‌ها هستیم. در ادامه چند نمونه از کسب‌وکارهایی که برند خود را در طی سال‌های فعالیت خود تغییر داده‌اند را بررسی کرده‌ایم.

اسنپ یکی از بازیگران اصلی تاکسی‌های اینترنتی در بهمن سال ۹۷، لوگوی خود را تغییر داده و یک لوگوتایپ جدید را جایگزین لوگو تایپ قبلی کرد. در لوگو جدید اسنپ رنگ‌های سبز، آبی و سرمه‌ای را به رنگ سبز روشن تغییر داده است. در نشان قبلی هم نام اسنپ به فارسی و هم انگلیسی وجود داشت اما در لوگوتایپ فعلی که روی وبلاگ این شرکت منتشر شده لوگوتایپ فارسی به چشم نمی‌خورد. لوگوی جدید اسنپ همچنین شامل یک علامت سوال هم است! طراحی لوگو بخشی از طراحی هویت تصویری (Visual Identity) یک برند به شمار می‌رود. اما پس از تغییر برند اسنپ از سوی بسیاری از افراد محکوم به کپی برداری شد. بسیاری از آن‌ها این نشان را تقلیدی از لوگوی اپلیکیشن spotify که یک نرم افزار موسیقی است، می‌دانند و برخی دیگر آن را یک ترکیب از آرم‌های نرم افزار‌های مختلف! لوگوی اسپایفای با رنگ یکسان خود با لوگوی اسنپ شباهت زیادی به آن دارد. نکته حائز اهمیت این است که اسنپ زمانی تصمیم به تغییر برند خود گرفت که قصد داشت تا خدمات خود را به صورت یکپارچه ارائه دهد.

همان‌طور که در عکس زیر مشاهده می‌کنید، این پلتفرم خدماتی از قبیل درخواست آنلاین خودرو و موتور، سفارش آنلاین غذا، رزرو آنلاین هتل، خرید آنلاین بلیت هواپیما و مدیریت هوشمند خریدهای روزانه را در یک اپلیکیشن با با لوگوی شبیه به هم که تنها در رنگ و اسم خدمات متفاوت هستند، ارائه می‌دهد.

گفتنی است که اسنپ پیش از این در سال ۹۳، از برند و لوگوی تاکسی‌یاب به نام جدید اسنپ با لوگوی جدید ریبرندینگ انجام داده بود که البته نشان قبلی اسنپ از ترکیب علامت پین به نشانه موقعیت مکانی و حرف Pحرف آخر اضافی بعد از Snap به معنی فوری) ساخته شده بود.

تپسی: 

تپسی، یکی از دو بازیگر مهم تاکسی‌های اینترنتی در بهمن ۹۸، درست یکسال پس از تغییر لوگوی رقیب خود یعنی اسنپ، لوگوی مشکی رنگ خود را که به گفته کارشناسان برند، هماهنگی با حال و هوای برند نداشت را تغییر داد. لوگوی جدید به رنگ نارنجی بود و به گفته مدیران تپسی این نشان جدید از خط کشی‌های خیابان (دو مستطیل موازی) الهام گرفته و تداعی حرف «ت» اول تپسی و رنگ نارنجی یادآور تاکسی‌های نارنجی قدیمی و نوستالژیک است. اما نکته‌ای که بیشتر از همه موجب بحث و نقد در فضای مجازی و میان متخصصان شد، شباهت زیاد این لوگو به لوگوی چند برند داخلی و خارجی مثل ornikar یک آموزشگاه رانندگی آنلاین در فرانسه،  trello  اپلیکیشن مدیریت پروژه بود.

