نام نویسنده: سونیتا سراب پور
خانه‌ای کوچک که در آن کارهای بزرگ انجام می‌شود. میزهای چسبیده به هم، آدم‌هایی خیره به صفحه مانیتور که از نوع حرکات و نگاهشان معلوم است مشغول انجام کارهایی پیچیده هستند. اینجا مجموعه فارسی وب شریف است، یکی از مجموعه‌های اقماری دانشگاه صنعتی شریف. مجموعه‌ای که به خاطر گسترش فعالیت‌هایش از دانشگاه خارج، و به خانه‌ای اجاره‌ای درست کنار دانشگاه نقل مکان کرده است.
این مجموعه به گفته یحیی تابش، مدیر و حمایت‌کننده این گروه، از سال 77 و با نوآوری دو دانشجوی المپیادی دانشگاه شریف یعنی روزبه پورنادر و بهداد اسفهبد شکل گرفته است.
دانشجویانی که حالا یک نفرشان در شرکت گوگل کار می‌کند و دیگری در شرکت یاهو.
مبنای کار این گروه آن‌طور که تابش حین گفت‌وگو توضیح می‌دهد روی فارسی‌سازی، محلی‌سازی یا بومی‌سازی است. مجموعه فارسی وب شریف، تاکنون فعالیت‌هایی همچون فارسی‌سازی صفحات وب، استانداردسازی کیبورد فارسی، فارسی‌سازی لینوکس شریف و… را انجام داده است. اما جدیدترین کار مجموعه فارسی وب شریف که می‌تواند برای بسیاری از کاربران ایرانی تلفن‌همراه قابل توجه باشد، فارسی‌سازي آندرویید، سیستم‌عامل پرطرفدار شرکت گوگل است. سیستم‌عاملی که برای تلفن‌های هوشمند طراحی شده و به کاربرانش اجازه مي‌دهد تا از تمام قابلیت‌هاي یک گوشی هوشمند بهره ببرند.
این پروژه که به نام فارسی تل (www.farsitel.com) معروف است از آبان‌ماه سال 88 کلید خورده و آن طور که مصطفی حاجی‌زاده، مدیر فناوری پروژه اظهار می‌کند قرار است به زودی روانه بازار شود. در گفت و گویی که با او و یحیی تابش داشتیم آنها توضیحات مفصلی در خصوص فارسی تل، مراحل کار، ویژگی‌های فنی سیستم‌عامل، بازار فروش گوشی‌های آندرییدی در ایران و… داده‌اند که بخش اول آن را می‌خوانید.
• به عنوان سوال نخست می‌خواهم بدانم که چه ضرورت یا اهمیتی وجود داشت که شما روی سیستم‌عامل آندرویید کار کنید، چرا سراغ سیستم‌های دیگر مانند آیفون نرفتید؟
حاجی‌زاده: بهتر است این سوال را بپرسیم که چرا اصلا ما ای کار را انجام دادیم. مساله اصلی این است که وضعیت گوشی‌های هوشمند همانند وضعیت ده سال پیش کامپیوتر است. یعنی زمانی کامپیوتر در حال شکل‌گیری بود و آنقدر حضورش در همه جا ضروری نبود، اما در حال حاضر می‌بینیم که زندگی افراد با کامپیوتر و امکاناتی که در اختیار آنها قرار گرفته است گره خورده و بدون آن فعالیتی امکان‌پذیر نیست. گوشی‌های هوشمند نیز چنین آینده‌ای خواهند داشت. در این وضعیت ما وجود یک سیستم‌عامل تلفن همراه را که بتواند به کاربرهای ایرانی در همه امور خدمت‌رسانی کند، ضروری می‌دانستیم. با وضعیتی روبه رشدی که تلفن‌های هوشمند دارند من این حرکت را یک سرمایه ستراتژیک برای کشور می‌دانم چرا که یک سیستم‌عامل کاملا هوشمند و مدرن تلفن‌همراه نه فقط فارسی‌سازي که محلی‌سازی شده است.
• دلیل انتخاب آندرويید در مقابل دیگر سیستم‌هاي عامل را نگفتید؟
حاجی‌زاده: به این خاطر بود که در این زمینه گزینه‌های زیادی وجود نداشت. سیستم‌عامل‌های حال حاضر بسیار اندک هستند و اکثر هم متن باز نیستند و در بین سیستم‌عامل‌ها، به غیر از آندرویید تنها سیمبین است كه به تازگی متن باز شده است. ولی جدا از متن باز بودن، آندرویید و آیفون OS که اخیر به IOS تبدیل شده سیستمعاملهایی بودند که برای ما جذابیت داشتند. به این دلیل که هر دو سیستمعاملهایی بسیار مدرن و قدرتمند هستند و امکانات بسیار گسترده‌ای برای توسعه نرم‌افزارهای کاربردی روی آنها وجود دارد. حالا در بین این دو سیستم‌عامل جذاب، منطقا ما باید به سراغ آندرویید می‌رفتیم چرا که سیستم‌عامل آن متن باز بود، اما سیستم‌عامل آیفون علاوه بر متن باز نبودن سیستم‌عامل، به شدت بسته بود.
