نام نویسنده: سونیتا سراب‌پور
«دو سال است که دانشجوی رشته آی‌تی هستم؛ اما هنوز درک درستی از این رشته ندارم، هنوز استادهای ما فرقی بین آی‌تی و آی‌سی‌تی نمی‌گذارند، هنوز منابع درستی برای رشته آی‌تی مشخص نشده، هر دانشگاهی با توجه به سلایق و تجارب اساتید اقدام به تدریس رشته آی‌تی می‌کند…»
این مطالب بخشی از اظهارات دانشجویان رشته آی‌تی در یکی از تالارهای گفت‌وگو مجازی است. با سر زدن به انواع مختلف این تالارهای شاهد حضور جمع گسترده‌ای از دانشجویان این رشته می‌شوید که هر کدام به بیان مشکلات مربوط به این رشته در دانشگاه‌ها می‌پردازند. در واقع این جمع دانشجویی بعد از اینکه اعتراضاتشان نسبت به کم‌و‌کاستی‌های مربوط به رشته آی‌تی به جایی نمی‌رسد سعی می‌کنند با جمع شدن کنار هم آن هم به صورت مجازی راه‌حلی برای مشکلات خود پیدا کنند. به اعتقاد برخی کارشناسان از آنجایی که هنوز آی‌تی در کشور ما به عنوان محور توسعه شناخته نشده است، پس نمی‌توان انتظار داشت که توجه ویژه‌ای نیز به این رشته در دانشگاه‌ها شود و همین تدریس‌های فعلی نیز جوابگوی نیازهای کشور است.
فاصله با آنچه باید باشیم
در حال حاضر فناوری اطلاعات یکی از عمده‌ترین محورهای تحول و توسعه در دنیا محسوب می‌شود. از این‌رو بسیاری از کشورها جهت عمومیت بخشیدن به استفاده از فناوری اطلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زده‌اند که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است.
در کشور ما نیز در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و منطقی و دستیابی به نیروهای متخصص و کارآمد رشته فناوری اطلاعات به‌صورت متمرکز و غیرمتمرکز در مراکز آموزش عالی از جمله دانشگاه‌ها ارائه می‌شود. در واقع می‌توان گفت ورود رشته آی‌تی به مجموع رشته‌های ارائه شده در دانشگاه‌های کشور به ابتدای سال 1380 و هم‌زمان ب اوج گرفتن مباحث مربوط به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمی‌گردد؛ اما در سال 1381 بود که رشته مهندسی فناوری اطلاعات به‌طور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت؛ به گونه‌ای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس به‌طور هم‌زمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شیراز تدریس شد. از آن پس تاکنون رشته آی‌تی در مقاطع تحصیلی مختلف و توسط دانشگاه دولتی و غیردولتی به متقاضیان یادگیری این علم آموزش داده می‌شود و با توجه به نوپایی خود از طرفداران قابل‌توجهی برخوردار است.
رشته آی‌تی در سایر کورهای جهان با مفاد مختلفی ارائه می‌شود که بر اساس نیازهای آن جامعه طراحی شده است؛ اما در ایران آی‌تی معمولا بر اساس پارامترهایی چون قابلیت‌های دانشکده، دانش استاد، تعداد اعضای هیات علمی و غیره به دانشجویان ارائه می‌شود. این مساله سبب می‌شود محتوای این رشته از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت باشد.
نبود استادان حرفه‌ای، متخصص و باتجربه از جمله ضعف‌های آموزشی در این رشته محسوب می‌شود؛ زیرا با توجه به میان‌رشته‌ای بودن آی‌تی، تعداد استادانی که به‌طور مستقیم در این رشته تحصیل کرده باشند بسیار انگشت‌شمار است. در این میان کندی دانشگاه‌ها برای راه‌اندزی این رشته نیز خود باعث تشدید این مشکل می‌شود؛ زیرا اغلب مشاهده شده برخی دانشگاه‌ها که در مناطق دوردست و محروم قرار دارند؛ در حالی که حتی نمی‌توانند به‌خوبی رشته‌های قدیمی و جاافتاده در این حوزه را ارائه دهند، تدریس رشته آی‌تی به دانشجویان را آغاز می‌کنند.
