نام نویسنده: على اصغر هلالى*
آی تی آنالایز – طى هفته‌هاى گذشته شاهد برگزارى هفته پژوهش در کشور بوديم. هم‌چنين قبل از آن نيز و در نخستين روزهاى آذرماه عطاى جوايز و تقديرنامه هاى مربوط به بهترين محصولات R&D (تحقيق و توسعه) و بهترين واحدهاى R&D سال کشور در سال اجلاس سران توسط دولت صورت پذيرفت.
خوشبختانه شرکت هاى نرم افزارى همچون سال هاى گذشته داراى نمايندگانى در ميان برگزيدگان بودند و البته نکته قابل توجه تکرارى بودن اسامى ايشان طى چند سال گذشته مى باشد که نشان از کم تحرکى ساير شرکت هاى نرم افزارى در اين مقوله دارد.
صنعت نرم افزار با توجه به ماهيت وجودى خويش متکى بر علم و دانش و از صنايع دانش محور مى باشد. در کشورهاى توسعه يافته تا حدود 3% از توليد ناخالص ملى هر کشور صرف تحقيق و پژوهش مى گردد که در اين بين قسمت عمده اى از آن صرف صنايع دانش محور نظير نرم افزار مى گردد. با نگاه اجمالى به جهان امروزى به ارزش افزوده صنايع دانايى محور و نرم افزارى در مقايسه با صنايع سخت افزارى پى مى بريم و اينکه کشورهاى پيشرفته چگونه در اين زمينه سرمايه گذارى کرده و در توليد علم مى کوشند.
حال بايد ديد که جايگاه R&D در ايران به صورت عام و در صنعت نرم افزار به صورت خاص کجاست؟ با نگاهى سطحى به ليست محصولاتى که در شوراى عالى انفورماتيک ثبت گرديده اند، به عنوان جامعه آمارى توليدات نرم افزارى کشور، ملاحظه مى شود که حجم عمده اى از محصولات نرم افزارى در کشور در خوشه هاى مشخص و به ويژه نرم افزارهاى مالى، و اتوماسيون دارى بوده و البته نرم افزارهاى آموزشى و فرهنگى نيز در اين بين تعداد زيادى به خود اختصاص داده اند.
اين امر بر موارد زير دلالت دارد:
1) شرکت هاى ايرانى اغلب به توليد محصولاتى مى پردازند که در بازار وجود داشته باشد و توليد ايده هاى نو انگشت شمار هستند.
از مشکلات اين امر مى توان محدوديت بازار و در نتيجه اشباع آن و پايين آمدن قيمت محصولات و ضرر شرکت هاى نرم افزارى اشاره نمود. از سوى ديگر با توجه به بومى بودن اغلب اين محصولات، وجود هزاران مشابه خارجى با کيفيت بالاتر و قيمت پايين تر اين محصولات از امکان حضور در بازارهاى بين المللى نيز برخوردار نيستند و البت به نظر نگارنده مهمترين ضرر اين جريان، درگير کردن عمر و استعداد جوان هاى تازه به اين عرصه آمده دراين بازار محدود و در نهايت هدر رفتن عمر ايشان و عدم نفع مالى و در نهايت سرخوردگى ايشان مى باشد.
2) بسيارى از شرکت ها درانتظار تعريف پروژه از سوى کارفرمايان مى باشند.
توليد نرم افزارهاى سفارش مشترى همواره مورد توجه شرکت هاى نرم افزارى قرار داشته و البته از مهمترين محورهاى بازار اين صنعت محسوب مى گردد وليکن به ويژه در ايران موارد زير تهديد کننده شرکت هاى فعال در اين شاخه خواهند بود:
– بازار ايران، بازارى به شدت دولتى مى باشد و به عبارتى شرکت ها بايد منتظر دولت باشند تا پروژه هاى خود را تعريف و اعتبار لازم را اختصاص دهد که همانگونه که همه ما ايرانيان نيک مى دانيم سياست هاى دولت معمولا وابسته به فرد و مديريت افراد بوده و از پايدارى و ثبات لازم برخوردار نيست و از سوى ديگر عدم پرداخت به موقع اعتبار پروژه ها تاکنون بسيارى از شرکت هاى ما را نابود کرده است.