شما در صحبت‌ها عموما از فارسی تل استفاده مي‌کنید، نام سایتتان هم فارسی تل است، آیا معنای خاصی دارد؟
حاجی‌زاده: فارسی تل اسم پروژه ما است که فقط یک نسخه فارسی شده از آندرویید نیست؛ ما اسم این کار را یک نسخه ایرانی شده از آندرویید می‌گذاریم. در واقع اضاه کردن زبان فارسی به سیستم‌عامل آندرویید فقط گام اول و لازم پروژه بود. همان طور که می‌دانید آندرویید اساسا هیچ پشتیبانی از خط فارسی و حتی عربی ندارد و اولین کاری که ما باید انجام مي‌داديم حل کردن این مشکل بود. اما هدف اصلی این است که یک سیستم‌عامل هوشمند تلفن‌همراه، برای کاربران ایران طراحی شود که منظور از این کار تنها تغییر زبان نیست؛ چرا که بسیاری از کاربران هستند که از رابط کاربری (اینترفیس) انگلیسی استفاده می‌کنند ولی امکاناتی می‌خواهند که خاص خودشان باشد. یک مساله‌ای که کاربران تلفن همراه یا دیگر ابزارهای دیجیتالی با آن روبه‌رو هستند این است که پیوست مجموعه‌امکاناتی در این دستگاه‌ها وجود دارد که کاربر نمی‌داند که از آنها می‌تواند چه استفاده‌هایی داشته باشد. بنابراین کاربر ایرانی در کنار امکاناتی که این دستگاه‌ها در اختیارشان قرار می‌دهند نیاز به امکاناتی دارد که خاص خودشان باشد. به همین خاطر با فارسی‌سازي و در واقع محلی‌سازی آندرویید سعی کردیم که امكانات خاصی را در اختیار کاربران ایرانی بگذاریم.
فارسی‌سازی و محلی‌سازی که به آن اشاره دارید اساسا چه تفاوت‌هایی با هم دارد؟
تابش: محلی‌سازي در واقع به معنی تغییر در خدمات و سرویس‌های یک سیستم یا یک دستگاه با توجه به نیازها و خواسته‌هاي کاربران یک کشور است.محلی‌سازي یک سیستم‌عامل، مراحل مختلفی دارد. اول از همه اینکه خط فارسی را پشتیبانی کند که خود فارسی‌سازي هم نیاز به طی کردن مراحل دیگری دارد از جمله راست به چپ بودن، ترکیب حروف، جداسازی‌ها، زیبایی فونت و…. حمایت از خط فارسی قدم اول در محلی‌سازي است. قدم بعد وجود ابزارهای دیگر است که به فرهنگ و زبان فارسی ربط دارد همچون تقویم، اوقات شرعی و… به مجموعه این فعالیت‌ها محلی‌سازي گفته می‌شود که برای یک کاربر ایرانی و فارسی زبان ضروری است.
حاجی‌زاده: فارسی‌سازی این سیستم‌عامل مقدمه کار بود و لزوما امکانات استانداردی که در محلی‌سازی تعریف می‌شو برای ما کافی نبود. چرا که موبایل وسیله‌ای است که مردم با آن هر لحظه سر و کار دارند و جزئی از زندگی آنها است. ما این دید را داشتیم که برای محلی‌سازي تنها فارسی کردن سیستم و یکسری کار جزئی مفید نخواهد بود و باید این سیستم‌عامل به سبک زندگی ایرانی تغییر پیدا کند. مثلا اطلاعات سیستم حمل و نقل کشور مانند مترو، راه آهن، هواپیما و… روی اینترنت وجود دارد، ولی هیچ ایرانی نمی‌تواند این اطلاعات را روی تلفن‌همراه خود داشته باشد و این یکی از امکاناتی است که روی فارسی تل عرضه می‌شود. این کار باعث می‌شود کاربران ایرانی به صورت کامل درک کنند که مفهوم گوشی هوشمند چیست و از ماهب این گوشی‌ها استفاده کنند.
در این محلی‌سازي چه خدمات ویژه‌ای قرار است به کاربران ایرانی داده شود?
