بزرگراه فناوری – صبح روز سه‌شنبه زمانی که کاربران ایرانی کامپیوترهای خود را برای اتصال به اینترنت روشن کردند متوجه کندی و قطعی اینترنت شدند. بسیاری در ابتدا تصور کردند این یک موضوع عادی و همیشگی است که به‌زودی برطرف میشود اما ظاهرا این بار ایراد از “گیرنده‌ها” نبود.
در طی سال‌های گذشته عوامل متعددی برای قطعی اینترنت وجود داشت، از سیم‌کشی‌های مخابراتی گرفته تا نابلدی‌های برخی شرکتهای ISP و حتی مشکلاتی که سیستم‌های خود کاربران داشته است. با این حال حداقل طی شش ماه گذشته این دومین قطعی وسیع اینترنت در کشور است که عملا موضوع اطمینان به ثبات و خدمات‌دهی بی‌وقفه اینترنت در ایران را زیر سؤال برده است.
قطعی هفته گذشته اینترنت نی بار دیگر از فیبرنوری متصل به شبکه فلگ رخ داد، مسیری که مجرای اصلی ورود پهنای باند اینترنت به کشور محسوب میشود و در دی‌ماه سال گذشته نیز بر اثر گیر کردن لنگر یک کشتی یک هفته‌ای سرویس‌دهی اینترنت در ایران را با بحران مواجه کرده بود. این بار اما قطعی ناشی از یک اتفاق غیرمنتظره و پیش‌بینی نشده نبود بلکه گفته شد کابل‌برگردان شبکه فلگ دلیل آن است.
درحالی که در نوبت قبلی قطعی وسیع اینترنت لینک‌های ماهواره‌ای تا اندازه‌ای توانست به‌عنوان پشتیبان ضعف قطع پهنای باند را جبران کند اما به‌دستور مخابرات این دیش‌ها از یک ماه قبل پلمپ و جمع‌آوری شده بودند تا قطعی این بار تاثیرات بسیار وسیع‌تری را بر کشور وارد سازد.
فلگ بدقولی کرد
اینترنت کشور هرازچندگاهی به دلایل مختلفی دچار اختلال شده و کاربران و ارایه‌دهندگان خدمات اینترنتی را با مشکلات متعددی مواجه می‌کند. به‌همین منظور با ناصر یوسف‌پور مدیرعامل شرکت زیرساخت تماس گرفتیم تا ببینیم این بار علت اختلال، قطعی مجدد فیبرنوری بوده یا چیز دیگر.
مدیرعامل شرکت زیرساخت مسبب افت ارتباطات اینترنتی کشور که بیش از 48 ساعت به‌طول انجامید را شرکت فلگ (برقرارکننده ارتباط فیبرنوری بین‌الملل) دانست، وی گفت: قبل از این اختلال‌ها شرکت فلگ اعلام کرده بود که به‌علت تغییر مسیر فیبرنوری (به‌دلیل ایجاد یک پل در فجیره) احتمال بروز اختلال وجود خواهد داشت. ما نیز از فلگ قول گرفتیم که با قرار دادن مسیر پشتیبان و پرداخت هزینه مورد نیاز از طرف ما، امکانی را فراهم کند تا اینترنت کشور دچار مشکل نشود و فلگ هم این قول را به ما داد.
وی ادامه داد: اما فردای آن روز متوجه شدیم که اینترنت کشور دچار اختلال شده و فلگ مسیر پشتیبان را برای ما فراهم نکرده است.
یوسف‌پور در خصوص این موضوع که چرا شرکت زیرساخت که در جریان چنین تغییری بوده از قبل نسبت به اختلال‌های احتمالی اطلاع‌رسانی نکرده است گفت: ما از فلگ قول مسیر پشتیبان را گرفته بودیم و تصورمان نیز بر آن بود که شرکت مذکور مسیر جایگزین را برای ما در نظر می‌گیرد که این اتفاق رخ نداد.
وی تاکید کرد: در هر صورت از این پس و در صورت اطلاع از اختلال‌های احتمالی مراتب را از قبل به اطلاع مشترکان و کاربران خواهیم رساند.
