نام نویسنده: م.ر.بهنام رئوف
دنیای اقتصاد – زمانی که مدیران بخش فروش شرکت آمریکایی اوراکل تصمیم گرفتند برای تبلیغ خدمات دسترسی خود به شبکه‌اينترنت بیش از يك‌هزار اعتبار رایگان را از طریق کارت‌های حاوی شناسه کاربری و کلمه عبور (sername&password) به مشترکان خود اهدا کنند، شاید هرگز نمي‌توانستند تصور کنند که اين ايده تبلیغاتی در آينده‌اي نه چندان دور به یک تجارت پر سود برای دلالان اينترنت در سراسر جهان به خصوص در‌ايران مبدل شود.
مشکلات دسترسی کاربران اينترنت به خدمات دسترسی شرکت‌های ISP در ايران، از قبیل مسافت زیاد بین عرضه کننده و کاربر، الزام کاربران برای خرید حجم بالایی از اکانت اينترنت و غیره باعث شد تا شرکت‌اينترنتی «ندا رایانه» در اواسط دهه 70 شمسی خدمات اينترنتی خود را از طریق کارت اينترنت عرضه کند. این روش با توجه به افزایش سریع حجم تقاضای خدمات دسترسی به شبکه در‌ايران و برطرف شدن مشکلات و کاستی‌های روش قبلی یعنی مراجعه مستقیم به مراکز ISP به سرعت مورد توجه کاربران و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اينترنتی دیگر قرار گرفت. با‌اين وجود تا زمانی که امکان چاپ کارت‌های مذکور در‌ايران فراهم نشده بود، بازار اينترنت ايران با پدیده کارت اينترنت به صورت کامل آشنا نبود.اما پس از آن، توزیع و فروش‌اين کارت‌ها که به گفته فعالان حدود 70درصد از پهنای باند مصرفی کشور را شامل مي‌شوند، به یک تجارت پرسود و البته انحصاری برای 2 تا 3 شبکه توزیع تبدیل کرد. قدرت و نفوذ‌اين چند شبکه واسطه گری، به اندازه‌ای در بازار‌ايران به خصوص در پایتخت بالاست که برخی از فعالان‌اين بازار از آنها به عنوان «مافیای كارت اينترنت» نام مي‌برند.
مافیا یا شبکه توزیع؟
به گفته مدیران شرکت‌های‌اينترنتی تنها 25درصد از شرکت‌های ISP که پشتوانه مالی قوی و امکانات مناسبی دارند اقدام به توزیع کارت‌های اينترنت خود مي‌کنند. اين درحالی است که 75درصد از شرکت‌های اينترنتی لاجرم توزیع و فروش کارت‌های خود را به شبکه‌های توزیع واگذار کرده‌اند. آقای «ن»، مدیر یکی از‌اين شرکت‌های بزرگ توزیع‌کننده کارت اينترنت در‌اين‌باره مي‌گوید: در تهران بین 10 تا 15 شرکت در‌اين زمینه فعال هستند که فقط 2 تا 3 شرکت از بین آنها حرف آخ را در بازار مي‌زنند. اين شرکت‌ها که فعالیت عمده آنها توزیع و پخش محصولات غذایی و لوازم بهداشتی در بین سوپر مارکت‌های سطح شهر است به واسطه روابطی که با اين مغازه‌ها دارند و نیز به دلیل آن که بیشترین خرید خانواده‌ها در هر نقطه‌ای از شهر از همین مغازه‌ها است توزیع كارت اينترنت و تلفن به‌اين مراکز را در اختیار خود دارند.
از سویی دیگر علاوه بر سوپر مارکت‌ها، دکه‌های روزنامه فروشی پراکنده در سطح شهر نیز از دیگر مراکز توزیع کارت تلفن و‌اينترنت در کشور محسوب می‌شوند. اما نحوه توزیع در کیوسک‌های مطبوعاتی تا حدودی با توزیع شرکت‌های منصوب به مافیا تفاوت دارد. توزیع در‌اين مراکز به نوعی در انحصار اتحادیه کیوسک‌داران سراسر کشور است.
چندی پیش قرار بود از سوی انجمن صنفی کارفرمایان شرکت‌های اينترنتی نحوه توزیع کارت‌های اينترنت و تلفن در‌اين مراکز و با نصب برچسب هولوگرام در پشت کارت‌های مورد تایید ساماندهی شود که بر اساس شواهد موجود، اين مهم به دلیل نفوذ همان شبکه‌های توزیع تاکنون به سرانجامي نرسیده است.