حاجی‌زاده: فارغ از فارسی‌سازی، بخش تقویم یکی از بخش‌های مورد نیاز هر کاربر است که می‌توانم ادعا کنم که این تقویم نه‌تنها بهترین تقویم هجری و شمسی تلفن همراه است بلکه بهترین تقویم هجری و شمسی دیجیتال است. چرا که به اندازه زمانی که برای فارسی‌سازي زمان گذاشته شده است برای راه‌اندازی این تقویم نیز زمان زیادی صرف شده است. این تقویم در واقع چهار حالت مختلف دارد؛ یعنی می‌تواند به زبان انگلیسی و تقویم میلادی باشد، می‌تواند به زبان انگلیسی ولی تقویم هجری شمسی باشد، می‌تواند به زبان فارسی و تقویم میلادی باشد و می‌تواند به زبان فارسی و تقویم هجری شمسی باشد. در واقع این کار بزرگی است؛ چرا که می‌تواند در يك لحظه همه این حالت‌ها را به کاربر ارائه کند. جدا از تقویم از دیگر کارهایی که روی این سیستم‌عامل انجام شده است نمایش فارسی است که ما از ابتدا قول داده بودیم که نمایش فارسی روی گوشی‌های سازگار با آندرویید مانند نمایش فارسی در سایر گوشی‌ها نباشد.
تصوری که برای کاربران وجود دارد این است که نمایش خطوط فارسی روی صفحه اینترنت یا گوشی تلفن همراه همیشه ناقص و نازیبا و همراه با اشکال است؛ بنابراین نمایش متن فارسی روی این سیستم‌عامل هم متفاوت از آن چیزی است که ما تاکنون روی گوشی‌ها یا سیستم‌هاي دیجیتالی مختلف دیده‌ایم. البته باید این نکته را هم ذکر کنم که منظور من مقایسه با گوشی‌های تلفن همراه نیست؛ چرا که گوشی تلفن همراه به هیچ وجه چنین امکاناتی را ندارند. مقایسه من بیشتر با نرم‌افزارهای کامپیوتری است. در مقایسه با آنها من این نمایش فارسی را یک نمایش متن پیشرفته می‌دانم. بعد از طی کردن این مراحل، ترجمه از دیگر بخش‌های متفاوت این سیستم‌عامل است که روی آن ساعت‌ها و حتی ماه‌ها وقت گذاشته شده است.
علت صرف این زمان طولانی برای ترجمه آیکون‌های مختلف در این سیستم‌عامل به چه دلیلی بود؟
حاجي‌زاده: علت وسواس زیاد گروه روی این بخش به این خاطر بود که نمی‌خواستیم که ترجمه‌ها مانند ترجمه‌ای باشد که در حال حاضر کاربران در گوشی‌های مختلف با آن رو به رو هستند؛ترجمه‌ای که کمتر معنا و مفهوم کارکرد اصلی را می‌رساند. به همین دلیل ما سعی کردیم روی هر بخش حداقل دو مترجم زبده کار کنند و چند بار کار توسط افراد دیگر بازبینی شود.
به طور مثال روی کلمه‌ای همچون ok ساعت‌ها وقت گذاشتیم و در پایان نتیجه‌ای که گرفتیم این بود که این جمله را نمی‌توان ترجمه کرد، بلکه به واسطه اینکه این کلمه در کجا استفاده شود ترجمه متفاوتی داشته باشد. گروه معتقد است که مجموعه این فعالیت‌ها باعث می‌شود که زمانی که کاربر با این سیستم کار می‌کند راحت باشد و از تمامی امکانات آن استفاده کند
البته هنوز به آن سبک از محلی‌سازي که موردنظر زندگی ایرانی است نرسیده‌ایم، ولی با این حال یکی دیگر از امکانات این سیستم‌عامل صفحه کلید فارسی تل است که معتقدیم نظیر ندارد و بهترین صفحه کلید تلفن همراه است. پیشنهاد خودکار کلمات، رعایت نیم‌فاصله، تشدید غلط یاب املايی و دایره گسترده کلمات از امکانات این صفحه کلید است. همچنین سعی شده در صفحه کلید فارسی تل با استاندارد یک صفحه کلید همخوانی داشته باشد.
چرا در حوزه‌های دیگر فارسی‌ساي یا محلی‌سازي را انجام ندادید؟
تابش: ما قبل از این هم فارسی‌سازي را روی بعضی از سیستم کامپیوتری از جمله روی سیستم‌عامل لینوکس انجام داده بودیم.
ولی به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه آی‌تی پروژه لینوکس فارسی آنچنان که باید موفقیت آمیز نبوده است.