به عقيده نگارنده تنها راه غلبه بر وضعيت موجود و حتى پيشرفت و گسترش بازار و در پى آن حضور موثر دربازارهاى جهانى، تقويت واحدهاى تحقيق و توسعه (R&D) در کنار فعاليت هاى موجود مى باشد. مطالعه بازار، بررسى روند رشد صنعت نرم افزار جهان، پرورش ايده ها و در کنار آن افزايش بنيه علمى، رکت هاى نرم افزارى را مسلح به داشتن قدرت انعطاف پذيرى و چابکى در مقابله با مشکلات و حرکت به سوى هدف سازمان و پيشرفت مى نمايد.
محصولات جديد، بازارهاى جديد داخلى و خارجى را به روى شرکت هاى نرم افزارى خواهند گشود و وابستگى ايشان به پروژه هاى دولتى و دنباله روى از ساير محصولات و اشباع بازار موجود را به حداقل خواهند رساند.
دراين بين نقش دولت به عنوان بسترساز بسيار موثر مى باشد. به عقيده نويسنده دولت با فراهم آوردن بستر لازم براى شرکت هاى نرم افزارى و پوشش منطقى برخى ريسک‌هاى شرکت‌هاى جوان و يا در حال رشد در واقع فرصت رشد بيشترى را در اختيارايشان قرار خواهد داد. از محورهاى اصلى حمايت دولت در اين زمينه مى توان به موارد زير اشاره نمود:
– حمايت (البته با ضمانت هاى اجرايى لازم) ازحق مالکيت معنوى و Copy Right جهت حفظ ارزش حقوق مادى و معنوى و پس از آن دانش توليد شده
– معافيت کامل فعاليت هاى R&D از هر گونه عوارض و ماليات ، بيمه و هر گونه هزينه هاى سربار ديگر
– دراختيار قرار دادن مکان فعاليت، آزمايشگاه، تجهيزات، اينترنت پرسرعت، کتابخانه ها و . . . در اختيار شرکت ها
– فراهم آوردن امکان عرضه و ارائه محصولات R&D شرکت هاى نرم افزارى در نمايشگاه معتبر تخصصى داخلى و بين المللى
– پوشش بخشى از هزينه هاى R&D در قالب کمک هاى بلاعوض و وام هاى بسيار کم بهره و طولانى مدت
– حمايت از تشکيل صندوق هاى سرمايه گذار خطر پذير (Venture Capitalist)
– ايجاد امکان ارتباط بيشتر صنعت و دانشگاه
– تقويت و توجه بيشتر به پارك‌هاى فناورى اطلاعات كشور
– توجه بيشتر به رشته‌هاى فاوا در دانشگاهها و تعريف پروژه هاى تحقيقى/كاربردى در دانشكده‌هاى نرم‌افزار كشور
هر چند در بسيارى ازموارد فوق درقانون و بودجه دولت مواردى پيش بينى شده وليکن تقاضاى اين صنعت اجراى عملى قانون و حمايت واقعى و ملموس در اين زمينه مى باشد و البته دراين ميان مهمترين عامل موفقيت شرکت هاى نرم افزارى ايجاد حس خودباورى و صرف کردن فعل خواستن و تحمل مشکلات طاقت فرساى توليد دانش به ويژه در ساليان ابتدايى شروع به کار با انتظار حداقل يارى از سوى ديگران مى‌باشد.
* مديرعامل شرکت آرشام کوشا
صادرکننده نمونه کشور در زمينه خدمات فنى مهندسى
و بهترين واحد R&D کشور در سال 83