دلالان دوست ISPها
شرکت‌های مذکور به دلیل نفوذ بالا و ارتباط گسترده‌اي که در شبکه فروش کارت‌های اينترنت دارند، در عمل انحصار پخش عمده‌اي از بازار كارت اينترنتی را در اختیار خود گرفته اند. مدی عامل یک شرکت اينترنتی ورشکسته در‌اين مورد مي‌گوید: شرکت‌های ISP که از توان مالی و قدرت بالایی برخوردار نیستند، برای فروش کارت‌های خود چاره‌اي ندارند جز اينکه توزیع و فروش خدمات خود را به پخش‌کنندگان کارت بسپارند!
در عین حال آقای «ن» در پاسخ به‌اين سوال که آيا شرکت‌های ISP برای کار کردن با شما الزامي دارند؟ می‌گوید: هیچ اجباری برای‌اين کار وجود ندارد، بلکه ISPها خودشان برای کار کردن با ما تمایل نشان مي‌دهند چون ما به اندازه کافی مشتری و اعتبار داریم و فروشگاه‌های عرضه‌کننده کارت هم هر کارتی را که ما معرفی مي‌کنیم مي‌فروشند.
اگر تا به حال برای خرید کارت تلفن و یا اينترنت به کیوسک‌های روزنامه‌فروشی و یا سوپر مارکت محله تان مراجعه کرده باشید قطعا از طرف آنها نام‌هایی را به عنوان پیشنهاد سرآشپز شنیده‌ايد. همین موضوع مي‌تواند گواه صحبت‌های آقای «ن» باشد که «فروشگاه‌های عرضه کننده کارت، هر کارتی را که ما معرفی مي‌کنیم مي‌فروشند».
او اضافه مي‌کند: ISPها نمی‌توانند رابطه‌اي را که بین ما و مشتریان بازار برقرار شده، انکار کنند و اگر نارضایتی هم وجود دارد به‌اين دلیل است که نمی‌خواهند بپذیرند پخش کارت‌هایشان در اختیار یک شرکت پخش‌کننده باشد.این درحالی است که بسیاری از مدیران شرکت‌های اينترنتی از نحوه کار توزیع‌کنندگان کارت اظهار نارضایتی مي‌کنند. مدیر فروش یکی از شرکت‌های اينترنتی در‌اين باره مي‌گوید: توزیع‌کنندگان کارت‌های اينترنتی واسطه‌هایی هستند که یک شبکه فوق‌العاده قدرتمند را اداره می‌کنند. آنها در قبال خرید حجم زیادی از کارت‌های یک شرکت با تخفیفات بالای 40درصد به صورت چك‌هاي هشت ماهه، کارت‌ها را با تخفیف کمتر یعنی تا سقف 500تومان زیر قیمت درج شده بر روی کارت در اختیار فروشگاه‌های عرضه‌کننده می‌گذارند.
این روش معامله از لحاظ قانونی هیچ مشکلی نداشته و به قول معروف مو لای درزش نمی‌رود. اما واقعیت‌اين است که باعث ورشکستگی شرک‌های ضعیف‌تر و سودآوری بسیار ناچیز سایر شرکت‌ها مي‌شود.
شرکت‌های ISP، پهنای باند خود را به‌صورت نقدی خریداری کرده و آن را بین کاربران خود توزیع می‌کنند در نتیجه باید بتوانند هرچه سریع‌تر آن را بفروشند. تا پیش از‌اين مخابرات پهنای باند اختصاص یافته به ICPها را به صورت دوماهه و پیش پرداخته واگذار می‌کرده است که‌اين مدت زمان به تازگی به یک ماه کاهش یافته است. در نتیجه شرکت دیتا، پول پهنای باند اختصاص یافته به ICPها را یک ماه قبل از ارائه سرویس به آنها به صورت نقد دریافت می‌کند. ICPها نیز که در حقیقت توزیع کننده پهنای باند به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اينترنتی (ISP) هستند با توجه به نحوه خرید‌اين شرکت‌ها گاهی تخفیفاتی برای آنها در نظر گرفته که‌اين تخفیفات بیشتر در نحوه پرداخت خلاصه می‌شود.