حاجی‌زاده: من برعکس شما اصلا موافق نیستم که محلی‌سازي روی پروژه‌هايي به غیر از تلفن‌همراه موفق نبوده است؛ چرا که خوشبختانه در تمام سیستم‌عامل‌ها البته نه به شکلی که ما مدنظرمان است، اما در حد ابتدایی خط فارسی در سیستم‌ها حمایت می‌شود و تمام اینها به خاطر تلاش‌هایی است که در پروژه فارسی وب اجام شده است. حتی این موفقیت‌ها تا جایی بوده که شرکت مایکروسافت و شرکت اپل از فارسی وب به خاطر حمایت از خط عربی و فارسی مشورت گرفته‌اند.
در خصوص پروژه لینوکس و سرانجام آن سال‌ها است که از زبان مسوولان مختلف کشور قول‌ها و قرارهایی را می‌شنویم اما در آخر به هیچ نتیجه ای تا کنون نرسیده‌ایم.
ما فقط مجری بخش‌هایی از پروژه بزرگ لینوکس فارسی بودیم و صرفا به طور مستقل برای شرکت خارجی به نام «شل» فعالیت مي‌کردیم ما بعدا توانستیم یک نسخه کامل لینوکس فارسی تحت عنوان لینوکس شریف را توسعه دهیم و به بازار عرضه کنیم. ویرایش جدید لینوکس شریف نیز با همکاری مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف در دست توسعه است.
قبل از اینکه بخواهید فارسی‌سازي آندرویید را انجام دهید قطعا تحقیقاتی در خصوص وضعیت بازار انجام داده‌‌اید، آماری در این خصوص می‌توانید ارائه کنید که در حال حاضر چه تعداد کاربر ایرانی از گوشی گوگل یا سیستم‌عامل این شرکت استفاده می‌کنند؟
حاجی‌زاده: اطلاعاتی که در خصوص سیستم‌عامل آندرویید وجود دارد بیشتر مربوط به آمار و ارقام جهانی است. در ایران در این خصوص آمار دقیق و رسمی وجود ندارد. آمار جهانی نشان می‌دهد که فروش و استفاده کاربران از سیستم‌عامل آندرویید بسیار موفقیت‌آمیز بوده است. تقریبا دو سال اس که اولین گوشی آندرویید به بازار آمده است و در این مدت در دنیا جای بلک بری را گرفته و تنها سیمبین از آن جلو است و در آمریکا هم تنها بلک‌بری از آن جلو است که پیش بینی می‌شود در آینده نزدیک از بلک‌بری هم جلو بزند. اما اگر بخواهم آمار دقیقی در این خصوص بدهم، در فوریه امسال گوگل اعلام کرد که روزی 60 هزار تا گوشی آندروییدی فروش می‌رود که این عدد در یک ماه گذشته به 160 هزار عدد در روز رسیده است.
جدا از آمارهای جهانی، آمار فروش گوشی‌هایي آندرویید در بازار ایران چگونه است؟
حاجی‌زاده: بازار ایران متاسفانه با مشکل آماری روبه رو است. حتی آماری در خصوص میزان کلی گوشی‌های که در ایران به فروش می‌رسد نیز مشخص نیست و آمار‌ها بیشتر تخمینی است. اما در کل به خاطر نزدیکی‌اي که به بازار داشتیم، طی چند ماه گذشته که فارسی تل آماده بود، تخمینی که به دست آوردیم این است که استقبال اولیه بسیار خوبی از گوشی‌هایی با این سیستم‌عامل شده و رشد قابل‌توجهی هم داشته است. همچنین استقبال اولیه هم بیشتر از طرف افرادی است که علاقه خاصی یا اطلاعاتی از آندرویید ندارند و بیشتر به دنبال یک گوشی تاپ و خاص هستند. جدا از این هم قیمت گوشی‌های مبتنی بر سیستم‌عامل آندرویید زیاد بالا نیست. در کل آمار دقیقی در این خصوص وجود ندارد و گذشت زمان شاید بتواند آمار دقیق را مشخص کند.
در خصوص مدل گوشی‌هایی که با این سیستم‌عامل به بازار عرضه می‌شوند چه طور؟
حاجی‌زاده: گوشی‌های سازگار با سیستم‌عامل آندرویید بسیار متنوع است و تقریبا تمامی این گوشی‌ها در بازار داخلی هم وجود دارند و خوشبختانه یا متاسفانه محصولي دیجیتالی نيست که در بازار اروپا یا آمریکا وجود داشته باشد، ولی هنوز وارد بازار ایران نشده باشد. به غیر از گوشی نکسوس متعلق به گوگل، شرکت‌هایی همچون موتورلا، اچ تی سی، سونی اريکسون در برنامه‌هاي تجاری خود تاکید بسیار زیادی به استفاده از سيستم عامل آندروييد در گوشي خود داشته‌اند. به عنوان مثال شرکت سونی اریکسون بشترین سرمایه‌گذاری تبلیغاتی خود را روی گوشی‌هاي آندروییدی خود قرار داده است.
منبع : دنیای اقتصاد