یکی از مهم‌ترین کارکردهای لوگو یا سایر المان‌های هویت بصری، یادآوری آن برند و ماندگاری آن در ذهن مخاطب است. نکته‌ای که تپسی در این تغییر لوگو به آن اشاره کرد که مخاطب هرجا دو مستطیل با فرمت لوگوی تپسی دید، به یادش بیفتد. تپسی در طراحی لوگوی جدید خود از فونت دانا استفاده کرده که به عقیده شرکت این فونت نشان دهنده فرهنگ نوشتار ایرانی در دوران مدرن است. همچنین تپسی در کنار لوگوی جدید، آیکون‌های اختصاصی تازه‌ای را هم طراحی کرده تا با برند جدید شرکت هماهنگی ظاهری کافی را داشته باشند.

لندو:

تغییر نام برند میان استارتاپ‌ها به ندرت اتفاق افتاده و معمولا مجموعه‌ها در صورت نیاز، ری‌برندینگ را از جنس تغییر لوگو و هویت بصری تغییر می‌دهند زیرا که تغییر نامی که به گوش مخاطبان آشنا بوده، با ریسک زیادی همراه است. ایران رنتر یک استارتاپ فین‌تکی پس از ۵ سال فعالیت در حوزه لندتک نام و نشان تجاری خود را تغییر داد. به گفته مدیر این استارتاپ نام ایران رنتر با هدف این کسب‌وکار همخوانی نداشت. نام ایران‌رنتر که از واژه  (Rent) به معنای اجاره کردن گرفته شده بود، حالا دیگر برای نشان دادن حوزه فعالیت لندو مناسب نبود چون این استارتاپ دیگر در زمینه اجاره کالا فعالیت نمی‌کند. لندو از واژه  (Lend) به معنای وام و اعتبار دادن گرفته شده است. لوگوی جدید از ۴ عنصر تشکیل شده که نشان‌دهنده ۴ بُعد از کسب و کار لندو هستند؛ مشتریان، سرمایه‌گذاران،  فروشگاه‌ها و خود لندو. پیکان سورمه‌ای‌رنگ نمایان‌گر حرف L و لندو است. علامت مثبت  (+) در میان این چهار پیکان نیز بیان‌کننده مفهوم هم‌افزایی است. رنگ سبز در طراحی لوگو بیانگر حس اعتماد و رنگ سورمه‌ای نیز نشان‌دهنده مفهوم توجه به مسائل مالی است که از ارکان اصلی لندو به شمار می‌رود.

فلایتیو:

فلایتیو، سامانه خرید اینترنتی بلیط هواپیما، قطار، اتوبوس و رزرو هتل در مرداد ۹۹ پس از ۵ سال فعالیت لوگوی خود را تغییر داد. به گفته مدیران این سامانه این هویت بصری تازه، چهار کیفیت شامل «مدرن، برتر، هیجان‌انگیز و باوقار» را به نمایش می‌گذارد. که هر کدام از آن‌ها پیام متفاوتی را منتقل می‌کند. تمرکز آن‌ها روی شکل زمین و گردشگری است که هر دو از اهمیت بالایی برای صنعت گردشگری برخوردار هستند. با توجه به خدمات ارائه شده فلایتیو لوگوی تازه را طراحی کردیم. در رنگ آمیزی هم طلوع و غروب آفتاب را الگو قرار دادند و از چهار رنگ آبی، القاکننده حس آرامش و مورد استفاده تجارت‌های الکترونیک؛ نارنجی، نماینده حس و حال سلامتی، انرژی و سرزندگی؛ قرمز، بیانگر اعتمادبه‌نفس، جسارت و احساسات شدید؛ بنفش، رنگی ارزشمند که به دلیل سختی استخراج رنگی سلطنتی بوده و کیفیت محصول ارائه شده را نمایش می‌دهد؛ استفاده کرده‌اند.

یکی از مسائلی که در طراحی برند بسیار مطرح است، مسئله کپی برداری است، مدیران فلایتیو می‌گویند که برای طراحی این لوگو  بیش از ۴هزار برند را بررسی کرده و ۳۰۰ اسکیچ مختلف طراحی شد که در نهایت به ۱۲ لوگو می‌رسند که گویای منظور و اهداف شرکت بوده است. هر کدام از آن ۱۲ لوگو چندین نمونه‌ی مشابه در چند هزار لوگوی داخلی و خارجی داشتند. و جالب است بدانید که آن‌ها در تلاش بودند تا در طراحی از هواپیما، پرنده و کاراکترها به این شکل استفاده نکنند؛ زیرا که قصد داشتند تا پیام را به صورت مفهومی به مخاطبان انتقال دهند.