در نتیجه در شرایطی که بخش قابل توجهی از بازار اينترنت در اختیار شبکه توزیع قرار دارد، ریسک‌پذیری آنها بسیار بالا رفته و لاجرم برای بقا در بازار باید با تمام شرایط واسطه‌گران کنار بیایند.
واسطه‌های پولدار
عرضه خدمات‌اينترنتی در‌ايران به دلیل ماهیت زیر ساخت‌های ارتباطی کشور از لحاظ کیفی در سطح مطلوبی قرار ندارد.بنا بر اظهارات کارشناس سرعت و کیفیت اينترنت در‌ايران از یک وضعیت یکنواخت و کسل‌کننده‌ای برخوردار است و در عمل به دلیل قیمت بالای مخابرات از یک سو و ضعف در زیرساخت‌های ارتباطاتی و نیز‌ايجاد رانت‌های مخفی در‌اين حوزه برای برخی از شرکت‌های توزیع‌کننده بزرگ از سویی دیگر، امکان رقابت ارائه دهندگان خدمات برروی کیفیت و سرعت ممکن نیست به همین جهت محور اصلی رقابت شرکت‌ها بر روی قیمت خدماتی است که عرضه مي‌کنند.
اما باز هم یک مشکل وجود دارد. ISPها با قیمت شکنی به مصاف رقبای خود نمي‌روند بلکه تلاش مي‌کنند با اختصاص‌درصد بیشتری از تخفیف به شبکه توزیع با یکدیگر به رقابت بپردازند. به زبان ساده‌تر شبکه توزیع بیشتر کارت‌هایی را به دست کاربران اينترنت مي‌رسان که از تخفیف بالاتری برخوردار باشند.
به گفته کارشناسان و منابع آگاه در‌اين حوزه، نرخ سود پخش‌کننده‌های کارت بین 17 تا 45درصد است و اگر زمانی یکی از ISPها به پول نقد نیاز داشته باشد پخش‌کننده‌های کارت با سود 50درصد یا بالاتر اقدام به خرید نقدی کارت‌های ISP مذکور مي‌کنند. البته در همین رابطه شنیده می‌شود که در بسیاری از موارد‌اين تخفیفات به 60 الی 70درصد نیز می‌رسد.
بدیهی است در چنین فضایی، اين شبکه توزیع است که با سفارش خاص خود به عوامل فروش مي‌تواند سرنوشت یک ISP را رقم بزند. البته در برخی از موارد نیز واسطه‌ها خود به تولید و توزیع کارت می‌پردازند.
در برخی از موارد مارک‌های غیرمعروفی در بازار دیده می‌شود که از سوی فروشندگان به مخاطبان پیشنهاد می‌شود. اين کارت‌ها در حقیقت همان کارت‌هایی است که واسطه‌ها سفارش آن را به شرکت‌های‌اينترنتی می‌دهند.
شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اينترنتی ISP برای فراهم کردن امکان اتصال کاربران به اينترنت هزینه‌های سنگینی را صرف حقوق و دستمزد نیروی انسانی متخصص، مخارج جاری اداره شرکت، خرید پهنای باند، تجهیزات فنی، مالیات و غیره متحمل مي‌شوند.
با‌اين وجود برای بقا در بازار و تامین هزینه‌های خود چاره‌ای ندارند جز اينکه تقریبا نیمي از بهای خدمات فروخته شده ا طریق کارت را به شبکه توزیع بدهند. اين به مفهوم کسب حداقل سود و بعضا تقبل ضرر و زیان از سوی شرکت‌های اينترنتی است. به همین جهت به جرات مي‌توان گفت: سود بازار اينترنت مستقیما به جیب شبکه‌هایي سرازیر مي‌شود که واسطه عرضه و تقاضای خدمات‌اينترنتی بوده و انحصار اين بازار را در اختیار دارد.
شبکه هوشمندیا واسطه هوشمند
اما در‌اين میان سود سرشار موجود در بازار فروش كارت اينترنت و تلفن از دید شرکت مخابرات‌ايران مخفی نماند. از سویی دیگر ضرر و زیان ناشی از دلال بازی‌های موجود در‌اين حوزه نیز فریاد شرکت‌های اينترنتی را برآورد. در نتیجه شرکت مخابرات با بهکارگیری سرویس PRM تصمیم گرفت به نوعی شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اينترنتی را در نحوه بازاریابی خدمات خود یاری رسانند.
