نام نویسنده: شهرام شریف
: چند روز پیش مادرم که هم اکنون ۶۳ سال دارد یک پیامک طنز برایم فرستاد: «لاک‌پشت می‌گوید من کندترین موجود روی زمینم، حلزون می‌گوید به هیچ‌وجه چون من خیلی کندترم و اینترنت ایران می‌گوید: بچه‌ها برید جلو!» چرا اینترنت ایران کیفیت ندارد؟
این مهمترین سوال کاربران ایرانی است که روز به روز با افزایش تقاضا برای دسترسی به سرویس‌ها و سایت‌های اینترنتی مختلف تکرار می‌شود. جامعه اینترنتی ایران شامل کاربران، شرکت‌های ISP و مدیران ارتباطی کشور پاسخ به این پرسش و نیاز را در افزایش حجم پهنای باند اینترنت دیده است. بسیاری از ما تصور می‌کنیم اگر نمی‌توانیم با سرعت مناسب یک صفحه اینترنتی را باز کنیم یا یک تماس تصویری معقول با Skype و گوگل داشته باشیم مشکل از سرعت اینترنتی است که خریداری کرده‌ایم و به سراغ بسته‌های اینترنتی با سرعت بالاتر می‌رویم. شرکت‌های اینترنتی هم با بهره‌گیری از این تصور رقابت خود را روی ارائه سرعت بالاتر به کاربران قرار داده‌اند و مدیران ارتباطی کشور نیز توسعه را در افزایش پهنای باند دید‌ه‌اند.
اما چرا حتی کاربرانی که سرعت اینترنت یک مگابیت یا دو مگابیت را خریداری کرده‌اند تفاوت قابل توجهی در کیفیت اینترنت خود نمی‌بینند؟ چرا باز شدن یک صفحه اینترنتی در ایران اینقدر کند است و دیدن یک فیلم آنلاین با کیفیت ضعیف 480p با مشقت همراه است و گاه دانلود یک فایل کوچک چند مگابایتی از Gmail به صبر ایوب نیاز دارد؟
این جبر جغرافیایی، فیزیک و میلی‌ثانیه‌ها
ویژگی‌های ذاتی اینترنت محدودیت‌هایی را برای کشورهایی که دور از چارچوب‌های اصلی این شبکه‌اند ایجاد می‌کند. به بیان دیگر فاصله یک عامل ذاتی برای کاهش کیفیت در اینترنت است. به عنوان مثال کیفیت اینترنت در خود آمریکا یا در کشوری که شاهراه‌های فیبر از زیر آن عبور می‌کنند با کیفیت اینترنت در کشوری که در آن انتهای یک مسیر به اینترنت متصل می‌شود کاملا متفاوت است.
اینترنت فعلی بر اساس پروتکل‌هایی کار می‌کند که اگر سرعت و صحت دریافت بسته‌های اینترنتی (که به میلی ثانیه سنجیده می‌شود) از حد مجازی بیشتر شود و میزان از دست رفتن این بسته یا (Packet Loss) هم افزایش یابد، ارتباط قطع می‌شود. این پروتکل‌ها در دهه ۱۹۶۰ ایجاد شدند و در آن زمان بزرگ‌ترین نوآوری برای آینده خود بودند، اما امروزه به‌رغم وجود شبکه‌های گسترده جهانی فیبر همچنان محدودیت‌هایی در ارسال بسته‌های اینترنتی وجود دارد. مهمترین محدودیت قوانین فیزیک است. بر اساس آنچه اینشتین به همه ما ثابت کرده سرعت نور ۲۰ میلی ثانیه به ازای هر ۳هزار کیلومتر است. در واقع اطلاعات بر اساس قوانین فعلی فیزیک با سرعت بیشتر از این قابل جابه جایی نیستند، اما بسیاری از شبکه‌های فیبر هم فعلا مطابق باحداکثر توان ممکن به انتقال اطلاعات نمی‌پردازند و مرتبا در حال بهبود هستند. به همین دلیل هم هست که کشورها طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری عظیمی برای دسترسی مستقیم به شبکه فیبر کرده‌اند یا تلاش می‌کنند شرکت‌های جهانی فیبر را به کشیدن فیبر از طریق خاک این کشور متقاعد کنند.