دیجی‌کالا:

دیجی‌کالا، چند ماهی است که هویت بصری خود را به شکلی بی‌سر و صدا تغییر داد. این لوگو جدید با شعار تجربه خرید خوشایند و ثبت لبخند طراحی شده است. رنگ لوگو از خانواده همان رنگ قرمز گذشته است و البته آن را مانند اسنپ به صورت تک رنگ کرده و دیگر خبری از رنگ طوسی و مشکی نیست. درباره فونت هم از یک فونت اختصاصی استفاده کرده اما در تغییر نام یک تغییر اساسی به وجود آورده است و دیگر خبری از «دیجیکالا» نیست و به جای آن «دیجی‌کالا» را جایگزین کرده است، نمونه این کار را تپسی هم انجام داده بود. همچنین یکی از نشان‌های دیجی‌کالا که  DK  هم بود در لوگوی جدید حذف شده است و به جای آن لبخندی جایگزین شده است که البته بی‌شباهت به مفهوم بندِ کیسه خرید (خریدِ خوشایند) هم نیست. تغییر لوگو در کسب‌وکاری به وسعت دیجی‌کالا بسیار هزینه‌بر است زیرا که تمامی بسته‌بندی‌ها، تمامی ماشین‌آلات، بوردها و … باید به روز شوند. حال لوگوی دیجی کالا از لحاظ «نشان لوگو» شباهت زیادی به چند مورد از کسب‌وکارهای بین‌المللی دارد.

زین‌بال:

شرکت راهکار نوین زیبال در سال ۹۶ با هدف ارائه راهکارها و ابزارهای پرداخت به کسب‌وکارهای آنلاین استارتاپی شکل گرفت. این شرکت در مرداد ۹۹، همراه با ارائه نسخه جدید لوگوی خود را هم تغییر داد. با توجه به ارائه محصول پرداخت‌درمحل برای طراحی لوگو قبلی زیبال از نماد دست و کارت بانکی استفاده شده بود. با تکمیل زنجیره محصولات و سرویس‌های پرداختی و ارائه محصولات متنوع، برای طراحی لوگوتایپ و نماد گرافیکی جدید برند از نماد کارت بانکی استفاده شد که به طور کلی نشانگر عملیات پرداخت است. در کنار تغییر لوگوی برند، شعار برند نیز کوتاه‌تر شده و از همواره در دسترس شماییم به همیشه در دسترس تغییر کرده‌است.

کافه بازار:

اخیرا هم کافه بازار در آستانه ده سالگی لوگوی خود را تغییر داده است. در طراحی مجدد نشان یا برند رفرش بازار، عنصر تصویری سبد حفظ شده و  طیفی از رنگ سبز – رنگ سازمانی این برند – استفاده شده است. لوگوی جدید کافه بازار تقریبا همه المان‌های نشان قبلی را دارد و تغییر چندانی نکرده است. مدیران کافه بازار می‌گویند که‌ایم پلتفرم ده سال پیش رنگ سبز را به عنوان رنگ برند خود انتخاب کرده و همیشه آن را در طراحی‌های خود لحاظ کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند که قصد تغییر برند و تغییرات کلان نداشته و تنهای می‌خواستند تا با توجه به اضافه کردن خدمات جدیدی مانند نمایش رایگان فیلم و سریال یا فعال شدن سپر امنیت برای برنامه‌ها و بازی‌ها، فضایی امن، جذاب و دوستانه برای کاربران به وجود آمده است و دیگر نشان قبلی رنگ کهنه‌گی به خود گرفته بود؛ از همین رو تصمیم گرفتند تا نشان جدید را طراحی کنند که با ارزش‌های برند، همخوانی داشته باشد.