اینترنت هوشمند، فناوری است که شاید یک سالی از عمر آن نمي‌گذرد. در‌اين سرویس مشترک بدون وارد کردن نام کاربری و رمز به شبکه اينترنت متصل شده و هزینه استفاده از‌اينترنت را دو ماه بعد و از طریق قبض تلفن ثابت پرداخت می‌کند. این سرویس به نوعی انحصار در بازار كارت اينترنت را از بین برده است اما قیمت بالای 300 تومان برای هر ساعت که توسط تمامي‌ارائه دهندگان نیز رعایت می‌شود از سویی و ارائه کیفیت نامطلوب و سرعت بسیار پایین در برخی از ساعات شبانه روز از سویی دیگر باعث شده تا اينترنت هوشمند اين روزها از اقبال کمتری برخوردار باشد. در این بین، ارائه‌دهندگان خدمات اينترنتی نیز دل خوشی از اين سرویس ندارند. آنها می‌گویند تا پیش از‌اين برای فروش کارت‌هایشان مجبور بودند 30 تا 40درصد از مبلغ فروش را به دلالان بازار بدهند و در حال حاضر نیز مخابرات در ازای ارائه اين سرویس از شرکت‌های اينترنتی 30درصد مبلغ فروش یعنی 90 تومان دریافت می‌کند. اما‌اين تمام داستان نیست چراکه علاوه بر مبلغ فوق، مخابرات 6درصد نیز به عنوان مالیات و عوارض از شرکت‌ها دریافت می‌کند که آن هم می‌شود 18 تومان، حال آنکه در کارت‌های اينترنتی اين 6درصد وجود ندارد. در نتیجه از مبلغ 300 تومانی که برای هر ساعت استفاده از‌اينترنت هوشمند توسط کاربران پرداخت می‌شود 108 تومان آن به مخابرات تعلق دارد.
به گفته مدیران شرکت‌های اينترنتی، بحث لاوصولی را نیز باید بر معایب فوق اضافه کرد. چرا که در برخی از موارد کاربران یا قبض تلفن خود را پرداخت نمی‌کنند و یا چندین ماه بعد و با تاخیر پرداخت می‌کنند و‌اين درحالی است که تمام هزینه‌های یک شرکت ارائه دهنده خدمات‌اينترنتی که در بالا نیز به آن اشاره شده به صورت نقدی و در برخی از موارد نیز پیش پرداختی محاسبه می‌شود. بحث عدم کیفیت در شبکه هوشمند نیز به مشکاتی از همین دست باز می‌گردد.
کارشناسان مي‌گویند: به دلیل عدم امکان دسترسی آنلاین به خدمات پرداخت و دریافت الکترونیکی نه تنها بازار اينترنت بلکه در بسیاری از کالاهای مشابه و حتی غیر مشابه معضلات واسطه‌گری و دلال بازی وجود دارد. در نتیجه و با نفوذی که اين افراد در عوامل عرضه دارند مي‌توانند به سادگی بخش عظیمي‌از سود اين بازار را جذب کنند.
به گفته مدیران شرکت‌های اينترنتی، اين روش توزیع خدمات دسترسی به‌اينترنت، بخش اقتصادی اين صنف را به شدت آسیب‌پذیر کرده و سود شرکت‌ها را بسیار پايین آورده است. به گفته آنها اگر مشکلات پرداخت الکترونیکی وجوه ر کشور برطرف شود، کارت‌های اينترنت به تدریج از فرآیند عرضه حذف شده و کاربران مي‌توانند به صورت آنلاین و از طریق کارت اعتباری اقدام به خرید خدمات دسترسی به‌اينترنت کنند.
نتیجه اينکه در حال حاضر شرکت‌های بسیاری با سرمایه‌گذاری‌های کلان وارد بازار اينترنت شده و به دلیل فضای انحصاری که شبکه توزیع کارت‌های اينترنتی ايجاد کرده است، یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند و یا زیان‌های مالی سنگینی را متحمل مي‌شوند که در نهایت باعث کاهش شدید حاشیه امن اقتصادی در‌اين بازار شده است. حال‌اين پرسش مطرح است که آيا مي‌توان بر روی شبکه‌ای تا اين حد گسترده، با نفوذ و پر قدرت نام مافیای كارت اينترنت نهاد و با آن برخورد کرد و یا اينکه باید قواعد بازی را که دلالان کلان كارت اينترنت ترسیم کرده‌اند را بدون چون و چرا و به عنوان یک اصل مسلم پذیرفت؟