میلی ثانیه‌ها در این مسیر بسیار مهم‌اند و بسیاری از کشورها میلیون‌ها دلار صرف کشیدن فیبرهای جدید و کاهش چند میلی ثانیه می‌کنند.
مقایسه میزان تاخیر در شبکه ایران و کشورهای منطقه
شاخص‌های کیفی پایین
شاخص‌های کیفی اینترنت ایران وضعیت فوق‌العاده نامناسبی را از اینترنت ایران در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی ترسیم می‌کنند. برای هر مقایسه باید خط کشی از استاندارد را به همراه داشته باشیم. رگولاتوری انگلیس یا آفکام اخیرا گزارشی را منتشر کرده با این عنوان که «چه میزان پهنای باند برای استفاده از سرویس تماس صوتی/تصویری Skype لازم است؟». بر اساس این تحقیق اگر میزان سرعت کاربر ۳۰ کیلوبیت بر ثانیه باشد تماس اسکایپ با تاخیر زیاد صورت می‌گیرد و احتمالا قطع می‌شود، اگر سرعت به ۵۰ کیلوبیت بر ثانیه افزایش پیدا کند تماس قطع نمی‌شود، اما برخی کلمات دو طرف شنیده نمی‌شوند، در صورتی که سرعت به ۱۰۰ کیلوبیت افزایش پیدا کند تماس صوتی بدون اشکال انجام می‌گیرد. در واقع یک تماس صوتی بی‌اشکال حداقل به اینترنت با سرعت ۱۰۰ کیلوبیتی نیاز دارد. این استاندارد درباره یک تماس ویدئویی عادی ۳۰۰ کیلوبیت بر ثانیه و برای یک تماس ویدئویی با کیفیت HD پانصد کیلوبیت بر ثانیه است. میزان موثر برای دیدن یک فیلم با کیفیت HD برای یوتیوب ۷۰۰ کیلوبیت بر ثانیه است و همچنین برای دیدن فیلم به صورت آنلاین (Stream) بین ۶۵۰ تا ۹۰۰ کیلوبیت بر ثانیه است.
چرا بسته‌های اینترنتی از دست می‌رود؟
به خاطر ویژگی‌های اینترنت بعد مسافت باعث از دست رفتن بسته‌ها یا به اصطلاح packet loss می‌شود. این از دست رفتن بسته‌ها همواره باعث قطعی سرویس نمی‌شود اما اگر از حد مجاز فراتر رود به قطع سرویس منجر می‌شود. اما در عین حال میزان تاخیر یا Latency ایران که دلایل خاص خود را دارد باعث افت بیش از حد استاندارد بسته‌ها می‌شود. این موضوع در اینترنت ایران به خصوص در برخی سرویس‌ها مانند ویدئو یا تماس تصویری بیشتر به چشم می‌خورد در حالی که در برخی سرویس‌ها مانند دانلود فایل عملا مشکلی ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل هم هست که مثلا کاربران در زمان‌هایی سرعت دانلود خوبی دارند، اما در همان زمان کیفیت بدی را هنگام دیدن یک فیلم اینترنتی مشاهده می‌کنند. به بیان واضح‌تر برخی سرویس‌ها مانند دانلود فایل اساسا با تاخیر زیاد هم قابل کارکردن هستند اما سرویس‌هایی مانند دیدن فیلم به صورت آنلاین یا تماس تصویری این‌گونه نیستند. در واقع میزان بالای Packet Loss در اینترنت ایران یکی از مهمترین دلایل کیفیت پایین سرویس‌های اینترنتی است.
