نام نویسنده: م . ر . بهنام رئوف
دنیای اقتصاد – حتما یادتان هست که همین چند سال پیش یک برنامه طنز از تلویزیون پخش می‌شد که بازیگر برنامه یک سوال لاینحل در ذهن خود داشت با این عنوان که پشه‌ها صبح‌ها کجا مي‌روند؟
تا حالا به این مساله فکر کرده اید که كامپيوترهايي که روزها وقت بیاری را با آنها سپری می‌کنید وقتی عمرشان تمام می‌شود چه بلایی برسرشان می‌آید؟
آیا می‌دانستید که عمر مفید وسایل دیجیتالی و کامپیوتری امروزه به 3 سال کاهش یافته است؟ تا حالا به این مساله فکر کرده‌اید که وسایل دیجیتالی که دور می‌ریزید در نهایت از کجا سر در می‌آورند؟
آیا می‌دانستید که مغازه‌هایی که به کار تعمیرات کامپیوتر مشغول هستند سالانه فقط نزدیک به 10کیلو پیچ دور می‌ریزند؟ آیا می‌دانستید که در برخی از قطعات داخلی کامپیوتری که شما با آن کار می‌کنید در حد چند گرم طلا به کار رفته است؟ آیا می‌دانید که در ژاپن بر روی قیمت وسایل الکترونیکی، مبلغی هم به عنوان بازیافت آن وسیله از کاربر اخذ می‌شود؟
آیا می‌دانید شرکت‌هایی که در دنیا به بازیافت قطعات دیجیتالی مشغولند سالانه سود هنگفتی را به جیب می‌زنند؟ آیا می‌دانید که در یکی از پاساژهای فروش و تعمیر کامپیوتر در تهران سالانه نزدیک به یک تن قطعات دیجیتالی دور ریخته می‌شود؟
و در آخر آیا می‌دانید که در ایران هیچ نهادی برای بازیافت قطعات دیجیتالی وجود ندارد؟
بله تمام این سوالات باعث شد تا در گزارش امروز پیرامون خرید و فروش قطعات دست دوم و نیز قطعات غیر قابل استفاده بپردازیم.
جمعه بازار کامپیوتری
پاساژ پایتخت یکی از بزرگترین مراکز فروش قطعات امپیوتری در تهران است. اکثر مغازه‌های مستقر در طبقه زیر همکف این مرکز به خرید قطعات دست دوم و مستهلک می‌پردازند. قطعاتی که بنا به دلایلی همچون روی کار آمدن تکنولوژی‌های جدید و یا خرابی دیگر قابل استفاده نیستند. فروشگاه تیوا، یکی از همان مغازه‌هایی است که در زمینه خرید و فروش قطعات، تعمیرات و شارژ کارتریج مشغول است.
شکری صاحب این فروشگاه معتقد است که امروزه عمر مفید استفاده از وسایل دیجیتالی به خصوص رایانه در ایران به 4 سال کاهش یافته است. این بدان معنا است که چهار سال بعد از آنکه شما یک رایانه خریداری کرده‌اید به دلیل روی کار آمدن فناوری‌ها و نرم‌افزارهای جدید، دیگر آن رایانه برای شما کارایی لازم را ندارد. البته در این بین نوع تخصص و نیز نیاز شما از یک کامپیوتر هم فاکتورهایی است که در طول عمر رایانه زیر‌دست شما مهم است. شکری، در مورد کامپیوترهای دست دومي‌که خریداری می‌کند می‌گوید: در حال حاضر فقط کامپیوترهای پنتیوم 2 و مدل‌های بالای آن را از متقاضیان می‌خریم. او معتقد است برای افرادی که زمینه کاری آنها تخصصی نیست مانند شرکت‌های حسابداری، آژانس املاک و یا رستوران‌ها کامپیوترهای مدل پایین کافی بوده و به قول معروف کار متقاضی را راه می‌اندازد.
البته باید به این نکته نیز توجه داشت که قطعات دست دومي‌که از رده خارج بوده و قابل استفاده نیستند خرید و فروش نمی‌شوند اما قطعاتی که تا حدی در ایران قابل بازیافت هستند در بازار قطعات دست دوم رایانه خریداری می‌شوند.
طلای دیجیتالی
پاورها و کیس‌ها از جمله قطعاتی هستند که بخشی از آنها قابل بازیافت است. البته بازیافتی که در ایران انجام می‌شوند اصلا شبیه به نوع جهانی آن نیست. به عنوان مثال در قطعاتی مثل پاورها فقط بخش آلومینیومي‌پاور جدا شده و به خریداران کیلویی آلومینیوم و ضایعاتی از این دست فروخته می‌شود. در کیس‌ها هم همین روش اعمال می‌شود یعنی ورق‌های آهنی کیس جدا شده و بعد کیلویی به فروش می‌روند.
