نام نویسنده: سونيتا سراب‌پور
به سمت سید خندان و ساختمان‌های مختلف وزارت ارتباطات که پیش بروید تابلوهای بزرگی یکی در میان خودنمایی می کنند. تابلوهایی که خبر از اجرا یک طرحی بزرگ از سوی سازمان فناوری اطلاعات می‌دهند. طرحی که قرار است بعد از اتمام ان میزان استفاده خانوارها و افراد کشور را از فناوری اطلاعات و ارتباطات مشخص کند. این طرح که از روز 21 دی‌ماه سال جاری آغاز شده “طرح آمارگیری استفاده خانوارها و افراد از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سراسر کشور ” نام دارد. طرحی که به گفته امیر حسین محب علی، رئیس مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی سازمان فناوری اطلاعات و مجری نظام پایش شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، اگر به درستی انجام شود می‌تواند به اما و اگرهای آمارهای ارائه شده در بخش فاوای کشور خاتمه دهد. در گفت و گویی که با او داشتیم وی ارائه آمارهای مختلف در زمینه فاوا و مخصوصا بخش ضریب‌نفوذ اینترنت کشور را به نگاه‌های متفاوت نهادهای درگیر در این بخش ارتباط می‌دهد و اعلام می کند که تا کنون نهاد و متولی رسمی برای جمع‌آوری اطلاعات در زمینه فاوا و اعلام آن به نهادهای بین‌المللی وجود نداشته است. محب‌علی اما با اشاره به انجام طرح آمارگیری استفاده خانوارها و افراد از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سراسر کشور که تحت نظارت اتحادیه جهانی مخابرات (ITU)به اجرا در می‌آید ، امیدوار است آمار استخراج شده از این طرح پایانی باشد بر آمارهای متفاوت و بحث برانگیز کشور در بخش فاوا.
– شاید بهتر باشد سوال اول را با اجرای طرح اخیر سازمان فناوری اطلاعات در خصوص آمارگیری استفاده خانوارها از فناوری اطلاعات شروع کنیم. کلید این طرح چه زمانی و با چه هدفی زده شده است؟
در برنامه پنج ساله پنجم (براساس تبصره 3 ماده 46 قانون برنامه) وظیفه‌ای به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محول شده است. براساس این وظیفه این وزارتخانه می‌تواند در جهت بهبود و اندازه‌گیری وضعیت کشور ، پایش شاخص فناوری اطلاعات را انجام دهد. در قانون برنامه آمده است که تا پایان سال دوم برنامه باید وزارت‌ارتباطات نظام پایش را تدوین و ابلاغ کند و از سال بعد از این ابلاغ نیز پایش باید براساس آن نظام به صورت سالیانه انجام گیرد. نتایج به دست آمده از این پایش نیز باید هر سال به دولت و مجلس گزارش شود. در نهایت ما یک نظام پایش را تدوین و در مرداد ماه سال جاری به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ کردیم.
درکنار این طرح، پروژه‌ای در سال 89 براساس نیاز به سازمان محول شد که براساس این پروژه ما فهمیدیم که رتبه ایران در بخش فاوا با توجه به تلاش‌هایی که شده است در سطح بین‌المللی جایگاه مطلوبی نیست.
– نام این پروژه چه بود؟
این پروژه تحت عنوان ظرفیت‌سازی فنی در حوزه ارتقای جایگاه فاوا ایران با نهادهای بین‌المللی کلید خورد که پروژه آمارگیری استفاده خانوار ها و افراد از فاوا نیز در ادامه انجام همین پروژه است. این پروژه را با این هدف که وضعیت ارزیابی ایران در مجامع بین‌المللی مانند ITU، EIU، UN و.. را بهبود ببخشیم شروع کردیم. نتایجی که از پروژه ظرفیت سازی فنی به دست اوردیم بسیار جالب بود. به دو نتیجه رسیدیم اول اینکه در بسیاری از حوزه‌های فاوا از منظر شاخص‌های بین‌المللی عقب هستیم چرا که کشور در این زمینه‌ها خوب و به شکل رقابتی کار نکرده است . این شرایط می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله دلایل سیاسی، اقتصادی و تحریمی، ضعف‌های فنی، سوءمدیریت و.. مرتبط باشد . اما نتیجه دوم این بود که متوجه شدیم در یکسری از حوزه‌ها در کشور کارهای خوبی انجام شده اما به دلایلی به مراجع بین‌المللی گزارش خوبی ارائه نشده است.
مثلا در چه بخش‌هایی؟
به طور مثال در بخش محاسبه و اعلام ضریب‌نفوذ اینترنت. ادبیات ما در این زمینه با ادبیات itu متفاوت بوده است . به همین خاطر هم هست که ما صحبت از یک ضریب نفوذ اینترنت داریم و آنها هم یک ضریب‌نفوذ دیگر.