هزینه‌ای که از جیب خصوصی‌ها می‌رود
اما قطع به‌ظاهر اندک و 48 ساعته اینترنت با توجه به افزایش کاربران و وابستگی‌های کشور به این شبکه، تبعات اقتصادی، روانی و اجتماعی خاص خود را دربر دارد که امکان محاسبه دقیق آن‌ها نیز امکان‌پذیر نیست.
محمد تاج‌میری مدیرعامل شرکت فن‌آوا موج (شرکت پشتیبان محصولات و خدمات گروه فن‌آو) در مورد مشکلات و مسایلی که در زمان قطعی اینترنت برای شرکتهای خصوصی ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی پیش می‌آید، می‌گوید: در زمان بروز اختلال در خدمات اینترنتی به واحد پشتیبانی شرکت تا ده برابر روزهای عادی فشار وارد میشود و ما تقریبا امکان پاسخ‌گویی مناسب و کافی به مشتریان خود را از دست می‌دهیم.
وی می‌افزاید: برای نمونه مشتری به‌درستی نمی‌داند که ما به مخابرات کشور وصل هستیم و توضیحات ما در مشترکان رضایت ایجاد نمی‌کند. تاج‌میری با اشاره به اهمیت موافقت‌نامه سطح خدمات (SLA) در سرویس‌های ارایه شده می‌گوید: در بحث SLA این خصوصی‌ها هستند که زیر سؤال می‌رون و این درحالی است که SLA میان بخش خصوصی با مخابرات شکل شفاف و روشنی ندارد.
وی می‌گوید: به‌عنوان نمونه‌ای کوچک، یکی از مشتریان ما براساس قرارداد SLA که با وی داشتیم درخواست 700 هزار تومان خسارت از ما کرده و بدیهی است که ما نیز باید به هر ترتیب این خسارت را جبران کنیم.
مدیرعامل فن‌آوا موج تاکید می‌کند: به ازای هر روز اختلال، هزینه‌های ما سه تا چهار برابر افزایش یافته و ما موظف به جبران مشکل هستیم، آن هم اختلالی که نقشی در آن نداشته و کسی نیز خسارت وارده به ما را برعهده نمی‌گیرد.
اما وی به نکته جالب دیگری اشاره کرده و می‌گوید: شرکت فن‌آوا در اصفهان خدمات تفن ثابت به مشتریان خود ارایه می‌کند که با قطعی اینترنت خدمات تلفن ثابت نیز دچار مشکل میشود.
وی در خصوص علت این امر می‌افزاید: تلفن ثابت ارایه شده از سوی ما براساس فناوری NGN (شبکه نسل جدید) بوده و از فناوری VOIP (تلفن اینترنتی) استفاده می‌کنیم که افت و اختلال در اینترنت بر ارایه این خدمات نیز تاثیر می‌گذارد.
تاج‌میری می‌گوید: NGN نیز با توجه به هزاران مزیتی که دارد با توجه به وابستگی به اینترنت در صورت اختلال در این شبکه به نارضایتی مشترکان تلفن ثابت نسل جدید نیز دامن می‌زند. بنابراین دامنه اختلال‌ها به خدمات دیگر ما هم‌چون ADSL، IDC، اینترنت و تلفن ثابت نیز می‌رسد.
به گفته وی این اختلال‌ها با توجه به ناآگاهی برخی از کاربران و عدم اطلاع‌رسانی بهنگام علاوه بر افزایش قابل ملاحظه هزینه‌ها، موجب نارضایتی و از دست رفتن مشتریان شرکت‌ها نیز میشود.
سرنوشت تلفن‌همراه در انتظار اینترنت
عبدالله فاتح مدیرعامل شرکت پارس‌آنلاین نیز با اشاره به اینکه قطعی شش لینک STM1 طی دو روز باعث کاهش 900 مگابیتی پهنای باند در کشور شده و می‌گوید: با قطعی اخیر بیش از 50 درصد از ظرفیت اینترنت کشور کاملا مختل شد اما شکل فنی استفاده از این خطوط به‌گونه‌ای است که وقتی نیمی از ظرفیت لینک قطع میشود، به‌دلیل افزایش فشار، امکن بهره‌برداری حتی از نیم دیگر ظرفیت نیز وجود ندارد و عملا سرویس‌دهی کاملا مختل میشود.