البته گفته می‌شود که بازار خرید و فروش لوازم دست دوم در حال حاضر از رونق گذشته برخوردار نیست. مهمترین دلیل این مساله نیز تفاوت بسیار پایین قیمت اجناس نو با دست دوم است. بر همین اساس خیلی از قطعاتی که در گذشته از کاربران خریداری می‌شد دیگر این روزها جایی در بازار لوازم دست دوم ندارند.
شکری در این باره می‌گوید: در حال حاضر فقط قطعاتی مانند رم SD و یا سی پی یو‌های پنتیوم 3 خریداری می‌شود ولی قطعاتی که دیگر با مادربردهای فعلی سازگار نیستند دیگر جایگاهی ندارند.
البته بحث خرید و فروش لوازم دست دوم فقط منحصر به قطعات خرد کامپیوتر نیست. مانیتورها، کیبوردها، ماوس‌ها و پرینتره نیز از این قاعده استثنا نیستند.
به عنوان مثال در بخش مانیتورها، امروزه فقط مانیتورهای بالای 15 اینچ رنگی در بین کالاهای دست‌دوم خریداری می‌شود. مانیتورهای خرابی که قابل تعمیر نیستند و یا مانیتورهای سیاه و سفید، پرینترهایی که دیگر کارتریج آنها در بازار وجود ندارند و یا کیبوردهایی که دیگر ارزشی برای تعمیر کردن ندارند و یا حتی اجرت تعمیر آنها از قیمت دستگاه نو نیز بالاتر است محکوم به زندگی در سطل آشغال هستند.
به گفته تعمیرکاران لوازم رایانه‌ای بازار پایتخت، سالانه بیش از یک تن قطعات دیجیتالی از این مرکز دور ریخته می‌شود. در این بین برخی از قطعات هستند که قابل بازیافتند اما به دلیل آنکه شرکتی در این زمینه در کشور فعال نیست این قطعات دور ریخته می‌شوند.
پیچ، سیم‌های روکش دار، کیبوردها و بخش پلاستیکی کیس‌ها قطعاتی هستند که به راحتی قابل بازیافتند. بسیاری از سیم و کابل‌هایی که در لابلای قطعات مستهلک به سطل آشغال انداخته می‌شوند متشکل از فلز مس هستند. از سویی دیگر بخشی از قطعات مادربردها و سی پی‌یو‌ها نیز از فلزهای گران‌بهایی همچون طلا تشکیل شده است. در نتیجه در حجم بالا بازیافت همین کابل‌ها و قطعات داخلی می‌تواند سود قابل توجهی داشته باشد. در قطعات دیگری نیز مانند کیبورد و بخش رویی کیس‌ها که از پلاستیک ساخته شده‌اند به کار‌گیری فرآیند بازیافت می‌تواند نقش بسزایی در صرفه جویی داشته باشد و از سویی دیگر می‌تواند بخش قابل توجهی از قیمت نهایی محصولات را کاهش دهد.
کدام سطل آشغال؟
در بسیاری از کشورها شرکت‌هایی وجود دارند که به بازیافت محصولات دیجیتالی می‌پردازند. به عنوان مثال در ژاپن قانونی وجود دارد با نام ترغیب مصرف بهینه از منابع که از آن به عنوان قانون ترغیب بازیافت یاد مي‌شود. ژاپن به عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان بخش قابل توجهی از دور ریزها و وسایل الکترونیکی و کامپیوتری را به طور جدی و با همکاری باورنکردنی مردم این کشور بازیافت مي‌کند.
اهمیت این بازیافت دراين است كه برآورد شده در حدود 51درصد از خانواده‌های ژاپنی کامپیوتر شخصی دارند یعنی در کل 24میلیون کامپیوتر خانگی، که با احتساب مراکز اداری، تجاری و آموزشی رقم سرسام آوری را تشکیل مي‌دهد، و با نوع آوری‌های پیاپی مي‌بایستی که رقم بالایی از آنها راهی زباله دانی‌ها شده و یکی از معضلات دفع زباله شوند.
