نام نویسنده: ندا لهردي
در چند دهه اخير تكنولوژي‌هاي ارتباطات و اطلاعات به يك كاتاليزور قوي براي رشد اقتصادي و اجتماعي جوامع مختلف تبديل شده‌اند.
اين تكنولوژي‌ها در واقع امكانات و قابليت‌هايي را كه براي كاربران بعيد و دور از ذهن به نظر مي‌رسيدند، در اختيار آنها گذاشته‌اند. به اين ترتيب سرعت رشد و انتشار تكنولوژي در اين سال‌ها به قدري بوده است كه حالا تعداد كاربران گوشي‌هاي موبايل در جهان به عنوان يك تكنولوژي پر طرفدار به بيش از 4 ميليارد كاربر مي‌رسد.
در حقيقت هدف اصلي رهبران ICT جهان هم اين است كه دست كم بيش از نيمي از جمعيت جهان امكان دسترسي به تكنولوژي‌هاي ارتباطات و اطلاعات را داشته باشند. با اين همه، اما هنوز بسياري از كاربران در بعضي از نقاط جهان هستند كه به اندازه كافي به اين تكنولوژي‌ها دسترسي ندارند. اين همان موضوعي است كه اين روزها به دغدغه اصلي كارشناسان و مسوولان اين عرصه تبديل شده است تا آنها را در كنفرانس سالانه توسعه و تجارت سازمان ملل متحد (UNCTAD) به مشورت بگذارند.
گزارش منتشر شده از اين كنفرانس در بخش‌هاي مختلف به بررسي فرصت‌ها و چالش‌هاي پيش روي كشورها در زمينه ICT پرداخته است.
انحطاط خطوط تلفن ثابت
اين روزها ديگر همه مي‌دانيم كه افزايش سطح دسترسي به تكنولوژي‌هاي مختلف ICT براي كاهش شكاف ديجيتالي ضروري و لازم است. مهم‌ترين اين تكنولوژي‌ها در واقع تلفن‌هاي ثابت و همراه و البته اينترنت پر سرعت است. درست به هين دليل هم هست كه بررسي ميزان رشد و ضريب نفوذ اين تكنولوژي‌ها در كشورها و مناطق مختلف دنيا مي‌تواند مشكلات و موانع پيش رو براي توسعه ICT در جهان را مشخص كند.
تعداد خطوط تلفن ثابت در جهان به طور قابل توجهي از سال 2006 تا حالا در حدود 2/1ميليارد خط ثابت مانده و حتي در سال 2008 هم با كاهش كمي مواجه بوده است. اين اتفاق در واقع نشان مي‌دهد كه تمايل كاربران در كشورهاي مختلف دنيا به استفاده از تلفن‌هاي همراه و پروتكل‌هايي مانند VOIP تا حد قابل توجهي افزايش پيدا كرده است.
در حال حاضر ضريب نفوذ تلفن ثابت در جهان تا پايان سال 2008 برابر 18درصد بوده است. در اين ميان اين ضريب نفوذ در كشورهاي توسعه يافته برابر 47درصد و در كشورهاي در حال توسعه برابر 12درصد است. اين اختلاف زياد نشان مي‌دهد كه در اين سال‌ها تمايل كاربران در كشورهاي توسعه يافته بر خلاف كشورهاي در حال توسعه به داشتن خطوط تلفن ثابت كاهش يافته است.
نكته جالب توجه در اين ميان اين است كه با وجود كاهش ميزان كاربران خطوط تلفن ثابت در كشورهاي در حال توسعه، زيرساخت مخابراتي ثابت در اين كشورها با هدف ارائه خدامات سه‌گانه تلفن، اينترنت، تلويزيون در حال توسعه و افزايش است و در مقابل اين كاهش در كشورهاي در حال توسعه به معناي تاخير اين كشورها در حركت به سمت نسل آينده شبكه‌هاي مخابراتي ست.