. -اما نهادهای بین‌امللی مانند itu براساس آمار و اطلاعات ارسال شده از طرف خود کشورها میزان ضریب نفوذ اینترنت را اعلام می کند . غیر از این است؟
در چند ساله گذشته چون نتوانستیم با روش توصیه‌ای ituپیش برویم و گزارش‌هایی را ارائه کنیم، این نهاد برای به دست آوردن میزان ضریب نفوذ کشور، ضریب نفوذ سال قبل کشور را به عنوان مبنا در نظر می‌گرفت و بعد نگاهی به میزان تقریبی شیب توسعه کشور و منطقه می‌کرد و برای مثال می‌گفت ضریب نفوذ مبنای 11 درصد ایران در سال جدید به 16 درصد رسیده است.
اما ما در قالب پروژه ظرفیت سازی فنی به ituاعلام کردیم که این روش درست نیست و شیب توسعه ای کشورما آنطور که آن ها بررسی می‌کنند نیست. چرا که شرایط کشور ما با شرایط کشورهای منطقه با توجه به ساختار جغرافیایی متفاوت است . همچنین امار ضریب نفوذ اینترنت در کشور نیز براساس تعریفی که ituاز کاربر اینترنت دارد یعنی اتصال یک بار در سال کاربر به اینترنت .اگر همین تعریف را قبول کنیم برای انجام پروژه ای مانند هدفمندی یارنه‌ها، 18ملیون خانوار برای دریافت این یارانه به سایت مرکز آمار مراجعه و ثبت‌نام کرده‌اند . بنابراین این خودش یک جهش در میزان استفاده از اینترنت در کشور است . در کنار این میزان آموزش الکترونیکی، دورهای مجازی و… در کشور افزایش پیدا کرده است. این شرایط یعنی افزایش میزان کاربران اینترنت یعنی استفاده کننده. البته itu هم کاملا بی‌تقصیر بود چرا که در زمینه استخراج و اعلام میزان ضریب نفوذ اینترنت در کشور یک بهم‌ریختگی وجود دارد و باید یک نهاد رسمی متولی جمع‌آوری و اعلام اطلاعات حوزه فاوا شود. به همین دلیل کاری با ituمکاتبات و جلسات حضوری انجام دادیم و اعلام کردیم که سازمان فناوری اطلاعات با توجه به جایگاه ملی و حاکمیتی می‌تواند نقطه تماس با آنها برای ارائه این گونه آمار ها باشد . در نهایت سازمان فناوری اطلاعات به عنوان هماهنگ کننده ملی در زمینه جمع‌اوری و ارسال اطلاعات حوزه فاوار به Itu انتخاب شد.
– پس طرح آمارگیری استفاده خانوارها و افراد از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور زیر نظر ituو برای رسیدن به یک امار دقیق و رسمی در کشور اجرا می‌شود؟
طرح آمارگیری که توسط سازمان فناوری اطلاعات با همکاری سازمان آمار از 21 دی ماه سال جاری در حال انجام است . در واقع طرح جدید امارگیری مرتبط با شاخص‌های ituاست . اگر ما این طرح را انجام دهیم هم می‌توانیم گزارش‌های بین‌المللی را به موقع ارائه کنیم هم می‌توانیم وضعیت شاخص های توسعه ملی خود را رصد کنیم.
– برای به دست آوردن این میزان آمار حتما باید از این روش آمارگیری وارد می‌شدید؟
بله این توصیه خود itu بوده است که به دست آوردن این اطلاعات از طریق آمارگیری انجام شود. همچنین این روش در کل جهان پیاده می‌شود. روش احصای عدد ضریب نفوذ کاربران اینترنت ثبتی نیست بلکه بصورت امارگیری میدانی محاسبه می شود.
روش آمارگیری دقیقا به شکلی خواهد بود؟ مانند روش‌های معمول سازمان آمار است یا تغییراتی در آن اعمال می شود؟
خیر آمارگیری به شکل کاملا تخصصی صورت می‌گیرد. سوال‌های پرسشنامه براساس سوال‌هایITU است. تیم اجرای سازمان سوال‌ها را ترجمه کرده است و البته براساس شرایط کشور یکسری سوالات تکمیلی نیز خودمان به پرسشنامه اضافه کرده‌ایم.
– این سوالات اضافه شده بیشتر در چه راستایی است؟
در راستای شفاف‌سازی دقیق و کسب جزییات بیشتر میزان و روش استفاده‌کنندگان ایرانی از حوزه فاوا. به عنوان مثال برای ما مهم است که بدانیم “نوع و روش استفاده کاربران اعم از افراد و خانوارها در دسترسی به اینترنت در کشور چیست؟” در این راستا 30 سوال اضافه مطرح کردیم. اینکه از اینترنت استفاده شده برای چه کاری استفاده می‌شود. برای دانلود فیلم، موسیقی و …، تماشای فیلم، کسب اطلاعات تخصصی و..