در صورت اتصال به شبکه EPEG ایران در مسیر اتصال فیبر نوری هند – آلمان قرار می‌گیرد که سرعت و کیفیت اینترنت کشور را متحول خواهد کرد
مسیر پر پیچ و خم و رانندگان ناشی
شاید یکی از مهمترین دلایل کاهش کیفیت اینترنت در ایران ناشی از مسیر پر پیچ و خمی باشد که شرکت‌های اینترنتی، ما را از طریق آن به اطلاعات مورد نظرمان می‌رسانند. این مسیر از کامپیوتر ما شروع می‌شود و از خطوط تلفن به مخابرات شهر یا استان و از آن جا به شرکت اینترنتی مورد نظرمان می‌رسد. از آنجا به بعد درخواست‌های اینترنتی ما به شرکت زیرساخت داده می‌شود و پس از عبور از شبکه بزرگ این شرکت تازه وارد بزرگراه‌های جهانی می‌شود. در ایران شرکت زیرساخت به‌عنوان شرکت اول اینترنتی کشور مسوولیت مستقیم مسیریابی این درخواست‌های اینترنتی را برعهده دارد. این شرکت با توجه به اتصالات مختلف به شبکه جهانی می‌تواند مسیرهای مختلفی را برای این مسیر در نظر بگیرد. هر چقدر این مسیرها طولانی‌تر بشوند میزان تاخیر در رسیدن بسته‌ها و بازگشت آنها نیز بیشتر می‌شود و هر چه این مسیر مستقیم‌تر باشد سرعت رفت و برگشت بسته‌ها بیشتر است. یک بررسی ساده از زمان ارسال یک بسته اینترنتی ۶۴ بیتی از طریق اپراتور فیبر عمانتل (که تحت قرار داد شرکت زیرساخت قرار دارد ) به لس‌آنجلس ۳۹۷ میلی ثانیه را نشان می‌دهد. همین بررسی میزان ارسال همین بسته از طریق اپراتور فیبر Cable & Wireless عدد ۲۴۶ میلی ثانیه را نشان می‌دهد همین بررسی هم نشان می‌دهد میزان ارسال یک بسته ۶۴ بیتی از طریق شبکه Flag ۲۹۰ میلی ثانیه است. مدیریت ترافیک امروزه به شرکت‌های بزرگ اینترنتی کشوری مانند زیرساخت این اجازه را می‌دهد که خود مسیر رفت و برگشت بسته‌های اینترنتی را برعهده بگیرند و این چیزی است که ظاهرا این شرکت در قراردادهای خود با شرکت‌های فیبر در نظر نگرفته است و این شرکت‌ها به شکل دلخواه بسته‌ها و درخواست‌های اینترنتی ایران را مدیریت می‌کنند. به این ترتیب گاه درخواست‌های کاربران ایرانی یک مسیر بسیار طولانی و اشتباه را تا رسیدن به مقصد و بازگشت از آن طی می‌کند. رانندگان ناشی بسته‌های اینترنتی بزرگ‌ترین عامل تاخیر دریافت و ارسال این بسته‌ها هستند.
گزارش Global Traceroute Data نشان می‌دهد که میزان تاخیر (Latency) ارسال و دریافت بسته‌های اینترنتی ایران از کشورهای عراق، لبنان، سوریه، مصر و عربستان و حتی فلسطین (بخش‌های تحت قیمومیت فلسطینی‌ها) پایین‌تر است.
VPN کاهنده کیفیت اینترنت
استفاده از VPN این روزها بسیار فراگیر است. تقریبا همگان این را می‌دانند که بسیاری از فروشگاه‌های نرم‌افزاری ایران را تحریم کرده‌اند و با آی‌پی ایران نمی‌توان به آنها متصل شد و از سوی دیگر سیاست‌های سختگیرانه فیلترینگ هم دسترسی به بسیاری از سرویس‌های اینترنتی را ناممکن کرده است. چنین وضعیتی استفاده از VPN را ناگزیر کرده اما واقعیت این است که استفاده از VPN سرعت اینترنت را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد.
راه‌حل‌ها کجاست
شاید مهمترین راه‌حل کوتاه مدت در این زمینه را بتوان در بهبود نحوه و شیوه مدیریت ترافیک اینترنتی کشور و در دراز مدت پیوستن به شبکه‌های فیبر جهانی دانست. شبکه Epeg که کنسرسیومی از شرکت‌های اینترنتی کشورهای مختلف از جمله شرکت زیرساخت ایران است قادر به ایجاد کمترین میزان تاخیر در ارسال بسته‌های اینترنتی (بین ۹۱ تا ۹۸ میلی ثانیه) است ضمن اینکه ایران را در مسیر راه ابریشم جدید اینترنتی نیز قرار می‌دهد.
منبع : روزنامه دنیای اقتصاد