فاتح با اشاره به اینکه به‌دنبال جمع‌آوری دیش‌های ماهواره‌ای شرکتهای اینترنتی عملا باعث شد که هیچ راه پشتیبانی نیز برای جبران کاهش پهنای باند وجود نداشته باشد می‌گوید: از تاریخ اول تیر به‌دستور مخابرات تمامی دیش‌های شرکتهای ICP پلمپ یا جمع‌آوری شد و همین موضوع باعث شد که حتی مانند قطعی فیبرنوری در دفعه قبل نتوانیم با استفاده از ماهواره بخشی از این کاهش را جبران کنیم. وی افزود: ما در شرکت خودمان 260 مگابایت پهنای باند داریم و روزانه پنج میلیون تومان برای هزینه پهنای باند می‌پردازیم.
مدیرعامل شرکت پارس‌آنلاین درباره میزان خسارت وارد شده به این شرکت طی قطع شدن اینترنت گفت: خسارت‌هایی که مستقیم از بابت این قطعی به شرکتهای اینترنتی وارد میشود بر دو نوع است. نخست هزینه پهنای باندی است که روزانه باید به مخابرات بپردازیم و دوم خساراتی است که براساس SLA (موافقت‌نامه سطح خدمات) باید به مشتریان بپردازیم. علی‌رغم اینکه این خسارت‌ها بسیار سنگین است اما به‌همین دو بخش ختم نمی‌شود. در قطعی اخیر یکی از مشتریان ما که از شرکتهای خودروسازی است، ارتباط مستقیم و به‌لحظه خود را با کارخانه اصلی در فرانسه از دست داد و یا یک شرکت هواپیمایی دیگر عملا تمامی سیستم‌های رزرو و فروش بلیت خود را متوقف دیده بود. چنین خسارت‌هایی عملا به بدنه اقتصادی کشور تحمیل میشود.
به گفته فاتح نوع SLA تنظیم شده بین مخابرات و شرکتهای اینترنتی به‌گونه‌ای است که امکان پی‌گیری برای دریافت خسارت از مخابرات عملا مشخص نیست. تنها در نوبت قبلی قطعی اینترنت مخابرات صرفا هزینه‌های پهنای باند را از شرکتهای خدمات‌دهنده اینترنت دریافت نکرد ولی خسارت‌های مشتریان آن‌ها را نپرداخت.
فاتح پیشنهاد می‌کند که مخابرات امکانی را فراهم کند که شرکتهای ICP بتوانند به‌عنوان پیمانکار مخابرات، خودشان به‌طور مستقم با شرکتهای ارایه‌دهنده پهنای باند خارجی وارد مذاکره شوند تا در چنین شرایطی تمامی اینترنت کشور دچار مشکل نشود.
به گفته وی ظاهرا اینترنت در کشور به سرنوشت تلفن‌همراه دچار شده و خرابی‌های مکرری که گریبانگیر مشترکان تلفن‌همراه است دارد برای مشترکان اینترنت هم تکرار میشود.
شرکت زیرساخت از اختلال اینترنت خبر داشت
در همین حال سازمان نظام صنفی به‌دنبال مشکلات پیش‌آمده در خصوص قطعی اینترنت و عدم ارایه سرویس مناسب از سوی شرکت مخابرات، کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران اقدام به برگزاری جلسۀ اضطراری با حضور مدیران شرکتهای اینترنتی کرد.
محمودرضا خادمی، عضو هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در این جلسه با اشاره به عدم اعلام عمومی شرکت مخابرات از انجام تعمیرات گفت: شرکت زیرساخت با وجود اطلاع از انجام تعمیرات در کابل‌ها متاسفانه اقدام به اطلاع‌رسانی در این زمینه نکرده است. درحالی که طبق روال، انجام تعمیرات در کابل‌های فیبرنوری باید به اطلاع مشتریان برسد.
وی اعلام این مطلب از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت در مورد استفاده از سایر منابع جهت تامین نیاز ارتباطی کشور را بی‌اساس خواند و افزود: نزدیک به بیش از یک سال است که قرار است خطوط پشتیبان برای ارایه سرویس ایجاد شود. این امر مهم بنابر دلایلی که معلوم نیست، تاکنون محقق نشده است. نداشتن خطوط پشتیبان درحالی که مجوز استفاده از ارتباطات ماهواره‌ای که قرارداد آن بین شرکتهای ICP با شرکت مخابرات ایران نزدیک به یک سال آن باقی مانده است، به‌صورت یک‌طرفه فسخ و موجب تحمیل خسارت سنگینی برای شرکتهای سرویس‌دهنده حوزه اینترنت شده است.