– جامعه تحت پوشش این طرح از آمارگیری را چه گروهی تشکیل می‌دهند؟
توزیع این پرسشنامه در کل کشور و در یک جامعه 30 هزار تایی است. همه مناطق محروم، توسعه‌یافته، شهری، روستایی و حتی یک سری خانوارهایی که به شکل موسسه‌ای در کشور وجود دارند مانند پادگان‌ها، خوابگاه‌های دانشجویی و .. تحت پوشش این آمارگیری قرار دارند. راهبری و نظارت این پروژه نیز به کمک ITU انجام می‌شود.
– به نظر شما این جامعه 30 هزار نفری می‌توانند نشان‌دهنده وضعیت کل کشور با جمعیتی در حدود 75 میلیون نفر باشد؟
بله می‌تواند. وقتی شما قرار است آمارگیری کنید دو راه وجود دارد اولین راه این است که سرشماری صورت بگیرد. یعنی تمام افراد جامعه مورد پرسش قرار بگیرند، که هزینه این نوع سرشماری در دنیا بسیار بالا است و هم اینکه این روش ساز و کار مخصوص خودش را دارد. دومین روش برای آمارگیری ،نمونه‌گیری است. نمونه‌گیری هم متدهای مختلف دارد، که باید با میزان خطاهایی قابل قبول اجرا شود
-دقیقا به خاطر همین خطاهای احتمالی و با توجه به این که آمارهای حوزه فاوا با اما و اگر های بسیاری همراه است چه تضمینی وجود دارد که آمار استخراج شده از این طرح از صحت کامل برخوردار باشد؟
همانطور که گفتم تمامی روال انجام این کار تحت نظارت و با کمک ITU انجام می شود و ما تمامی مراحل انجام کار را با این نهاد بین‌المللی چک کرده‌ایم و آنها نیز این روش‌ها را قبول کرده‌اند. تمام پرسشنامه و ترجمه آن مورد تاییدیه ituقرار گرفته است. همجنین تمام ماموران آمارگیر تحت اموزش تخصصی حوزه فاوا قرار گرفته اند.
– نحوه راست‌آزمایی اطلاعات به دست آمده از این طرح آمارگیری به چه شکلی است؟ استخراج اطلاعات و تحلیل آن برعهده سازمان است؟
ituن توصیه کرده که این طرح به نهاد آماری در هر کشوری داده شود. بنابراین ما اجرای آمارگیری این طرح را به مرکز آمار ایران داده‌ایم و در استخراج آن نیز هیچ دخالتی نخواهیم داشت. اما ناظرهای مخصوص به خودمان در جایگاه کارفما و هماهنگ کننده ملی را در این پروژه داریم.
– هزینه انجام این طرح را چه ارگانی تقبل می‌کند و میزان این هزینه چقدر است ؟
وزارت ارتباطات هزینه این طرح را پرداخت می‌کند که این هزینه حدودا 300 میلیون تومان است.
– استفاده از اطلاعات اپراتورهای تلفن همراه، شرکت‌های اینترنتی برای به دست آوردن میزان استفاده خانوارهای ایرانی از فاوا روش کم هزینه‌تری نیست؟
این روش را ITU قبول ندارد. ما از آمارهای ثبتی اپراتورها به عنوان یک ابزار نظارتی استفاده می کنیم. معمولا اطلاعاتی که از طریق آمارگیری جمع‌آوری شده را با اطلاعاتی که از اپراتورها می‌گیریم، با هم مقایسه می‌کنیم ویا اطلاعات ناقص به دست آمده را با اطلاعات اماری اپراتورها ترمیم می‌کنیم . به طور کلی در حالت عادی ituروش فرمولیشن را قبول ندارد.
– اجرای این طرح و نمونه‌گیری از جامعه از 21 دی ماه سال جاری شروع شده است چه زمانی این نمونه‌گیری پایان می‌یابد و نتیجه نهایی استخراج اطلاعات از این نمونه‌گیری چه زمانی اعلام می شود؟
طبق برنامه‌ای که ما با مرکز آمار نهایی کردیم، طی 20 الی 30 روز نمونه‌گیری انجام می‌شود، بعد از این زمان، فاز بررسی، تحلیل و .. آغاز می‌شود . پیش‌بینی ما این است که بتوانیم تا پایان اردیبهشت‌ماه سال 93 این نتیجه‌ها را اعلام کنیم. تا گزارش به دست نشست سالانه ituکه در اردیبهشت ماه هر سال برگزار می‌شود نیز برسد.