علی‌اکبر جلالی، پژوهشگر در حوزه آی‌تی و استاد دانشگاه علم و صنعت در خصوص وضعیت تدریس رشته آی‌تی در دانشگاه‌های کشور می‌گوید: «رشته آی‌تی در کل جهان هنوز به عنوان رشته کاملا مستقل مانند برق یا پزشکی جا نیفتاده است تا چارچوب کلی محتوای آن مشخص باشد؛ به همین دلیل در اکثر دانشگاه‌های دنیا این رشته ب روش‌های مختلفی تدریس می‌شود. در ایران نیز هنوز یک هماهنگی کامل در مشخص کردن چارچوب فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود ندارد؛ به همین دلیل به صورت پراکنده هر دانشگاه اقداماتی را انجام داده است.» وی اظهار می‌کند که دانشگاه‌های مختلف کشور براساس مطالعات و تجربیات خود و برخی از کشور‌های جهان دروسی را برای رشته آی‌تی در نظر گرفته‌اند که همان‌ها را نیز تدریس می‌کند.
جلالی در ادامه به تدریس برخی رشته‌های خاص مرتبط با آی‌تی در دانشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: «تعدادی از رشته‌های خاص مانند تجارت الکترونیک در دانشگاه علم و صنعت تهران، توسط دانشکده صنایع آموزش داده می‌شود یا رشته کدینگ و امنیت نیز در دانشکده برق همین دانشگاه تدریس می‌شود؛ اما آنچه جالب توجه به نظر می‌رسد این است که واحدها درسی براساس تخصص اساتید در آن رشته خاص آموزش داده نمی‌شود، بلکه براساس توانمندی اساتید و امکانات موجود در نظر گرفته شده تدریس می‌شود. در واقع هر استادی براساس آن اطلاعاتی که دارد تدریس می‌کند و به این موضوع نیز توجه ندارد که اصلا برای رشته‌ای مثل تجارت الکترونیک چه مباحثی ضرروت تدریس دارد یا بالعکس.»
تفاوت در تدریس با دانشگاه‌های خارجی
در حال حاضر رشته آی‌تی بیشتر در مقاطع بالاتر مانند کارشناسی ارشد یا دکترا تدریس می‌شود؛ این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان برای رشد و گسترش رشته آی‌تی بهتر است این رشته از مقاطع پایین تری مثل دوره کارشناسی یا کاردانی شروع شود و در این دوره نیز استادهای متخصصی این رشته را تدریس کنند. یحیی تابش، رییس بخش محاسبات دانشگاه شریف در این خصوص اظهار می‌دارد: «گسترش این رشته در مقاطع پایین‌تر تحصیلی به این بستگی دارد که وزارت علوم چه برنامه‌ریزهایی را در این خصوص در نظر داشته باشد؛ چرا که برنامه‌ریزهای آموزشی ما متمرکز است. تا جایی که من اطلاع دارم در سطوح کاردانی هم یکسری رشته‌های مربوط به آی‌تی به وجود آمده است و دوره‌های مربوط به آن نیز ر مدارس عالی تدریس می‌شود و فارق‌التحصیلان آن نیز در حال حاضر در حد یک تکنسین ماهر مشغول فعالیت هستند.»
تابش در ادامه در خصوص تفاوت وضعیت تدریس در دانشگاه‌های داخلی با خارجی نیز می‌گوید: «از لحاظ تدریس می‌توانم این ادعا را داشته باشم که با مشکل خاصی مواجه نیستیم؛ ضمن این که باید به این نکته نیز اشاره کنم که هنوز هم در دانشگاه‌های مطرح دنیا تعریف دقیقی از رشته آی‌تی وجود ندارد و هر دانشگاهی براساس سلیقه خود این رشته را تدریس می‌کند؛ اما آنچه در حال حاضر و به صورت واحد در ایران جا افتاده است رشته مهندسی فناوری اطلاعات است که با کاربردهای مختلفی ارئه می‌شود.» به اعتقاد این استاد دانشگاه رشته آی‌تی در حال حاضر مراحل بلوغ خود را طی می‌کند و باید زمان زیادی سپری شود تا این رشته نیز همانند دیگر رشته‌ها به یک رشته مستقل تبدیل شود.