خادمی اظهار داشت: با توجه به برقراری ارتباط توسط یک نقطه اصلی از سه مسیر ارتباطی، هرگاه لینک اصلی دچار مشکل شود، دو لینک پشتیبان دیگر به‌علت کمبود پهنای باند، جواب‌گوی مصرف کاربران نیستند. همین امر در طول مدت قطعی و یا تعمیر خطوط، موجب نارضایتی مشتریان از ارایه سرویس و درخواست پرداخت خسارت از سوی آن‌ها خواهد شد.
تعلل در پرداخت
اگرچه به گفته مدیرعامل شرکت زیرساخت افت کیفیت اینترنت، بدقولی شرکت فلگ در تامین خط پشتیبان در جریان ارتقای 30 درصد از سوئیچ‌های این شرکت در امارات عنوان شد، اما منابع آگاه علت دیگری را عامل افت 36 ساعته کیفیت اینترنت کشور اعلام کردند.
به گفته منابع آگاه شرکت فلگ قبل از اجرای تغییرات فنی مراتب احتمالی افت کیفیت اینترنت کشور را به اطلاع مسؤولان رسانده و منتظر تامین مالی مسیر پشتیبان از سوی ایران بودند، لیکن تعلل در پرداخت وجه مورد نظر فلگ و آغاز عملیات، کندی ارتبطات اینترنتی کشور را موجب شد.
مروری بر آمار قطعی اینترنت در کشور
اگرچه استاندارد عرف قطعی و کاهش افت کیفیت اینترنت در دنیا به‌درستی در دسترس نیست، لیکن آمار موجود در ایران نشان می‌دهد که سال گذشته قریب به 190 گزارش از قطعی فیبرنوری در کشور گزارش شده است.
این درحالی است که قطعی اینترنت در کشور در سال جاری و به نسبت سال گذشته نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز یافته است. براساس آمار میزان قطعی‌ها در سال 85 به نسبت سال گذشته 17 درصد رشد داشته است. بر این اساس از ابتدای سال جاری تاکنون نیز 57 بار قطعی در خطوط فیبرنوری کشور گزارش شده است.
بالاترین قطعی‌ها
آمار نشان می‌دهند که تهران با 12 درصد بالاترین حجم قطعی خطوط فیبرنوری را داشته است. پس از تهران، خوزستان با 8/11 درصد، مازندران 10 درصد، گیلان و قزوین 9/7 درصد، فارس 5/6 درصد، کرمانشاه 7/5 درصد و بوشهر با 2/5 درصد به ترتیب بیشترین قطعی فیبرنوری را در کشور دارا بودند.
وزارت راه مخرب‌تر از بقیه
اما آنچه مسلم است در قطعی خطوط فیبرنوری شرکت ارتباطات زیرساخت مسؤولیتی ندارد. اگرچه و به گفته کارشناسان شرکت زیرساخت موظف است هرچه سریع‌تر و با استفاده از خطوط پشتیبان و جایگزین، افت کیفیت اینترنت در کشور را به حداقل رسانده و اقدامات جبرانی را به‌عمل آورد.
با این وجود عوامل متعددی در تخریب خطوط فیبرنوری کشور دخیل هستند که از آن جمله می‌توان به پیمانکاران وزارت راه و ترابری، وزارت نیرو، شرکت آب و گاز، شرکت نفت، شهرداری، کارخانجات صنعتی، کشاورزان، عوامل طبیعی و عوامل ناشناس اشاره کرد.
در این میان وزارت راه و ترابری به‌عنوان نخستین عامل تخریب‌کننده خطوط فیبرنوری به‌شمار می‌رود و بالاترین گزارش از قطعی خطوط به عملیات پیمانکاران این وزارتخانه مربوط میشود.
بالاخره اینکه اگرچه امکان برآورد دقیق میزان خسارت‌های وارده به شبکه فیبرنوری کشور به‌علت گستردگی خطوط فراهم نیست، لیکن کارشناسان میزان خارات را در سال ده‌ها میلیارد تومان اعلام می‌کنند.