– در سال 87 سازمان فناوری اطلاعات یک پروژه مشترک با مرکز آمار ایران در زمینه آمارگیری از میزان کاربران اینترنت در کشور به انجام رساند. پروژه‌ای که با حرف و حدیث‌های زیادی به نتایج دلخواه نرسید .چرا که بعد از انجام این پروژه، زمان زیاد سپری شد تا نتایج اعلام شود و وقتی هم که مرکز آمار میزان ضریب نفوذ را اعلام کرد سازمان فناوری اطلاعات این آمار را قبول نکرد و نتایج را غیر علمی دانست. چه تضمینی وجود دارد که این همکاری اخیر نیز به این سرنوشت دچار نشود؟
بالاخره از اتفاقات گذشته ما هم درس گرفتیم. در زمان انجام این طرح دو اتفاق رخ داد.
در آن زمان هیچ راهنمای جامعی نبود و یک اختلاف دیدگاه نیز وجود داشت .به اعتقاد من باید دیدگاه هر دو نهاد تلطیف می‌شد. از سوی دیگر شاید مرکز آمار کار را با آن دقتی که مد نظر بود انجام نداد و سوالات را به شکل تخصصی‌تر مطرح نکرد. در آن دوره زمانی مرکز آمار مصاحبه‌گرهایش را توجیح و آموزش لازم نداده بود که درنهایت یک خطا و کم شماری رخ داد. از سوی دیگر هم چون نگاه وزارت ارتباطات توجه به آمار ثبتی خودش از اپراتوهایی مختلف فاوا بود با نگاه مرکز امار همخوان نبود و در نتیجه اطلاعات استخراج شده با یکدیگر هماهنگ نبودند.
اما ما با استفاده از تجارب گذشته سعی کردیم تعامل بهتری با مرکز آمار داشته باشیم. با این مرکز جلسات متعددی گذاشتیم تعاملات با آنها را افزایش داده و آنها را در جریان تمام مراحل همکاری با itu، ترجمه پرسشنامه‌ها و … قرار دادیم.
– در ابتدای صحبت‌ها شما اعلام کردید که ادبیات شما با ادبیات ITUدر زمینه ضریب‌نفوذ یک ادبیات متفاوت است چرا؟
نگاه‌ها و روش‌ها متفاوت در کشور باعث شده که ما نتایج مختلفی در این زمینه داشته باشیم و برای ارائه امار به ITUبه مشکل بر بخوریم
. اعلام می‌کنید که به خاطر نگاه‌های متفاوت طی سال‌های اخیر امارهای متفاوت در بخش ضریب‌نفوذ اعلام شده است . اما خود سازمان فناوری اطلاعات نیز یک آمار واحد اعلام نمی‌کند چرا که براساس گزارش های مرکز متما (مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت) میزان ضریب‌نفوذ اینترنت کشور در سال 91 ، 61 درصد بوده اما همین آمار در 6 ماه نخست سال 92 به 54 درصد رسیده است. علت امارهای متفاوت مرکز متما چیست؟
این سوال را از خود مسوولان مرکز متما بپرسید.
– اما متما هم یکی از زیر مجموعه‌‌های سازمان فناوری اطلاعات است.
من مجری نظام پایش هستم مجری متما نیستم.
– تعریف شما از کاربر اینترنت چیست؟
طبق اخرین تعریف ITUکاربر اینترنت کسی است که در طول سه ماه گذشته یکبار به اینترنت وصل شده باشد مستقل از تکنولوژی، سرعت و نوع استفاده. تعریف ما هم در اجرای امارگیری بر همین پایه است.
– در سال 89 آقای مهدیون، مدیرعامل سابق این سازمان، پروژه‌ای برای تعریف یک فرمول مناسب و علمی در بخش ضریب نفوذ اینترنت با همکاری یکی از دانشگاه‌های کشور را کلید زدند. سرنوشت این پروژه چه شد؟
در زمینه تهیه فرمول در بخش ضریب‌نفوذ اینترنت سال 89 حرکتی شروع شد و عملا به تناقض و شکست برخورد. چرا که عدد فرمول با روش اعلام شده ituو روش مرکز آمار همخوانی نداشت.
– اشکال از فرمول بود؟ چرا که بسیاری از کارشناسان این فرمول را غیر علمی می‌دانستند؟
هم مشکل می توانست از فرمول باشد هم از اینکه آمارگیری به درستی انجام نشده بود. در حال حاضر تمرکز ما روی دریافت اطلاعات از طریق امارگیری است. اما ما به ITU این پیشنهاد را داده‌ایم که حاضر هستیم به عنوان یک پروژه مشارکتی با یکسری کشورها مانند برزیل و فلاند یک روش فرمولیشن هم برای محاسبه شاخص‌های حوزه فاوا استخراج کنیم. اما فعلا بهترین و قابل‌قبول‌ترین روش مودر پذیرش itu امارگیری است.
منبع : دنياي اقتصاد