به باور وی هم اکنون گرایش‌های گوناگونی مانند گرایش مدیریت فناوری اطلاعات، گرایش‌های تکنیکال و … به وجود آمده است و همین امر مستقل شدن این رشته را به تعویق انداخته است.
اما جلالی در خصوص تفاوت تدریس رشته آی‌تی با آنچه که در خارج از کشور تدریس می‌شود چنین توضیح می‌دهد: «شاید نزديك به صد هزار دانشجو در رشته آی‌تی داشته باشیم که بخش بزرگی از این تعداد در دانشگاه پیام نور مشغول به تحصیل هستند. در این دانشگاه‌ها معمولا نه از آزمایشگاه‌های مجهز خبری هست نه از استادهای مجرب که همین امر موجب گلایه عموم دانشجویان این رشته شده است. این دانشجویان پیوسته به این موضوع اعتراض دارند که دو سال از زمان تحصیل آنها در این رشته می‌گذرد؛ اما آنها هنوز نمی‌دانند که رشته آی‌تی چیست که این وضعیت نشان می‌دهد تفاوت زیادی با آنچه که در خارج از کشور تدریس می‌شود، داریم.»
دانشگاه‌هایی فاقد امکانات اینترنتی
علاو‌بر اینکه مسوولان وزارت علوم توجه کامل و جامعی به توسعه رشته آی‌تی در دانشگاه‌ها ندارند، بلکه این وزارتخانه تلاش چندانی نیز به مجهز کردن دانشگاه‌های کشور به سیستم‌های تکنولوژیکی نمی‌کند. به غیر از چندین پروژه نیمه کاره تا کنون برنامه خاصی از سوی این وزارتخانه برای مجهز کردن دانشگاه‌ها به سیستم‌های ارتباطی مانند اینترنت دیده نشده است. به غیر از چندین دانشگاه مطرح کشور کمتر دیده شده که دانشگاه دیگر مجهز به یک شبکه و زیرساخت ارتباطی مجزا برای انجام فعالیت‌های خود باشند.
رییس مرکز محاسبات دانشگاه شریف در خصوص جایگاه آی‌سی‌تی و به خصوص آی‌تی در دانشگاه‌های کشور می‌گوید: «همان‌طور که می‌دانید دانشگاه شریف در ابتدای کار خود و در زمانی که تازه اینترنت در کشور در حال گسترش بود به این نتیجه رسید ک لزوم بقای و مطرح شدن برند شریف و گسترش آی‌تی در این دانشگاه، در دسترسی به اینترنت و شبکه مجزا است؛ به همین دلیل دانشگاه برای رسیدن به این هدف استراتژیک دست به پیاده کردن یک زیرساخت مجزا و یک فیبر نوری گسترده زد که در واقع این زیرساخت تا ده سال آینده نیز جوابگوی دانشگاه خواهد بود.» وی در ادامه به محدودیت‌های همچون منابع، کمبود پهنای باند و … که دانشگاه در این مدت با آن رو‌به‌رو بوده است نیز اشاره می‌کند و بر این باور است که با توجه به شرایط سخت و نبود امکانات این دانشگاه اقداماتی را در این حوزه انجام داده است اقداماتی که سایر دانشگاه‌های کشور هنوز به آن نرسیدهاند.
وی در خصوص وضعیت دیگر دانشگاه‌های کشور در زمینه ارتباطات شبکه‌ای و اینترنتی می‌گوید: «در خصوص وضعیت دیگر دانشگاه‌ها اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما گویا وزارت علوم با اندکی تاخیر مجهز کردن دانشگاه‌ها را به امکانات شبکه اینترنتی داخلی شروع کرده است. در کل می‌توان گفت در حال حاضر این اتفاق در اکثر دانشگاه بزرگ افتاده یا در حال وقوع است.»به اعتقاد این استاد دانشگاه این گونه طرح‌ها هنگامی موفق خواهند بود که سرمایه‌گذاری بیشتری به این حوزه اختصاص پیدا کند و شرکت‌هایی مانند زیرساخت یا مخابرات با ارائه پهنای باند با کیفیت و ارزان زمینه بازدهی را نیز فرهم کند.