اما در یک برنامه‌ریزی صحیح و ابتکاری، بر اساس قانون ترغیب مصرف بهینه از منابع، جهت بازیافت و مصرف مجدد کامپیوترهای دست دوم، تسهیلاتی نظیر افزایش حمایت مالی شهریه سالمندی، و یا تخفیف در خرید مدل جدیدتر، مردم را ترغیب به کمک به برنامه‌های دولت م‌کند. جداسازی دقیق زباله‌ها، برگزاری بازارهای دست‌دوم فروشی، پرداخت وجهی توسط مردم به شهرداری‌ها در قبال بازیافت بعضی از لوازم و وسایل غیر قابل سوزاندن نظیر وسایل الکترونیکی، همه حاکی از روحیه حمایت از طرح بازیافت و استفاده بهینه از منابع موجود توسط ژاپنی‌هاست.
برخی از شرکت‌های کامپیوتری نیز در این کشور دست به ابداعات جالبی زده‌اند. به عنوان مثال شرکت «اچ پی» در بخش فروش نوت بوک‌های خود مبلغی را به عنوان بازیافت کامپیوتر در صورتحساب کالا از کاربر اخذ می‌کند.
در برخی دیگر از موارد، بخشی در شهرداری‌ها وجود دارد با عنوان مرکز جمع‌آوری زباله‌های بزرگ و برقی. کاربر پس از تماس با این مرکز و پرداخت وجهی به مغازه‌های کامپیوتری، برچسبی به او داده می‌شود که آن برچسب را به هنگام دور انداختن وسیله برقی به آن چسبانده و با تماس با مرکز فوق وقتی برای گرفتن این وسیله از درب منزل او گذاشته می‌شود.
در انگلیس نیز وسایل کامپیوتری سالانه 4درصد زباله‌های این کشور را تشکیل مي‌دهند. هر ساله حدود یک میلیون تن وسایل کامپیوتری در بريتانيا دور ریخته مي‌شوند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده روزافزون از کامپیوتر نرخ رشد این نوع زباله‌ها سه برابر انواع دیگر است. برای ساختن یک مونیتور، 240 کیلوگرم سوخت، 22 کیلوگرم مواد شیمیایی، 1500 لیتر آب، علاوه بر مواد اولیه مورد نیاز است.
با توجه به این امر، با استفاده مجدد از وسایل کامپیوتری مي‌توان تا حد زیادی در مصرف مواد طبیعی صرفه جویی کرد. زباله‌های کامپیوتری جزو زباله‌های خطرناک به شمار مي‌روند و سال‌ها در طبیعت باقی مي‌مانند و این نکته موجب آن شده است که بازیافت این نوع زباله‌ها در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گیرد.
در انگلیس شرکتی وجود دارد که کامپیوترهای قدیمي‌را از نقاط مختلف کشور جمع آوری مي‌کند. بخشی از آنها که غیر قابل استفاده هستند مورد بازیافت قرار مي‌گیرند و بخشی از آنها که دارای نقص فنی هستند تعمیر مي‌شوند و با قیمت نازل در اختیار موسسات خیریه و شرکت‌های تازه تاسیس قرار مي‌گیرند. حدود پنجاه‌درصد وسایل کامپیوتری دورریز شرکت‌ها قابل استفاده مجدد است.
البته مساله بازیافت وسایل دیجیتالی این روزها ابعاد تازه‌ای نیز به خود گرفته است. علاوه بر راه‌کارهای ابداعی توسط شرکت‌های مختلف، دانشمندان در حال طراحی وسایلی هستند که در آینده قابل بازیافت باشند. اما متاسفانه در ایران تاکنون نه تنها شرکتی در زمینه بازیافت قطعات کامپیوتری تشکیل نشده است، بلکه شهرداری نیز که متولی اصلی جمع‌آوری زباله‌ها در تمام بخش‌های مختلف است تا کنون اقدامي‌در این زمینه انجام نداده است.
از سویی دیگر امروزه بسیاری از تولید کنندگان بزرگ و مطرح در دنیا بعد از چند سال اقدام به فراخوان مدل‌های قبلی تولیدات كرده داشته تا بتوانند بخشی از قطعات بکار رفته در آن مدل‌ها را پس از تعمیر و بازسازی در مدل‌های جدید به‌کار گیرند. اما در ایران دو شرکت مطرح در زمینه تولید مانیتور و ال سی دی کامپیوتر یعنی مادیران و سامسونگ، حتی حاضر به جمع‌آوری مانیتورهای از کار افتاده و غیر قابل استفاده خود نیز نیستند.
در نتیجه با توجه به افزایش روزافزون استفاده از وسایل دیجیتالی در کشور، دفع زباله‌های دیجیتالی در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند به معضلی اساسی در بخش زیست محیطی در کشورمان تبدیل شود. جا دارد مسولان ذیربط زود تر از آنکه این مساله به بحرانی جدی تبدیل شود، با استفاده از تجربیات دیگر کشورها، راه کاری اساسی در این بخش داشته باشند.
8 دیدگاه ها