ادامه انقلاب موبايلي
موبايل همچنان اين روزها به عنوان يك فناوري انقلابي در جهان ارتباطات شناخته مي‌شود تا جايي كه تعداد كاربران تلفن همراه تا پايان سال 2008 به 4ميليارد نفر رسيده است. به اين ترتيب رشد تعداد كاربران تلفن همراه در سال 2008 تا 20درصد بوده است و حالا ديگر از هر 100 نفر از جمعيت مردم جهان، 60 نفر از تلفن همراه استفاده مي‌كنند كه اين تعداد حتي در بعضي از كشورهاي توسعه يافته يا در حال توسعه به 100 نفر هم مي‌رسد كه اين رقم نشان از رشد انفجاري استفاده از اين تكنولوژي پر طرفدار دارد.
گزارش UNCTAD نشان مي‌دهد كه رشد ضريب نفوذ تلفن همراه در كشورهاي در حال توسعه از سال 2000 تا حالا به بيش از 8 برابر رسيده است تا با اين اوصاف از ميان كاربران كشورهاي در حال توسعه از هر دو نفر يك نفر تلفن همراه داشته باشد. بر اساس جديدترين آمار منتشر شده در كنفرانس UNCTAD، تا پايان سال 2008 كاربران تلفن همراه در كشورهاي در حال توسعه 48درصد از كل كاربران تلفن همراه در جهان را تشكيل مي‌دهند. در اين گزارش رشد كشورهاي فعال جهان در اين زمينه در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2008 مورد بررسي قرار گرفته است و نتيجه جالب و البته قابل پيش‌بيني به‌دست آمده است.
بيشترين رشد در اين سال‌ها در اختيار كشورهاي در حال توسعه بوده است. در اين ميان مونته‌نگرو بيشترين درصد رشد را به خودش اختصاص داده است و بعد از آن هم به ترتيب كشورهايي مانند قطر، بحرين و مالديو قرار دارند. در بين كشورهاي آسيايي در حال توسعه در سال 2008 پنج كشور ضريب نفوذي تا 100درصد را به‌دست آورده‌اند و چهار كشور ديگر هم ضريب نفوذي بين 90 تا 100درصد را دارند.
با تمام اينها، اما بسياري از كارشناسان حاضر در كنفرانس سالانه UNCTAD معتقدند كه سياست‌گذاري دولت‌ها در بخش تلفن همراه و آزاد سازي بازار آن عوامل موثري در روند رشد اين تكنولوژي هستند. در واقع اين افراد فكر مي‌كنند كه موانع اصلي براي رشد ضريب نفوذ تلفن همراه، همان موانعي هستند كه كارگروه‌هاي رگولاتوري در هر كشو مي‌توانند ايجاد كنند. نيم نگاهي به كشورهايي با ضريب نفوذ پايين تلفن همراه نشان مي‌دهد كه اين رشد كم نتيجه اعمال فشار و محدوديت‌هاي دولتي است. اين دولت‌ها در واقع همان‌هايي هستند كه به صنعت تلفن همراه به عنوان يك منبع درآمد نگاه مي‌كنند و سعي دارند همان جريان قديمي فروش و ماليات بر درآمد را اعمال كنند.
به طور كلي اين تحقيقات نشان مي‌دهند كه در ميان كشورهاي جهان با بيشترين ميزان رشد ضريب نفوذ تلفن همراه در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2008 در قاره آفريقا كشورهاي گابن، الجزيره، ليبي، تونس و آفريقاي جنوبي معرفي شده‌اند.
در ميان كشورهاي آسيا و اقيانوسيه به ترتيب كشورهاي قطر، بحرين، مالديو، امارت متحده عربي و عمان، از بين كشورهاي آسياي غربي به ترتيب قطر، بحرين، امارات متحده عربي، عمان و عربستان سعودي، در بين كشورهاي آسياي شرقي و جنوب شرقي به ترتيب كشورهاي ماكائو، ويتنام، تايلند، مالزي و اندونزي و بالاخره در ميان كشورهاي جنوب آسيا هم به ترتيب كشورهاي مالديو، ايران، پاكستان، سريلانكا و بوتان بيشترين ميزان رشد تلفن همراه را در اين سال‌ها به خودشان اختصاص داده‌اند.
لزوم توسعه اينترنت پر سرعت در كشورهاي در حال توسعه
اين روزها ديگر ساده‌ترين راه‌هاي ارتباطي در ميان مردم جهان به اينترنت ختم مي‌شود. درست به همين دلل هم هست كه تعداد كاربران اينترنت دنيا تا پايان سال 2008 به حدود 4/1ميليارد دلار رسيده است؛ اين در حالي است كه تعداد كاربران در كشورهاي در حال توسعه تا 5 برابر نسبت به كشورهاي توسعه يافته رشد پيدا كرده است.
در ميان كشورهاي دنيا اما چين با 298ميليون نفر كاربر بيشترين تعداد كاربران اينترنت را در اختيار دارد و بعد از آن به ترتيب ايالات متحده آمريكا با 191ميليون نفر كاربر و ژاپن با 88ميليون نفر كاربر در جايگاه‌هاي بعدي قرار دارند.
به طور كلي اما در حال حاضر بيش از يك پنجم جمعيت جهان آنلاين هستند كه بيشتر آنها در كشورهاي توسعه يافته زندگي مي‌كنند. با اين اوصاف اين روزها نيمي از جمعيت كشورهاي توسعه يافته و تنها 15 تا 17 درصد از جمعيت كشورهاي در حال توسعه آنلاين هستند.
به صورت كلي اما تعداد كاربران اينترنت پر سرعت در جهان تا پايان سال 2008 به حدود 400ميليون نفر رسيده است كه از اين ميان سهم كاربران كشورهاي در حال توسعه برابر 40درصد است. با اين حال اما متوسط ضرب نفوذ اينترنت پر سرعت در كشورهاي توسعه يافته تا 8 برابر اين ضريب نفوذ در كشورهاي در حال توسعه است. در حقيقت همين اينترنت پر سرعت معمولا به عنوان عامل اصلي ايجاد و افزايش شكاف ديجيتالي به حساب مي‌آيد.
با اين همه هزينه استفاده از اينترنت پر سرعت در كشورهاي در حال توسعه با درآمد كمتر معمولا بيشتر از هزينه‌اي است كه كاربران با درآمد متوسط و بيشتر در كشورهاي توسعه يافته براي استفاده از اين سرويس مي‌پردازند.
در حال حاضر چين با بيشترين تعداد كاربران اينترنت دنيا بزرگ‌ترين بازار اينترنت پر سرعت دنيا را هم در اختيار دارد و كشورهايي مانند برزيل هم با رشد قابل توجهي كه در سال‌هاي اخير در اين زمينه داشته توانسته است در فهرست 10 بازار بزرگ اينترنت
پر سرعت جهان قرار بگيرد. با تمام اينها بيشترين رشد ضريب نفوذ اينترنت در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2008 در ميان كشورهاي آسيا و اقيانوسيه به ترتيب در اختيار كشورهاي ماكائو، عربستان سعودي، ايران، قطر كويت، در بين كشورهاي آسياي غربي به ترتيب براي كشورهاي عربستان سعودي، كويت، امارات متحده عربي، قطر و تركيه، در ميان كشورهاي آسياي‌شرقي و جنوب‌شرقي به ترتيب در اختيار كشورهاي ماكائو، ويتنام، چين، تايلند و تايوان بوده و بالاخره در بين كشورهاي آسياي جنوبي به ترتيب به كشورهاي ايران، مالديو، پاكستان، سريلانكا و بوتان اختصاص پيدا كرده است.
از طرفي درباره اينترنت پر سرعت بي‌سيم يا وايمكس، تحقيقات نشان مي‌دهد كه تعداد كاربران خدمات G3 در جهان تا پايان سال 2008 به حدود 361 ميليون نفر رسيده است كه يك بار ديگر اغلب آنها در كشورهاي توسعه يافته هستند.
در حقيقت به اي دليل است كه اين روزها كارشناسان زنگ‌هاي خطر را براي كشورهاي در حال توسعه به صدا درآورده‌اند. از آنجايي كه اينترنت پر سرعت معيار اصلي ايجاد شكاف ديجيتالي در ميان كشورها است، كارشناسان و مسوولان در مجامع بين‌المللي مانند UNCTAD معتقدند كه عدم بهبود زيرساخت‌هاي اينترنت پر سرعت و به دنبال آن افزايش ضريب نفوذ آن در كشورهاي در حال توسعه مي‌تواند آنها را از مزاياي فناوري اطلاعات و ارتباطات و امكانات و سرويس‌هاي آن محروم كند و در نهايت به عقب ماندگي آنها منجر شود.
